سیر تکاملی تفسیر نگاری(2) مدارس تفسیری صحابه
در نگاشته پیشین از پیشینیه تفسیر سخن به میان آمد و به پیدایش آن به عهد نبوّت اشارت گردید و گفته آمد که حامل وحی الهی همانگونه که مکلف به بلاغ بود، موظف به بیان نیز بود.(کان علیه البیان کماکان علیه البلاغ)و بدیهی است که بیان پیامبر همان تفسیر حضرتش بود از قرآن.چون تفسیر را از هر سوی که بنگریم غرض اصلی آن، بیان مراد و کشف غطاء از مقصد متکلم است.لذا تبیین رسول خدا تفسیر قرآن به حساب میآمد. یادآوری دوباره این نکته ضروری است که بساطت و سادگی تفسیر آن حضرت به سبب فهم مسلمانان اولیه از معانی الفاظ و واژگان آیات بنیّات بود.به عبارت دیگر، مبّین وحی الهی، نقاب از چهره آیاتی بر میافکند که غموض در معنا و محتوا را به دنبال داشت.
همچنین در نوشتار سابق به تفسیر و نامآوران آن در عهد صحابه و روش تفسیری آنان پرداختیم.مصادر تفسیریشان را بر شمردیم و تفسیرشان را در بوته نقد گذاردیم و در این نوشته آهنگ آن داریم که به مدارس تفسیری صحابه پرداخته، شهرگان از شاگردان آن را برشمریم و ویژگی تفسیری هر یک را فراخور حال و مقام مقال به تصویر کشیم.
تذکار دوباره این مطلب بیفایده نیست که آنچه در شمارههای اولیه این سلسله نوشتار خواهد آمد، در رهیابی به تطوّرات و سیر تکاملی تفسیر و بررسی نحلهها و نظرگاههای مختلف و جریانهای گونهگون تفسیری و بازشناسی تحوّلات مربوط به آن نگاشته میشود.امید که این آغاز، فرجامی مطلوب و رضایتبخش را در پی داشته باشد؛ ان شاء الله.
بكائين: شمارى از صحابه تهيدست و مشتاق جهاد در زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله)
اين واژه از «ب ـ ك ـ ى» به معناى گريستن با صداى بلند آمده است.[1] بكائين صحابه* تهيدستى بودند كه در سال نهم هجرت، هنگامى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) عازم «تبوك»* بود نزد آن حضرت آمدند تا با دريافت زاد و توشه و مركب، امكان حضور در آن غزوه را بيابند؛ اما رسول خدا از تجهيز آنان عاجز ماند.آنان كه از توفيق شركت در جهاد، محروم شده بودند، گريستند.[2] در پى آن آيه 92 توبه/9 در شأن ايشان نازل شد[3]: «ولاعَلَى
دائرة المعارف قرآن كريم، جلد 6، صفحه 21
صحابيان از نگاه قرآن
صحابه جمع صاحب به معني معاشر و ملازم است و در اصطلاح بر كسي اطلاق ميگردد كه پيامبر اكرم را در حال اسلام درك كرده و مسلمان از دنيا رفته باشد . از اينرو به كسي كه پيغمبر را ملاقات نكرده و يا در زمان حيات ايشان مسلمان نبوده باشد،«صحابي »گفته نميشود، اما در اينكه حد نصاب زمان لازم درك حضور پيامبر خدا براي صدق صحابي بودن چه مقدار است، ديدگاهها متفاوت است و كساني مثل احمد بن حنبل و بخاري معتقدند حتي كسي كه يك ساعت با پيامبر خدا مصاحبت داشته و يا حضرت را ديده است از اصحاب محسوب ميشود[1].
بَراءبن مَعْرور انصارى: از نقباى خَزْرَج
ابوبشر[1] براءبن معرور بن صَخْر از بزرگان خزرج[2] و سيّد و نقيب تيره بنىسَلَمَه[3] و مادرش رُباب دختر نُعْمانبن اِمْرَؤُالقَيْس كندى بود.[4] از براء در دوران جاهلى خبرى دردست نيست.
