بررسی و نقد گزارش‌های تاریخی ابن‌تیمیه درباره تاریخ تشیع براساس کتاب منهاج السنه النبویه
وهابیت ریشه در افکار و عقاید ابن تیمیه دارد و در حقیقت می‌توان فرقه وهابیت را تجدید حیات اعتقادات ابن تیمیه دانست. کتاب منهاج السنه النبویه فی الرد علی الشیعه والقدریه یکی از آثار به جای مانده از وی است که به صورت ردیه بر کتاب منهاج الکرامه فی معرفه الامامه علامه حلی نوشته شده است ابن تیمیه در این کتاب هجمه‌های گوناگون فلسفی، کلامی، فقهی، تفسیری، عقایدی و مانند آن را علیه تشیع ارائه نموده است. در این میان تحلیل‌های تاریخی، بخش در خور توجهی از کتاب را تشکیل می‌دهند اما تاکنون مورد توجه قرار نگرفته‌اند. برخی از دستاوردهای این تحقیق عبارتند از: استخراج دویست و پنجاه گزارش تاریخی که حاصل مطالعه و فیش برداری بیش از چهار هزار و پانصد صفحه از کتاب هشت جلدی منهاج السنه است. پاسخ گویی به برخی شبهه‌های تاریخی مطرح شده از سوی ابن تیمیه، به عنوان نمونه: اجبار مردم بر عدم بیعت با امیرالمومنین(ع) و ضرب و شتم آنان برای بیعت با ابوبکر، بررسی پیشنه و شخصیت کارگزاران خائن به امیرالمومنین و علت یابی خیانت آنان با تکیه بر منابع اهل سنت، اثبات این مطالب که معاویه آغازگر جنگ علیه امیرالمومنین علی(ع) بوده است. افزون بر این، در این پایان‌نامه، برخی از ادعاهای ابن تیمیه با تکیه بر منابع اهل‌سنت رد شده است که به عنوان نمونه می‌توان به این موارد اشاره نمود: مفضول بودن امیرالمومنین علی(ع) عدم فرماندهی ایشان در سریه‌های عصر نبوی، عدم اسارت خاندان اباعبدالله الحسین(ع) و مصائب وارده بر ایشان، ارتداد تمام قبایل بنی حنیفه و مشروعیت حروب رده به دلایل گوناگون از جمله صاحب فرزند شدن امیرالمومنین از مادر محمد حنفیه که از اسرای همین جنگها شود همچنین یافتن، استخراج، ابداع و نگارش روش تاریخ‌نگاری در دو قالب کلی شکلی و محتوایی را می‌توان از دیگر دستاوردهای تحقیق حاضر دانست، چرا که تاکنون هیچ معیار یا روش شناخته شده‌ای برای تحقیق پیرامون شناخت روش تاریخ‌نگاری که مورد توافق همه محافل علمی باشد، ارائه نشده است.
نقد و بررسی احادیث مربوط به قرآن در صحیح بخاری
تامل و بررسی در احوال راویان حدیث یا نقد خارجی نزد محدثان ،همواره یکی از راههای ارزیابی و شناخت حدیث بوده است اما چه بسا که برای عبارت نادرستی ،سند صحیحی جعل کرده و بر ساخته باشند؛در این صورت نقد سند تنها نمی تواند کارساز باشد نقد متن یا نقد داخلی به عنوان مهمترین راه ارزیابی حدیث لازم می آید. نظر به اینکه کتاب «صحیح» تالیف«ابو عبدالله محمد بن اسماعیل بخاری» به عنوان« صحیح ترین کتاب بعد از خدا» از سوی اهل سنت مورد قبول واقع شده و به احادیث آن خوشبینانه نگریسته می شود،ضرورت دارد جهت بهره برداری و استفاده بیشتر از این منبع اسلامی روشن شود که میزان اعتبار احادیث این کتاب تا چه حد است. در این رساله احادیث مربوط به قرآن در کتاب«صحیح بخاری» مورد نقد و بررسی قرار گرفته است که شامل سه بخش احادیث تفسیری و احادیث مربوط به اسباب نزول آیات و احادیث تاریخ قرآن و علوم قرآنی است.در این زمینه معیار های قرآن،سنت صحیح ،عقل و مسلمات تاریخی بیشتر مد نظر بوده است.
