انسان‌شناسي در صحيفه سجاديه
صحیفه سجادیه درعین‌حال كه دربردارنده ظریف‌ترین و دقیق‌ترین راز و نیازهاست و رابطه عاشقانه انسان و خدا را به زیباترین شكل ممكن به تصویر می‌کشد، موضوعات بسیاری را درزمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، روان‌شناسی، فلسفی، علمی و اقتصادی، نیز دربر می‌گیرد. آنچه در این مقاله پی گیری شده است انسان‌شناسی از منظر صحیفه سجادیه است كه با تحلیل و تفسیر برخی ادعیه این كتاب شریف به انجام رسیده است. در این مقاله ابتدا در نگاهی كلی به موضوع انسان‌شناسی از دیدگاه امام سجاد (ع) پرداخته‌شده است و سپس صفات مثبت و منفی، نقاط قوت و ضعف و عوامل صعود و سقوط بشر معرفی‌شده‌اند و در پایان «انسان آرمانی» و اوصاف انسان الهی و كاملی كه شناساندن و ساختن آن هدف تمام انبیا و پیشوایان معصوم (ع) بوده موردبررسی قرارگرفته است.
انسان و تربيت از منظر صحيفه سجاديه
صحیفه امام سجاد (ع) از متون ارزشمند دینی است که می‌تواند به‌عنوان مأخذ و مبنایی برای مطالعه و بررسی موضوعات مختلف اعتقادی، اجتماعی، انسان‌شناختی و تربیتی مورداستفاده قرار گیرد. در صحیفه سجادیه تصویر انسان کامل به‌وسیله انسانی الهی و کامل ترسیم و بیان‌شده است؛ بنابراین اثری بدیع و ارزنده درزمینه انسان‌شناسی است که در آن فضایل و ویژگی‌های انسان در منظومه و سیمایی خاص و مبتنی بر باورهای اسلامی تصویر و توصیف‌شده است که می‌تواند مبانی تعلیم و تربیت اسلامی قلمداد گردد. در مقاله حاضر تلاش شده است تا ضمن بررسی ویژگی‌های انسان از منظر صحیفه سجادیه، دلالت‌های آن برای تعلیم و تربیت مشخص گردد تا از این طریق، زمینه‌های بیشتری برای بررسی مبانی تربیت دینی و تدوین «نظریه تعلیم و تربیت اسلامی» فراهم گردد.
گذری بر اسرار تولد حضرت زهرا سلام الله علیها
در اين نوشتار سعي شده به اسرار و رازهاي تولد بانوي دوعالم، حضرت فاطمه زهرا (س)، از دريچه روايات معـصومان (س) نگاه شـود. اين مقاله مشتمـل بر دو بـخش می‌باشد. بخـش اول: اسرار قبل از تولد تا زمان تولد (شامل 7 نكته) و بخش دوم: اسرار، كيفيت و نكات مربوط به حين تولد (شامل 9 نكته). بنا بر اهميت و نقش «درخت طوبي» در زمان تولد و ازدواج حضرت فاطمه (س) توضيح مختصري در مورد اين درخت و ارتباط آن با صديقه طاهره در پایان بخش اول آورده شده است.
زنان راوی حضرت زهرا سلام الله علیها
این مقاله به بررسی زنانی که راوی وقایع و… پیرامون حضرت زهرا سلام الله علیها پرداخته است.
اسرار وجودی حضرت زهرا سلام الله علیها
جايگاه زن در عالم وجود از منظر عرفان اسلامي به‌عنوان شاهكار خلقت و مظهر قابليت و فاعليت خداوند مطرح‌شده است. در اين ميان سيده زنان عالم، صديقه کبرا (س)، مظهر اتم و اكمل قابليت و فاعليت الهي است. تعينات علمي و استعدادها توسط نور وجودي ايشان، تحقق و ظهور پیداکرده و به فعليت می‌رسد. لذا محور اصلي سير كمالي عبودي، در رضاي فاطمه (س) و محبت به او و اهل‌بیت (ع) است و وصول به مقام توحيد و سير صحيح الي الله بدون ولايت ايشان ممكن نيست و این‌همه راز الگوپذيري شيعه است.
