نقد و معرفی کتاب: عربستان سعودی در تقاطع قرن ها و هزاره ها (الف . ای . واویلف)
دکتر الف.أی.واویلف پروفسور آکادمی دیپلماتیک وزارت امور خارجه فدراسیون روسیه در طول سال های متمادی کار در کشور عربستان سعودی مشاهدات خود را به صورت کتابی تنظیم کرده که در این مقاله گزارش کوتاهی از کتاب عربستان سعودی در تقاطع قرن ها و هزاره ها بیان می شود.
معرفی کتاب: «وهابیت سیاسی»
ظاهر گرايي و قشري مآبي در اسلام و ساير اديان و مذاهب سابقه‌اي طولاني دارد بر اين مبنا شناخت جريان ظاهر گرايي از جمله وهابيت بدون شناخت جريان ظاهرگرايي و قشري‌گرايي در تاريخ اسلام و آثار پيامدهاي آن در انحطاط تمدن اسلامي غير ممكن است. در مورد وهابيت كه تحت لواي دفاع از قرآن و سنت و در پوشش مذاهب اهل سنت با اسامي اصلاح ديني و بازگشت به سنت سلف صالح به حيات خود ادامه مي‌دهد، كتاب‌هاي متعددي نوشته شده است.
گفتمان وهابیت و اندیشه معاصر ایران
در واقع نو – وهابیت به دنبال اسلامی کردن مدرنیسم است و روشنفکر ایرانی به دنبال مدرن کردن اسلام. وجه شبه هر دو، فهم نادرست از اسلام و تجدد و بازغلتیدن در فرایند غربزدگی است. در این فرایند حقیقت اسلام همچنان به محاق می رود و در عرصه سیاست و عمل، امکان اتحاد برای نیل به اهداف پروژه ای ناشی از اغراض خاص فراهم می آید. تفسیر غلط وهابیت و روشنفکری ایران، علی رغم اختلاف های مبنایی که دارند، در اموری چند شباهت دارند. هر دو هستی (اعم از عالم، عقل، انسان و بعضاً متن) را به شکلی ظاهری می بینند و آن را ظاهربینانه تفسیر می کنند. هیچ یک به امور مقدس زمینی و تداوم ولایت الهی در زمین قائل نیستند. قدرت یابی در سیاست و انجام اصلاحات گسترده سیاسی، برای هر دو گرایش، اولویت نخست هستند. برای این منظور حاضر هستند به صورت مصلحتی از بسیاری شعارها و ارزش های خود عدول کنند. سرانجام هر دو گرایش، دیدگاهی ساده انگارانه نسبت به تحولات تاریخی داشته و گمان این را دارند که می توانند چنین تحولاتی را به دلخواه خود مدیریت کنند، به شرط آنکه رهبران و گروه های متخاصم را بتوانند حذف کنند.
گفتگو، جریان‌های درون وهابیت
در این گفتگو، استاد علیزاده موسوی به سؤالاتی راجع به برخی جریانات مانند جریان ملکیه، اخوانیه، قطبیه، تکفیری، نوسلفیان، سکولار، شیعیان عربستان و همچنین رابطه و رویکرد وهابیت به بیداری اسلامی پاسخ داده اند.
کویت و وهابیت در آفریقا
کشور کویت از اوایل دهه 1970 فعالیت های انسان دوستانه خود را در شرق آفریقا آغاز کرده است که این اقدامات بیشتر در بر گیرنده اهدای کمک های مالی به دولت و سازمان های اسلامی این کشورها، مشارکت در برگزاری مراسم و مناسبت های اسلامی، ساخت مدارس اسلامی، مساجد و… بوده است.
علل انحطاط و عقب ماندگی وهابیت
علل وعواملی که انحطاط و عقب ماندگی فرقه وهابیت تأثیر گزار بوده است را می توان بطور خلاصه به دودسته عوامل درونی و برونی تقسیم کرد: عوامل درونی عبارت است از عامل های که در ذات وهویت این جریان نهفته است مانند نا سازگاری با پیشرفت های علمی روز، نداشتن روحیه گفتمان و تبادل افکار با دیگران، تناقض بین گفتار ورفتارو… اما عوامل برونی یعنی عواملی که از خارج متوجه آنها شده و فرقه وهابی نسبت به آن واکنش منفعلانه داشته است مانند پیروزی جمهوری اسلامی ایران، همکاری با استکبار جهانی، پیدایش اندیشه های انقلابی و تشکّل های مبارز و… مجموعه این عوامل را می توان در عدم پیشرفت وهابیت و جلو گیری از نفوذ وگسترش آن تأثیر گزار دانست.
عربستان و وهابیت در آفریقا
منطقه شرق آفریقا از جمله مناطق مهم قاره آفریقاست که از دهه 1960 مورد توجه عربستان سعودی قرار گرفت و دولتمردان این کشور، در راستای تبلیغ آیین ضالّۀ وهابیت توجه خاصی به کشورهای اوگاندا، تانزانیا و کنیا مبذول داشتند.