نقد و بررسی ابن تیمیه و روش او در حدیث
در بحث فصل اول معترض زندگی و برخی از خصوصیات شخصیت ابن تیمیه شده ایم، خصوصیاتی که به واسطه آنها توانست نظر و دوستی مردم را به خود جلب کند. همچنین در این فصل معترض چند امر دیگر نیز شده ایم مثلا حضور میدانی ابن تیمیه در جنگ علیه تاتارها، تشویق کردن جنگجویان در جنگ از طرف ابن تیمیه، نزدیک بودن ابن تیمیه به دربار سلاطین، ورود ابن تیمیه در زندان به مدت 4 بار به سبب بعضی مسائل اصول و فروع دین که آنجا بیان کردیم که روش ابن تیمیه در گفتگو و جدل با علمای دیگر یک روش نفرت آمیزف خشن و غلیظی بوده است. در آنجا معترض اعتقادات و اقوال علما نسبت به ابن تیمیه از نظر مدح و ذم شده بودیم. اما در فصل دوم مسائل دیگری نسبت به ابن تیمیه بیان شد از جمله: قواعد و قوانین کلی که ابن تیمیه در علم حدیث به آنها اعتماد می کرد، قواعدی که شالوده و روش علمی ایشان در حدیث بود. اما در فصل سوم اشاره کردیم به روش ابن تیمیه در حدیث از نظر متن و سند که این مسلک از طرز برخورد ابن تیمیه با سند و متن آشکار می شود که روش ایشان در این باره گزینشی است، مثلا ایشان گاهی حدیثی را که با مبنای ایشان مخالفت دارد تضعیف نمی کند. گاهی هم به احادیثی اعتماد می کند که سندهای ضعیفی دارند بدون اینکه اشاره ای به این ضعفها داشته باشد که نسبت به تمام مطالب فوق الذکر شواهدی ذکر کرده ایم. فصل چهارم در رابطه با روش ابن تیمیه با احادیث مجعول و به اصطلاح اسرائیلی بود. در این فصل گفته بودیم که مدرک یهود و نصاری که تازه مسلمان شده بودند، مدرک و سند مبرهن و با دلیلی نیست. اما آن قسمتی از اسرائیلیات که به پیغمبر (ص) نسبت داده می شود از نظر ابن تیمیه صحیح است. همچنین در فصل پنجم اشاره ای داشتیم به اعتقاد و روش ابن تیمیه در رابطه با فضائل اهل بیت علیهم السلام که چگونه ایشان این فضائل را از روی دشمنی و زورگویی رد می کرد.
نقد آراء واندیشه های تفسیری ابن تیمیه
ابن تیمیه از دانشمندان حنبلی قرن هشتم هجری است که زندگی بسیار پر فراز و نشیبی داشته است. ابن تیمیه آثار و تألیفات فراوانی دارد که بیشتر آنها با جهت گیری اعتقادی و مبارزه با بدعت هایی است که در نظر وی، در جامعه ی مسلمین وجود داشته است. او با صوفیه، اندیشه ی اشعری، شیعه و معتزله به شدت مبارزه کرد.
درباره ی تفسیر وی، حقیقت آن است که ابن تیمیه تفسیری به نام کبیر یا صغیر ننوشته، بلکه تنها چند سوره ی پراکنده را تفسیر کرده است، امّا در میان آثار کلامی و اعتقادی او، مباحث تفسیری مطرح شده است.