هماهنگي در اخبار فدک
قضیه‌ی فدك از فرازهاي مهم تاريخي است كه چندوچون آن همواره ميان علماي شيعه و اهل سنت مورد اختلاف‌نظر بوده و بحث‌های فراوان را به خود اختصاص داده است. يك عامل مهم در اختلاف‌نظرها، ابهام‌ها و تعارض‌هایی است كه در اخبار فدك ديده می‌شود. نويسنده در اين مقاله كوشيده است، تعارض و ابهام‌ها را بدون در نظر گرفتن سند روايات فدك، برطرف سازد.
توریث انبیاء
فدک دهی یهودی‌نشین بود که در سال هفت هجری بنا بر مصالحه اهل آن با پیامبر اسلام (ص) نصف آن در اختیار آن حضرت قرار گرفت و چون از موارد فیء محسوب می‌شد، رسول خدا آن را به فاطمه زهرا (س) بخشیدند و تا زمان خلیفه اول در تصرف ایشان بود. پس از رحلت پیامبر (ص) با تمسک به خبر «نحن معاشرالانبیاء لانورث ما ترکناه صدقه» (ما پیامبران ارثی نمی‌گذاریم؛ هر چه ترک کرده‌ایم، صدقه است)، آن را از فاطمه (س) گرفته و جزء بیت‌المال قرارش دادند. به نظر می‌رسد، تمسک به این خبر و محروم کردن دختر پیامبر از ارث پدر از چند جهت مخدوش و مردود می‌باشد. با آیات صریح قرآن منافات دارد؛ سند این روایت که راوی آن تنها خلیفه اول است قابل‌اعتماد نیست؛ احتمال‌هایی در خصوص متن خبر مطرح است که از تمسک به آن بر عدم توریث انبیاء: ممانعت می‌کند.
بررسی مسئله ملک فدک با رویکرد فقهی – حقوقی
با مروری کوتاه بر خطبه‌ها و کلمات باقی‌مانده از یگانه دختر پیامبر (ص) درمی‌یابیم که پاره‌ای از اندیشه‌های فکری و سیاسی شیعه، اولین بار توسط حضرت فاطمه (س) مطرح شد، به‌رغم آنکه عمر آن بزرگوار کوتاه بود و زمینه مناسبی برای نشان دادن آثار تفکرات خویش نداشت. آن حضرت در اولین خطبه‌ای که بعد از جریان سقیفه بنی ساعده به بهانه غصب فدک در مسجد مدینه و دفاع آن حضرت از حضرت علی (ع) ایراد فرموده‌اند، بین افکار و اعتقادی که باعث به وجود آمدن سقیفه شدند و تفکر و راه اهل‌بیت (ع) تمیز داد و با انحراف ایجادشده برخورد کرد. در مقاله سعی بر این است که عمل آن بزرگوار را در مورد پس گرفتن ملک غصب شده فدک به‌طور خلاصه بررسی و علت پافشاری حضرتش در این مورد بیان شود.
نگاهی دوباره به مسأله امّی بودن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله
مسئله «امی بودن» پیامبر اکرم (ص) و اینکه واژه «امی» به چه معناست، موضوع مقاله حاضر است. شکی نیست که قرآن کریم به‌صراحت استمرار خواندن و نوشتن آن حضرت را پیش از بعثت نفی کرده است. همچنین در اینکه پیامبر اکرم (ص) امی بوده‌اند اختلافی نیست، اما آیا امی بودن ایشان به معنای بی‌سوادی است؟ در این پژوهش با بررسی ریشه لغوی این واژه، آیات، برخی روایات و متون تاریخی نتیجه گرفته‌شده اینکه غالب مفسران واژه «امی» را که صفت پیامبر اکرم (ص) است، به معنای «ناخوانا و نانویسا» یا «بی‌سواد» دانسته‌اند، وجهی ندارد و حداقل قرآن کریم این صفت را برای نبی مکرم اسلام (ص) به چنین معنایی به کار نبرده است بلکه به معنای اهل ام‌القری یا مکه است.
