بررسی تاریخی دختران امام کاظم علیه السلام
درباره تعداد دختران امام کاظم (ع) اختلاف زیادی وجود دارد. آنان عموماً دارای فضل و دانش بودهاند، در میان آنان، فاطمه معصومه (س) که در شهر قم مدفون است از ویژگی خاصی برخوردار است، درباره فضیلت زیارت آن حضرت، چند حدیث از امام رضا (ع) و امام جواد (ع) بیانشده است، بهجز فاطمه معصومه (س) که مختصر شرححال وی در منابع تاریخی و حدیثی آمده، شرححال سایر آنها مشخص نیست. در بسیاری از شهرهای ایران بارگاههایی به آنان نسبت دادهاند که مدرک معتبر ندارد؛ این بارگاهها در قرون متأخر به آنان نسبت دادهشده است. تنها بارگاه معتبر از دختران امام هفتم (ع)، بارگاه فاطمه معصومه (س) است که در شهر قم وجود دارد. این نوشتار درصدد بررسی انتساب این بارگاهها به آنان است.
ازدواج دختران امام کاظم علیه السلام
گفته میشود دختران امام کاظم (ع) ازدواج نکردند. این به دلیل وصیت آن حضرت بود. منشأ این سخن، گزارشی از یعقوبی مورخ است که در این مقاله به نقد و بررسی آن میپردازیم. آنگونه که از مجموع گزارشهای تاریخی و روایات منابع اسلامی برمیآید، میتوان سخن یعقوبی را تأیید کرد؛ هرچند امام معصوم برخلاف سنت نبوی وصیت نفرموده، بلکه آن حضرت بر اساس روایتی، به ازدواج کردن فرزندانش تأکید میکنند.
مناسبات امام کاظم علیه السلام با ایرانیان (با تکیه بر برمکیان)
فرایند و چگونگی مناسبات هر یک از اهلبیت (ع) با ایرانیان، از مباحث مهم و اساسی در تاریخ ایران دوره اسلامی است. در این میان، امام کاظم (ع) نیز بهرغم محدودیتهای بسیار، با شیعیان ساکن در ایران و نیز ایرانیان ساکن در عراق مانند کوفه و بغداد از طرق مختلف ارتباط داشتند. مقاله حاضر، این مهم را در محورهایی چون مناسبات امام با ایرانیان در مدینه، عراق و نیز بهطور خاص مناسبات آن حضرت با برمکیان بررسی و واکاوی میکند و به این پرسش پاسخ میدهد که مناسبات امام کاظم (ع) با ایرانیان چگونه بود؟ تحقیق حاضر به دلیل نگاه خاص و ریز به موضوع و گزارش اجمالی از سیر مناسبات امام کاظم (ع) با ایرانیان، میتواند برای شیفتگان آن حضرت مفید تلقی شود.
سبک زندگی و سیره اخلاقی امام کاظم علیه السلام
مباحث مربوط به سبک زندگی و سیره اخلاقی معصومان امروزه اهمیتی دوچندان یافته است؛ زیرا انسانها برای درست زندگی کردن در فضای آلوده این عصر، نیازمند الگوهای مطمئنی هستند تا اساس زندگی خود را بر پیروی از آنان بنا نهند و مسیر خود را با اطمینان خاطر برگزینند. سیره، به مفهوم اصولی ثابت است که در همه زمانها و مکانها قابلیت تبعیت دارد و برای استنباط آن اصول، باید به قواعدی ملتزم بود. ابعاد بحث درباره سیره، در تقسیمی منطقی، به سلوک معنوی و عبادی، فردی و زیستمحیطی، خانوادگی و اجتماعی قابلطرح است. درباره سیره امام کاظم (ع) هرچند تاکنون آثاری ارزشمند تدوینشده، بهجرئت میتوان گفت هنوز اثری جامع و ناظر به محورهای یادشده، با تتبع کامل در متون روایی و تاریخی و منطبق با تعریف یادشده از سیره فراهم نگشته است. مقاله حاضر، مدعی انجام دادن این رسالت نیست که تحقق آن مستلزم کاری فراتر از یک مقاله است؛ اما در این نوشتار، تلاش شده که چارچوب بحث ارائه گردد و نمونههایی عرضه شود.