انصار: ياران يثربى پيامبر
واژه انصار از واژهها و اصطلاحات مشهور تاريخ صدر اسلام است و در قرآن و بسيارى از متون روايى، تاريخى و تفسيرى بهكار رفته است. اين واژه جمع كلمه ناصر و برگرفته از ريشه «ن ـ ص ـ ر» است كه به مفهوم كمك كردن، يارى رسانيدن و دستگيرى كردن است.[1] آنچه مفهوم اين واژه را از مفهوم «اعوان» متمايز مىسازد آن است كه عون براى هر كمكى بهكار مىرود[2]؛ امّا نصر كمك به فرد يا گروهى است كه در رويارويى يا دشمنى با فرد يا گروهى قرار گرفته است، ازاينرو چنانچه در جنگ گروهى به يكى از طرفين نزاع بپيوندند آنان را نصرت دادهاند.[3]
انصار نمونه كامل همگرايي اجتماعي
بي گمان قرآن كتاب وحياني آسماني است كه توانسته است در يك دوره بيست و سه ساله جامعه اي كامل و نمونه اي در حجاز و نجد ايجاد كند كه از آن به جامعه شاهد و امت نمونه ياد مي كند. (مائده آيه 143) بنابراين براي رسيدن به چنين جامعه نمونه و الگويي كه بر پايه آموزه هاي وحياني قرآن تشكيل شده است مي بايست شناخت كاملي از وضعيت مردمان آن جامعه داشته باشيم تا بتوانيم براساس آن برنامه ريزي كرده و جامعه كنوني خود را بدان سو حركت دهيم.
قرآن خود به تحليل اوضاع و شرايط مي پردازد و با هر مسئله و رخدادي كه جامعه با آن مواجه مي شود برنامه و برونرفت ارايه مي دهد. از اين روست كه قرآن در طول بيست و سه سال به صورت تدريجي و ناظر به رخدادها فرو فرستاده مي شود و پيامبر مامور مي شود تا در يك فرآيند زماني و بر پايه مقتضيات و شرايط زماني و مكاني به ارايه راهكارها و شيوه برونشد از مشكلات بپردازد و نسبت به مسايل ابتلايي جامعه ايستار و موضع گيري مشخصي را بيان كند. در اين مقاله سعي شده است كه به عوامل تشكيل مدينة النبي به عنوان جامعه اي نمونه اشاره شود. با هم مطلب را از نظر مي گذرانيم.
ديدار با مهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف در سايه قرآن
مساله ديدار حضرت مهدى(عج) از مسائل مهمى است كه در طول قرنهاى متمادى قلوب شيعيان مشتاق را به خود مشغول داشته و آنان كه عاشق وصال حضرت بودهاند در اين انتظار سوخته اند و ساخته اند، از اين ميان، شايستگان به مقام ديدار نائل آمده اند و از فيض محضر حضرت ولى عصر(عج) بهره مند گرديده اند و چه زيبا به آرزوى خود رسيده اند.
خوشبختانه براى راهيابى و درك محضر امام عصر(عج) از ناحيه معصومين (عليهم السلام) و راهيافتگان به وصال آن حضرت سفارش هايى شده كه مشتاقان را به مقصود نزديك تر مى سازد و راهنماى آنان براى تشرف به محضر قدسى حضرت مهدى(عج) مى گردد.
قرآن و امام حسين علیه السلام
سالهاست در فكر ترويج تفسير قرآن هستم و در اين راستا خداوند توفيقاتي مرحمت فرموده است. در سال هشتاد كه از حج برگشتم، پيشنهاد دوستان در ستاد تفسير، مرا در شب و روز عيد غدير به فكر واداشت كه آيا ميتوان مسير سخنرانيهاي محرم را قرآني كرد، يعني سيماي امام حسين (ع) و اهداف آن عزيز را و مسائل كربلا و صحنههايي كه پيش آمد از جهاد، تصميم، عشق، ايمان، خلوص و شهادت تا نماز، پذيرش عذر و توبهي حر تا پيشگامي حضرت در فرستادن فرزندش قبل از ديگران به ميدان نبرد و تا آياتي كه حضرت از آغاز سفر تا كربلا تلاوت فرمودند و تا وفاداري ياران و امثال آن را كه صدها آيهي قرآن به آن اشاره دارد، در قالب قرآن مطرح كنيم تا محتواي سخنرانيها، قرآن، ولي نمونه هاي عيني و مصاديق آن از كربلا باشد.