عربستان سعودی و ج‍ن‍اح‌ه‍ای سیاسی
۱) ه‍دف پژوهش (ح‍داک‍ث‍ر دو خ‍ط): دس‍ت‍ی‍اب‍ی و شناخت ع‍ن‍اص‍ر ت‍ص‍م‍ی‍م‌گ‍ی‍ری در عربستان سعودی و نقش ج‍ن‍اح‌ه‍ای سیاسی در ف‍رآی‍ن‍د این ت‍ص‍م‍ی‍م‌گ‍ی‍ری از اه‍م‍ی‍ت این ت‍ح‍ق‍ی‍ق است چ‍را که عربستان سعودی کشوری است با خ‍ص‍وص‍ی‍ات اس‍ت‍رات‍ژی‍ک و ژئ‍وپ‍ل‍ت‍ی‍ک و با اه‍م‍ی‍ت ف‍راوان برای آم‍ری‍ک‍ا ب‍ع‍ن‍وان یک س‍ت‍ون قوی در منطقه خ‍ل‍ی‍ج ف‍ارس. به ه‍م‍ی‍ن جهت شناخت گ‍روه‍ه‍ا و دس‍ت‍ه‌ب‍ن‍دی‌ه‍ای سیاسی در عربستان م‍ی‌ت‍وان‍د در رون‍د ت‍ص‍م‍ی‍م‌گ‍ی‍ری‌ه‍ای ایران نسبت به این کشور موثر ب‍اش‍د ۲) روش ن‍م‍ون‍ه‌گ‍ی‍ری اف‍راد ن‍م‍ون‍ه از نظر ت‍ع‍داد ج‍ن‍س و غ‍ی‍ره (ح‍داک‍ث‍ر دو خ‍ط): برای ان‍دازه‌گ‍ی‍ری م‍ت‍غ‍ی‍ره‍ا ن‍م‍ون‍ه‌گ‍ی‍ری صورت ن‍گ‍رف‍ت‍ه و از روش ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍ه‌ای اس‍ت‍ف‍اده شده است ۳) روش پژوهش (ح‍داک‍ث‍ر): روش پ‍ی‍م‍ای‍ش‍ی است. این روش با م‍ج‍م‍وع‍ه‌ای از اطلاع‍ات سازمان ی‍اف‍ت‍ه و م‍ن‍ظم م‍ش‍خ‍ص میشود و در چ‍ارچ‍وب ن‍ظری با توجه به ن‍ح‍وه انجام پژوهش از روش ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍ه‌ای اس‍ت‍ف‍اده شده است ۴) اب‍زار ان‍دازه‌گ‍ی‍ری (ح‍داک‍ث‍ر دو خ‍ط): ک‍ت‍اب‍ه‍ا، ج‍زوات، ب‍ول‍ت‍ن‍ه‍ا، روزن‍ام‍ه‌ه‍ا و م‍ن‍اب‍ع م‍ک‍ت‍وب‍ی که در این رابطه موجود است ۵) طرح پژوهش (ح‍داک‍ث‍ر دوخ‍ط): پ‍س از بیان م‍س‍ال‍ه و اهداف ت‍ح‍ق‍ی‍ق و ف‍رض‍ی‍ه‌ه‍ا با ت‍ج‍زی‍ه و تحلیل و اس‍ت‍ن‍ت‍اج اطلاع‍ات ج‍م‍ع‌آوری شده به طرح پژوهش پ‍رداخ‍ت‍ه‌ای‍م. بررسی ت‍طب‍ی‍ق‍ی و تحلیل محتوای مطالب از اه‍م‍ی‍ت ب‍رخ‍وردار بوده است ۶) ن‍ت‍ی‍ج‍ه کلی (ح‍داک‍ث‍ر سه خ‍ط): ع‍ام‍ل‍ی که بیش از ه‍م‍ه عوامل در ج‍ن‍اح‌ب‍ن‍دی‌ه‍ا موثر است خ‍ص‍وص‍ی‍ات ق‍ب‍ی‍ل‍ه‌ای و ع‍ش‍ی‍ره‌ای است که بر فضای سیاسی و اجتماعی عربستان سعودی ح‍ک‍م‍ف‍رم‍اس‍ت اگ‍رچ‍ه نقش ع‍م‍لا و وهابیت، طب‍ق‍ه م‍ت‍وس‍ط، ت‍ک‍ن‍وک‍رات‍ه‍ا و رق‍اب‍ت میان ان‍گ‍ل‍ی‍س و آم‍ری‍ک‍ا نیز دارای اه‍م‍ی‍ت است.
عربستان سعودی: نگاه به یمن
عربستان از دیرباز برای کشور یمن مشکلاتی ایجاد کرده است و این مشکلات از زمانی که یمن دارای نفت شد، شدیدتر گشت. عربستان طبق ادعای یمن، سه استان نفت خیز یمن بنامهای «عسیر»، «نجران» و «جیزان» را به اشغال خود در آورده است و همچنین ادعای مالکیت بر بخشهای وسیع و نفت خیز دیگر یمن را هم دارد. در مقاله حاضر به گوشه ای از توطئه های عربستان در مقابل یمن پرداخته میشود.
