شيوه هاى بررسى حديث در نظر علامه امينى
نويسنده، گفتار خود را بر دو كتاب علامه امينى: الغدير و
ثمرات الاسفار مبتنى كرده و در سه قسمت سامان داده است. بررسى
متن حديث در نظر علامه امينى، دلالت نصّ نزد علامه امينى، دلالت
حديث غدير.
در بخش اول؛ عواملى مطرح مىشود مانند سازگارى اعتبار متن با
جايگاه شخص مورد توصيف، ركيك بودن متن، رجوع به بيانات
عالمان اهل تسنن براى بررسى روايات كتابهاى سنّى، كشف روايات
عوارض با آن متن، خدشه در سند آن متن، جعل در احاديث تسنن. در
بخش دوم، استفاده از لايههاى پنهانى و مخالفت با عقل سليم و نقل
معتبر مطرح مىشود. در بخش سوم به فهم صحابه، تابعان، مفسّران،
محدّثان، شاعران دانشمند از حديث غدير، و دلالتهاى بلاغى اين
حديث، كه در بيان علامه امينى آمده، اشاره مىكند.
كاوشى در نقدهاى علامه امينى بر ابن تيميه
از زمانى كه ابن تيميه حرانى (متوفى 728 قمرى) كتاب
منهاج السنة را در پاسخ به مطالب كتاب منهاج الكرامة علامه حلى
(متوفى 726) دانشور شيعى نگاشت، گروهى از دانشمندان شيعى به
سخنان ابن تيميه پاسخهاى علمى دادند. علامه امينى (1320 ـ 1390
قمرى) نيز در مواضع متعدد از كتاب الغدير به مطالب ابن تيميه پاسخ
گفته است. نگارنده در اين گفتار، روششناسى امينى در پاسخ گويى به
ابن تيميه را بررسى مىكند و در چند عنوان مىآورد: بررسى صورى و
نقد محتوايى. نقد محتوايى خود به چند مبحث تقسيم مىشود: تفسير
(علوم قرآنى)، علوم حديثى، تاريخ و سيره، كلام و فقه، نكات متفرقه.
نگارنده، دوازده روش از كلمات امينى يافته و براى هر كدام نمونه هايى
از كتاب الغدير ارائه مىكند.
معرفى «معجم احاديث الإمام المهدى عليه السلام» در پرتو اصول حاكم بر جوامع حديثى
موسوعهها يا دايرهالمعارفهاى حديثى مجموعههاى كلان
حديثى با كاركردهاى مختلف است كه دانشمندان حوزه علم حديث در
عصر حاضر به منظور جمعآورى و تبويب موضوعى احاديث معصومين
متناسب با نيازهاى گوناگون بدان روى آوردهاند. اين مجموعهها در
واقع گونهاى از تأليفات حديثى شمرده مىشود كه با عنوان «جامع
حديثى» سابقه آن به اواخر قرن دوم مىرسد. مؤلّفان جوامع حديثى از
ديرباز گاه در صدد جمع مطلق احاديث معصومين عليهمالسلام بودهاند و گاه
تنها در موضوعى خاص به گردآورى احاديث پرداختهاند. از اينرو
جامع حديثى گاه «جامع مطلق» و گاه «جامع نسبى» محسوب مىشود.
دانشمندان حوزه حديث در بررسى و شناسايى اين جوامع ملاكهاى
گوناگونى را مورد نظر قرار مىدهند. در اين مقاله موسوعه «معجم
احاديث الإمام المهدى عليهالسلام» از منظر اين ملاكها بررسى و معرّفى شده
است.
مستدركى بر نهج البلاغه در ميان نسخه هاى خطى نهج البلاغه
از آنجا كه نهج البلاغه دربردارنده بليغترين و فصيحترين
خطبههاى اميرالمؤنين عليهالسلام است، عالمان، محدّثان و ادباء بسيارى پس
از تأليف اين كتاب، شروع به نوشتن شرح، حاشيه و استدراك بر اين
كتاب گرانسنگ كردند. از جمله اين مستدركها مىتوان به مستدرك
احمدبن ناقه (م 559 ق) اشاره كرد كه داشتن خطبههايى مانند:
الدرهاليتيمة، الأقاليم، البيان، از ويژگيهاى اين مستدرك است. يادآورى
مىشود كه اين خطبهها در هيچ يك از مصادر روايى موجود به طبع
نرسيده است.
نقش امام حسن عسكرى عليه السلام و اصحاب ايشان در حديث اماميه
اهلبيت رسول اكرم صلى الله عليه وآله طبق سفارش آن حضرت، در كنار
قرآن كريم، بالاترين مرجع علمىاند كه خداوند ايشان را براى هدايت و
رهبرى مسلمانان پس از رسول اكرم صلىاللهعليهوآله برگزيده است. امام حسن
عسكرى عليهالسلاميازدهمين امامى است كه سكان كشتى هدايت را به دست
گرفت. اين پژوهش در پى آن است كه با ترسيم شرايط سياسى و
اجتماعى حيات ايشان، به عنوان عوامل مهم و اثرگذار در مضمون
احاديث و چگونگى نشر آنها، شيوههاى نقل و نشر حديث و نقش
اصحاب و شاگردان آن حضرت در حفظ و نقل حديث را وانمايد و
مدارس حديثى را كه در زمان ايشان رونق گرفت، معرّفى كند و آثارى
را كه به اين حضرت نسبت دادهاند، بررسى نمايد.