راهبرد و مواضع سیاسی امام کاظم علیه السلام در مقابل خلفای عباسی
هدف از نگارش این مقاله، راهبرد و مواضع سیاسی امام کاظم (ع) در مقابل خلفای عباسی و اثبات حق زمامداری ایشان در مقابل حاکمان وقت است. برای رسیدن به این مهم، بر اساس روش توصیفی ـ تاریخی، در آغاز اصول کلی اندیشه سیاسی امامان شامل تربیت جامعه برای تشکیل حکومت دینی، اعتراض به حکومتهای زمانه، کنارهگیری مدبرانه و در مواردی همکاری با خلفای زمان برای حفظ اصل اسلام، بهعنوان پیشدرآمد خطمشی سیاسی امام کاظم (ع)، تبیین میشود. در ادامه، مواضع سیاسی حضرت در برابر خلفای عباسی، مانند موضع آشكار برای اثبات حق زمامداری خود در احتجاج با حاكمان عباسی، توصیه شیعیان به قطع رابطه با حکومت و نفوذ دادن برخی از یاران در بدنه حاکمیت طرح میگردد؛ و سپس به سیاستهای ایشان در برابر فرقهها و گروههای سیاسی شیعی مانند رهبری و نظارت مستقیم بر امور شیعیان، راهنمایی آنان ازنظر عقیدتی ـ فكری، سازماندهی برخی از گروههای شیعه، نظارت مستقیم بر پیروان خود و بیدار كردن وجدان انقلابی امت، پرداخته میشود تا آنجا که اتخاذ این مواضع، از دلایل زندانی شدن حضرت برشمرده شده است. در بخش نتیجه، بر اساس شواهد تاریخی، مجموعه این سیاستها، در جهت اثبات حق حاکمیت امام معصوم و احیای نظریه امامت منصوص الهی ارزیابی میگردد.
راهبرد امام کاظم علیه السلام در برابر هژمونی حاکمان عباسی
محور اصلی این نوشتار، واکاوی راهبرد شیعیان به رهبری امام کاظم (ع) (148- 183 ق) بر اساس چارچوب نظاممند و انسجام منطقی شهید صدر و روش ترکیبی (متن – زمینه) است. امام (ع) در سختترین اوضاع سیاسی، با اتخاذ راهبرد ستیز و از طریق ایجاد پایگاه علمی- فرهنگی، پایگاه ارتباطاتی -تشکیلاتی، پایگاه اقتصادی – معیشتی و پایگاه سیاستگذاری تشیع، در مقابل دستگاه خلافت عباسی، جامعة شیعیان را حفظ کردند و در این زمینه از عناصر سیاسی تقیه، نفوذ تاکتیکی، پیامهای ارتباطی، انسجام و سازماندهی، استقامت، صبر و آموزش و پرورش نیروهای کارآمد بهره بردند و درنتیجه به راهبُرد موفقیتآمیزی دست یافتند.
بررسی زندگی امام کاظم علیه السلام در متون کهن فارسی (تا قبل از دوران صفویه)
پژوهش در مورد معصومان (ع) از دیرباز رایج بوده است اما با توجه به نیاز جامعه بهویژه نسل جوان به تحقیقات جدید و بهروز و درعینحال جامع در این زمینه، باید در جهت کشف زوایای پنهان زندگی ایشان گام برداریم. بررسی متون کهن فارسی بهویژه متونی که به سدههای نخستین اسلام نزدیکترند و مقایسه دادههای آنها میتواند یکی از راههای رسیدن به این مهم باشد. در این پژوهش، زندگی امام کاظم (ع) نهتنها در متون تاریخی، بلکه در همه متون کهن فارسی قبل از دوران صفویه، اعم از تاریخی، انساب، جغرافیایی، کلامی و غیره بررسی شده است. اطلاعات بهدستآمده نیز با هم مقایسه گردیده و روایات مشهور در جنبههای مختلف مانند تاریخ تولد و شهادت، مدفن، نام و کنیه، نحوه شهادت و… عرضهشده است. البته تکمیل این پژوهش در فرصتی مناسب و مقایسه اطلاعات متون کهن فارسی با متون کهن عربی میتواند مفید باشد.