عربستان سعودی از نمایی نزدیک
عربستان کشوری است که در آن طوایف گوناگونی با سلیقه های متفاوت زیر ایین نام پدید آمده اند. در مقاله حاضر محتوای کتاب لاسی با عنوان «پادشاهی» ترجمه و تلخیص گشته است. لاسی در کتاب خودذابتدا به پشت پرده جنگ های بی رحمانه آل سعود برای تسخیر این کشور میپردازد و سپس به بررسی تناقضات عربستان در رویکرد به سنت و مدرنیته، اشاره میکند و در ادامه درباره تروریست پرور بودن رژیم سعودی مطالب مستندی را ارائه میدهد.
سیاست خارجی عربستان 2001 – 2012
در این پژوهش تلاش شده است تا عوامل موثر بر سیاست خارجی عربستان سعودی میان سال های 2001 تا 2012 مورد بررسی قرار گیرد. این پژوهش با این پرسش آغاز گردید که چه عواملی بر سیاست خارجی عربستان سعودی در میان سال های 2001 تا 2012 تأثیرگذار بوده اند؟ در پاسخ به این سوال عنوان شده است که عربستان سعودی از وهابیت، حج و حرمین شریفین در رابطه با کشورهای اسلامی، از نفت و ژیوپلیتیک در رابطه با غرب، به عنوان ابزاری هایی در سیاست خارجی در جهت گسترش نفوذ و افزایش امنیت خود در فاصله میان سال های (2001 تا 2012 ) بهره جسته است.
دین و سیاست در قرن بیست و یکم با تاکید بر عربستان سعودی
در این کتاب ظهور نسل جدید نیروهای جهادی وهابی، جهادیون منتقد خاندان حاکم عربستان، روزنامه نگاران لیبرال، لیبرال های جهادی شده، سلفی های حکومتی یا لیبرال شده، جایگاه اقلیت شیعه و تکوین حقوق زنان در بستر لرزان ساخت اجتماعی-سیاسی عربستان مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. تحلیل گفتمان وهابیت رسمی و منازعه روحانیون ذی نفوذ آن با دولت سعودی از جمله زوایای دیگر این کتاب است. نویسنده داستان کشمکش قدرت و مقاومت در فضای واقعی و جهاد نمادین در صفحات وبلاگ ها اتاق های گفتگو و نشر الکترونیکی سعودی را روایت می کند. به عبارت بهتر موضوع کتاب نبرد کهنه حاکمان و محکومان است در عصر فرهنگ مجاز واقعی. از منظری دیگر ایناثر روایت کشمکش ” دین رسمی ” با ” دینداری های غیر رسمی ” است در یکی از رژیم های سلطنتی دوران پسامدرن. مضاوی الرشید نویسنده این کتاب به آینده نظر دارد و زمینه های ثبات یا تغییر وضعیت موجود را می کاود. وی دانش آموخته کمبریج و پروفسور انسان شنناسی دین در دپارتمان الهیات و مطالعات دینی کینگر کالج لندن است.
دولت، جامعه مدنی، دموکراسی و آینده اسلام گرایی در خاورمیانه
در اکثر کشورهای خاورمیانه ای، نظیر مصر، ترکیه، الجزایر، اردن، سودان، تونس، یمن و فلسطین، گروه های سیاسی اسلام گرا به قوی ترین نیروهای مخالف تبدیل شده اند و در برخی از این کشورها بیش ترین آرا را در جریان مبارزات انتخاباتی و پارلمانی کسب کرده اند. بحث پیرامون جامعه مدنی در خاورمیانه به دنبال تحولات سیاسی اوایل دهه 1980 به بعد شروع شد که در ادامه توضیحات بیشتری در این زمینه بیان خواهد شد.
افسون زدگی مجدد سیاست صحوی ها؛ از منازعه تا همکاری
اسلام در عربستان سعودی به شدت متاثر از تفکر وهابیت است تفکری ظاهر گرا و منجمد که از همان آغاز بسیار پرحاشیه و متعصبانه عمل می کرد. از ابتدا تلاش حکام سعودی این بود که مردم را از سیاست به دور نگه دارند و علمای وهابی نیز در این راه کمک شایانی کردند. در این مقاله ابعاد مختلف اسلام سیاسی، اسلام مناسکی، نقش رسانه در این نوع اسلام، کیفیت حمایت دولت سعودی از علمای صاحب افتاء وبه طور کلی وضعیت دین در عربستان سعودی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد اما آنچه به طور خاص در این مقاله بدان پرداخته می شود وضعیت و ابعاد مختلف صحوه است به خصوص جریان سیاسی که صحوی ها آن را به وجود آوردند و شخصیت های مهم صحوی در عربستان سعودی.