فضاى تاريخى عرضه و تبيين معارف دين از سوى اهل بيت عليه السلام با تأكيد بر آموزه هاى روايى
ارائه و تبيين آموزه هاى عميق شيعه كه ريشه در كتاب و
سنّت دارند، نيازمند بسترى مناسب است كه تحقق آن در ارتباط
مستقيم با همسويى يا عدم همسويى عناصر اثرگذار تاريخى يا همان
اجزاء سياسى، اجتماعى، فرهنگى و اقتصادى است. تأمّلى بر تأثير اين
عناصر بر روند ارائه اجمالى ـ تفصيلى دستگاه معرفتى شيعه و تبيين آن
در دورههاى مختلف حضور امامان، بدون پيدايش تغيير در مبانى آن،
مهر تأييد مىنهد.
نوشته پيش رو تلاش دارد تا نظريه فوق را به صورت تطبيقى در مورد
آموزه امامت، بر اساس روايات اهلبيت عليهمالسلام ارائه نمايد كه در آن،
ضمن پاسخ به چرايى برخى پديدههاى تاريخى معرفتى، چگونگى روند
مذكور را پيش از دوران غيبت آنچنانكه منظومه معرفتى
اهلبيت عليهمالسلام در نهان دارد، نشان دهد.
مأخذيابى و معناشناسى حديث «لا تسبّوا الدهر فإن الله هوالدهر»
حديث «لا تسبّوا الدهر فإن الله هو الدهر» يكى از احاديث متشابه است كه در منابع معتبر اهل سنّت، مانند صحيحين، روايت شده؛ امّا در منابع شيعه، صرفاً جهت تبيين و تحليل آمده و سندى براى آن از سوى محدّثان شيعه نقل نشده است. البته رواياتى شبيه به آن در منابع شيعى قابل ملاحظه است. همين روايات، كمك شايانى در فهم معناى حديث مورد نظر مىكند. با توجّه به آيات قرآن و آموزههاى معصومان :، مقصود از اين حديث، آن است كه امور عالم تكوين را كه همگى تحت قدرت خدا قرار دارد، نبايد به غير او نسبت داد.
تعليقات آيت الله شيخ محمّد رضا جعفرى بر اصول كافى هشت باب از كتاب الحجة
پيشتر در شمارههاى 19، 20، 22، 23، 24، 25، 27 و 28 سفينه، ترجمه بخشهايى از تعليقاتى كه مرحوم آيت الله شيخ محمّدرضا جعفرى نجفى بر ترجمه انگليسى اصول كافى نوشته بود، به نظر خوانندگان رسيد. اين تعليقات به ترتيب ابواب كتاب الحجة عرضه شده است؛ امّا يك بخش از اين نوشتارها باقى مانده است كه در ترتيب ياد شده، بايد ميان مطالب شماره 19 و 20 قرار مىگرفت.
بايسته هاى پژوهشى در حوزه حديث
نويسنده در اين گفتار، 147 موضوع براى پژوهشهاى حوزه
علم الحديث پيشنهاد مىكند، كه بعضى از اين موضوعات خود، امكان
تقسيم به چندين موضوع ديگر دارند. در مقدمه اشاره شده به هفت
مقاله ديگر كه در موضوعات مشابه، بايستههاى پژوهشى پيشنهاد
كرده اند.
نقد و بررسى كتاب «قرآن و كتاب مقدس؛ درون مايه هاى مشترك»
در ميان مستشرقان برخى براى كم اعتبار جلوه دادن قرآن و
دين اسلام سعى بر آن دارند تا نشان دهند قرآن از عهدين استفاده نموده
است. براى پژوهشگران اين سؤال مطرح است كه چقدر مشابهت ميان
قرآن و عهدين وجود دارد كه چنين ادعايى مىتواند مطرح شود. كتاب
“قرآن و كتاب مقدس؛ درون مايههاى مشترك” كتابى است كه مىتواند
تا حدودى به اين سؤال پاسخ دهد. در اين نوشتار به كتابشناسى آن
پرداخته مىشود. در انتها نيز به چند نقد عمده اكتفا شده است.
عدد المحاربين فى الطّفّ لسيّد الشهداء عليه السلام
نويسنده در اين رساله كه در سال 1234 نوشته شده، درباره
تعداد كسانى كه در روز عاشورا به جنگ با حضرت سيّدالشهدا عليهالسلام
آمدند، بر اساس منابع تاريخى بحث و بررسى مىكند. در مقدّمه، درباره
سيّد حسن صدر و آثار او تحقيق شده است.
معناشناسى حديث «لو دلّيتم بحبل الى الارض لهبط على الله» و نقد ديدگاه عرفا درباره آن
از جمله مستندات روايى صوفيه، عبارت «لو دُلِّيتُم بِحَبلٍ الى الارض لَهَبِطَ عَلَى الله» است. آنها اين روايت را به عنوان شاهدى بر نظريه وحدت وجود و موجود تلقى مىكنند. درباره مآخذ و اسناد اين حديث، بايد گفت كه در منابع حديثى شيعه، حديث مزبور نقل نشده است؛ امّا محدّثان سنّى، آن را در تفسير آيات ابتدايى سوره حديد، با اسنادى ضعيف نقل كرده و توضيحاتى در مورد آن بيان داشتهاند. مىتوان گفت، بر فرض صدور اين حديث از پيامبر 9، مراد از آن اشاره به احاطه علم و قدرت خداوند بر همه جاست؛ همچنانكه برخى محدثان نيز بدان اشاره كردهاند.