موقعیت‌شناسی زنان در دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله
با بررسی فرهنگ زمان نزول اسلام و رفتار برخاسته از جهل و نادانی، آثار تحقیر و تقبیح آن را در مورد زنان مشاهده می‌کنیم و ضرورت یک انقلاب فرهنگی را احساس می‌نماییم. رسول گرامی اسلام (ص) اصلاحات فرهنگی، اجتماعی و…خود را، که از پشتوانه‌ی وحیانی برخوردار بود، در تمامی عرصه‌ها به بهترین شکل ممکن، در مدت کوتاهی، به منصه‌ی ظهور رساند؛ به‌ویژه در مورد زنان که آن‌ها را از بحران هویت، امنیت، اخلاق، خانواده، اجتماع و…رهایی بخشید و طرز تلقی مردم آن زمان را در مورد این قشر مظلوم تغییر داد. در رویکرد نبی مکرم اسلام (ص) زن دارای شخصیت والای انسانی است که در خانواده از مقام و منزلت ویژه‌ای برخوردار است، ضمن اینکه پایگاه اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی وی باید محترم شمرده شود. در ادبیات اسلام زن و مرد، همانند دو سیاره گرد هم در مدار خود در گردش‌اند و تقسیم مسؤولیت‌ها مایه‌ی برتری و یا فروتری نیست، بلکه کمال هر شخص در حوزه‌ی وظایف محوله‌اش بروز می‌کند.
صفر و سفر؛ نگاهی دیگر به تاریخ وفات پیامبر صلی الله علیه و آله
در این پژوهش، ابتدا آرای مورخان در باب روز و ماه وفات رسول اکرم (ص) و سلم، بر اساس تقدم و تأخر ارائه می‌شود و سپس با یادکرد دیدگاه اهل تسنن و تشیع در این زمینه و بررسی «وقایع هفت‌گانه» مؤثر در تعیین وفات و دقت در اقوال (با توجه به «مسلمات خاصه و عامه» و رسم جدول زمان‌شمار) سخن به این نکته منتهی می‌شود که قول وفات در «ربیع‌الاول» قطعی است و در میان دیدگاه‌های سه‌گانه در این ماه (اول، دوم و دوازدهم ربیع‌الاول) تاریخ وفات در «دوم ربیع‌الاول» را با قطعیات تاریخی دو طرف نزدیک‌تر می‌بیند. سپس روایت: «هرکه مرا به رفتن ماه صفر بشارت دهد او را به بهشت مژده دهم» ازنظر فقه الحدیث بررسی می‌گردد و آن را از «موضوعات» می‌شمارد. در پایان به این امر اشاره شده است که چرا شیعه، روایت 28 صفر را به‌عنوان تاریخ وفات پیامبر (ص) پذیرفته است و نشان می‌دهیم که این قضیه از ابتکارات «صفویان» بوده است.
تحلیل و بررسی نبوت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پیش از بعثت
چگونگی زندگانی پیامبر اکرم (ص) پیش از بعثت، از زمینه‌های موردتوجه از دیدگاه تاریخی کلامی و روایی است. دقت نظر در شواهد مبنی بر آگاهی‌های غیبی پیامبر اکرم (ص) در این دوران و روند زندگی اعتقادی ایشان و کاوش در تفاوت‌های طرح‌شده میان دو مفهوم نبوت و رسالت، می‌تواند مؤیدی بر این دیدگاه باشد که پیامبر اکرم (ص) در دوران قبل از بعثت از مراتبی از نبوت برخوردار بود. استخراج دیدگاهی جامع درباره تفاوت میان دو مقام نبوت و رسالت و ارائه تعریف صحیحی از نبوت به‌عنوان مبنای پژوهش، نخستین گام در جهت بررسی فرضیة مقاله حاضر به شمار می‌رود. گام بعدی استخراج شواهدی است که بر این آگاهی‌های غیبی و روابط با ملک دلالت می‌کند. کندوکاو در سیرة پیامبر اکرم (ص) و بررسی احتمالات گوناگون درباره شریعت ایشان، حاکی از آن است که در دوران پیش از بعثت، آئین خود را از طریق ارتباط با عالم غیب دریافت می‌کرده است.