سياست خارجى دولت اسلامى از ديدگاه امام على علیه السلام
بر خلاف سياستمدار غير دينى كه منافع را معيار جنگ و صلح مى داند، امام على جز يك معيار براى آن نمى شناسد و آن رضايتخداوند است.جنگ و صلح امام دقيقا با چنين نگرشى صورت مى گيرد; از اين رو امام در هر شرايطى كه اين شرط براى جنگ يا صلح محقق بداند، هر چند به لحاظ شخصى براى او زيانبار باشد، از آن استقبال می كند.
پرتوی از فضایل حضرت زهرا علیه السلام در تفسیر روض الجنان و کشف الاسرار
فاطمه زهرا علیهاالسلام دختر پیامبر اکرم، سیمای پرفروغ ایمان، نمونه روشن تقوا، و اسوه تمامعیار زن مسلمان است. در فضیلت آن بانوی بزرگوار نویسندگان مذاهب اسلامی روایتها آوردهاند که هر یک بیانگر گوشهای از عظمت روحی آن نور مبین و گوهر ثمین است. مسلمانان نیکنهاد عموما و شیعیان شیفتهجان خصوصا عشق محمّد و آل محمّد را پیوسته در سویدای دل نهفته داشتهاند. در طول قرون با دل و جان به خاندان رسالت عشق ورزیده و جلوههای این مهرورزی را با خامه اخلاص رقم زدهاند.
از جمله عالم نامور شیعه حسین بن علی بن محمّد بن احمد الخزاعی در تفسیر رَوضالجنان و رَوح الجَنان فی تفسیر القرآن علاوه بر مطالب متنوّع لغوی، فقهی، کلامی، ادبی در فضیلت خاتون دو جهان حضرت صدّیقه کبری روایتها آورده است، همچنین ذکر و نقل روایت از امامان «امام علی، امام حسن، امام حسین، علیبن الحسین، ابوجعفر محمدبن علی، جعفربن محمّد الصادق، علیبن موسی الرضا علیهمالسلام »1 در تفسیر گرانقدر کشف الاسرار و عدّة الأبرار بیانگر علاقه و گرایش ابوالفضل رشیدالدین میبدی به آن انوار پاک است. در این جا برای نشان دادن همآوایی مفسّران شیعی و سنّی در ذکر مناقب و فضایل حضرت فاطمه، به عنوان نمونه شواهدی از دو تفسیر فوق ارائه میگردد.
عدالت مهدوي در قرآن ؛ گفتوگو با آيت الله معرفت
انتظار: بسم اللـه الرحمن الرحيم . در خدمت حضرت آيتاللـه معرفت هستيم . اميدواريم بتوانيم از بيانات گران قدر اين دانشمند گرامي بهره ببريم.
با توجه به اين كه شما از معدود عالماني هستيد كه در كنار فقه و اصول و درسهاي متداول حوزه ، عمر خويش را در تفسير و علوم قرآني گذراندهايد. بنابراين، خواهشمند است بفرماييد عدالت در قرآن چه مفهومي دارد؟ فرق آن با قسط چيست؟ ابعاد عدالت را نيز تبيين فرماييد .
عزت از ديدگاه قرآن
در اين مقاله خواسته شده كه سيماي عزت مؤمنين با الخص حضرت حسين (ع) را كه جزء اولياء و اصيا و واسطة فيض حضرت باريتعالي هستند را د ركلام نوراني حضرت حق جستجو نمائيم و به مدد حضرت حق از اين صفت خداوند تبارك و تعالي ياري گرفتهام و با توجه به آياتي كه در قرآن كريم اين موضوع مطرح شده اين مقال را آغاز كردم و هر گونه مطلب و برداشتو فهم تفسيري را به عهدة خواننده محترم گذاردهام نشاء الله كه اين مطلب مرضي رضاي سيد الشهدا (ع) قرار گيرد و ما مشمول شفاعت بي كران خود كند.