امام کاظم علیه السلام و مدیریت تعارض
تعارضهای بین فردی در روابط اجتماعی انسانها که اغلب برآمده از تضاد منافع است، یکی از مسائل موردعلاقه و اهتمام پارهای از شاخههای علوم انسانی را در چند دهه اخیر تشکیل میدهد. در این علوم، از چیستی و انواع تعارضها، چگونگی پیدایش آنها و بهویژه سازوکار مدیریت آن سخن گفته میشود. تعارض که انواع گوناگونی دارد، حسب شرایط با یکی از روشهای پنجگانه رقابت، همکاری، اجتناب، نرمش و مصالحه، مدیریت میشود تا یک رابطه دارای تعارض و اختلاف به رابطهای فاقد تعارض و اختلاف، انتقال یابد. مروری بر سخنان امام کاظم (ع) در یک متن برگزیده، خواننده را به این برداشت میرساند که ایشان در تعارضهای افقی غیرکاربردی، بهویژه تعارضهای احساسی و عاطفی، بهجای بهکارگیری یکی از روشهای پنجگانه مدیریت تعارض، از روش پیشگیری بهره میبرند. در این روش، یک کنشگر ارتباطی بر اساس باورهای دینی خود، بهگونهای رفتار میکند که خود تعارضزا نباشد و زمینه تعارض احتمالی از طرف مقابل را نیز بزداید. این نوشتار، ضمن بررسی فشرده این موضوع، نتیجه میگیرد که مبنا قرار گرفتن رهنمودهای امام کاظم (ع) در روابط اجتماعی، از بروز بسیاری از تعارضهای بین فردی جلوگیری میکند.
امام کاظم علیه السلام اسوه صلابت و ظلمستیزی
نوشتار پیش رو پیرامون موضوع امام کاظم علیه السلام اسوه صلابت و ظلمستیزی می باشد.
اسوههای بشریت (7) امام کاظم علیه السلام
این مقاله پیرامون امام بی نظیری از اسوه های بشیریت، امام موسی کاظم علیه السلام می باشد.
مسئله جابری (نوع شناسی اشارات جابر بن حیان به امام جعفر صادق علیه السلام)
واقعيت تاريخي جابر بن حيان كه در بسياري از آثار منسوب به او خود را شاگرد امام صادق (ع) خوانده و اشارههای متعددي به آن امام كرده، از سوي پاول كراوس، بزرگترین محقق درزمینهی كيمياي جابري، بهطور كامل زير سؤال رفته و تناقضهای عديده موجود در اين اشارهها و شواهد با استناد به «مجموعه جابري» استخراج و مطرح گرديده است. اين مقاله بر آن است تا با تحليلي تاريخي و محتوايي به توضيح و تبيين چهار نوع از اين شواهد و اشارات جابر به امام (ع) بپردازد و نظرهاي پاول كراوس را در مورد يك مسأله مهم در تاريخ علم، يعني مسأله جابري نقد و ارزيابي نمايد؛ خاصه آنكه شمار قابلتوجهی از مخطوطات منسوب به جابر هنوز منتشر نشده و به دست محققان نرسيده است و ازاینرو، باب گفتوگو درباره اين مسأله همچنان گشوده و جاي نظرها و پاسخهای تازه دراینباره خالي است. اميد میرود كه اين مقاله پاسخي به اين مسأله باشد.
بررسی چهار نکته در زندگی امام صادق علیه السلام از کتاب دکتر حسین مدرسی
این مقاله به بررسى چهار نکته کوتاه درباره زندگى امام صادق (ع) مىپردازد که در کتاب مکتب در فرآیند تکامل، اثر دکتر حسین مدرّسى مطرح شدهاند. این چهار نکته به طور خلاصه، ناظر به عدم قیام امام (ع) با وجود آمادگى شیعیان، عدم قبول خلافت با وجود پیشنهاد عباسیان، نهى از خواندن ایشان با عنوان امام و نهى از تبلیغ و گسترش تشیّع است. در این مقاله، ضمن بررسى صحت این اقوال، سازگارى این اقوال با عقاید شیعى بررسى مىشود.