شیوه مبارزه مخالفان با فضائل اهل بیت
نام و موضوع این پایان نامه:شیوه های مبارزه مخالفان با فضائل اهل بیت علیهم السلام تعداد و نام فصول:این تحقیق دارای پنج فصل و یک خاتمه به شرح ذیل است: الف – فصل اول :کلیات ب – فصل دوم: خشونت ج – فصل سوم:آزار زبانی د- فصل چهارم :اخفا و انکار درباره فضائل و مناقب ه – فصل پنجم:استفاده از سلاح حدیث نبوی و – خاتمه : چند کلمه ای دیگر و پیشنهاد ها در فصل اول به طرح بحث،طرح سوالها،طرح موضوع تحقیق و هدف از آن و در انتها شرح فصول این تحقیق پرداخته شده است. در فصل دوم به تاریخ خشونت ضد اهل بیت و شرح شواهد و نمونه های اعمال خشونت به معنی وسیع کلمه نسبت به اهل بیت،نوادگان و شیعیان آن پرداخته شده است. در فصل سوم تفسیری درباره مفهوم آزارهای زبانی ،آغاز ،بنیان گذاران،اهداف،آثار و نیز بیان نمونه های تاریخی آزارهای زبانی در مفهوم وسیع کلمه نسبت به سه طبقه فوق آمده است. در فصل چهارم به بیان داستان منع از نقل و تدوین حدیث نبوی،عوامل ،اهداف و آثار آن و سپس شرح موارد زیادی از اخفا وانکار فضائل اهل بیت برمی خوریم. درفصل پنجم پدیده جعل و تحریف حدیث نبوی بررسی و بعد از آن برخی احادیث جعلی بیان و نقد می شود و تبعات سو/ئ هر یک و نیز اصل صحیح حدیث یا تاریخ تحریف یا جعل شده گفته می آید. در خاتمه نیز سخنی کوتاه تحت عنوان چند کلمه ای دیگر و سپس 5 پشنهاد مطرح می شود. نوع و شیوه تحقیق:این پژوهش از نوع کتابخانه ای و به روش توصیفی – تحلیلی تهیه شده است و مواد بررسی شده تماما از منابع اهل سنت استخراج شده است. هدف از این پژوهش:هدف ما آشنایی علاقه مندان به تاریخ مبارزات،با خاندان رسول خدا است تا از این رهگذر به دامنه تخریبی که ضد اهل بیت رخ داده است واقف شوند و پس از آن یا به کارگیری روش های مناسب ،فریب خوردگان را آگاهی دهند و هم هر یک به نوبه خود در صدد کاستی از ابعاد تخریب و جبران برآیند.
روش شناسی ابن عاشور در تفسیر التحریر و التنویر
در این پایان نامه طی دو بخش به معرفی محمدطاهر بن عاشور(12961393ق) و تفسیر و روش تفسیری او پرداخته شده است. در بخش اول، حیات ابن عاشور و محیط و فعالیت های علمی و تألیفات او معرفی شده است. در بخش دوم، تفسیر ابن عاشور بررسی شده و از این موضوعات سخن به میان آمده است: مشخصات کلی تفسیر، شیوه تفسیری ابن عاشور، مسائل کلامی در التحریر و التنویر، اهل بیت(ع) در آن تفسیر، و علوم قرآنی در آن تفسیر.
روش تفسیری ابن تیمیه
ابن تیمیه در تفسیر روشی ظاهرگرایانه در پیش گرفته است؛ به طوری که در ظواهر آیات آنقدر تعصب و تحجر نشان می دهد که حاضر به اندکی تعمق در زوایای پنهان آیات نیست و احتمال خلاف آن را هم نمی دهد. در این مقاله به بررسی منش و روش تفسیری ابن تیمیه پرداخته می شود و ظاهرگرایی در تفسیر، انکار مجاز و مخالفت وی با تأویل مورد نقد و بررسی قرار می گیرد.
جایگاه صحیح مسلم در سیر تدوین حدیث
در این پژوهش که شامل سه قسمت کلی به شرح زیر: 1-سنت ،دومین منبع اجتهاد 2- چگونگی انتشار حدیث اهل تسنن 3-صحیح مسلم می باشد،مباحث زیر: مقایسه سنت و کتاب ،سنت از نظر خلفای راشدین ،اعتبار سنت صحابه ،عدالت صحابه،شیوه فقیهان صحابی در استنباط احکام،اعتبار سنت ائمه (ع)،سیری در طبقه بندی محدثین و فقها،تابعین ،مکاتب فقهی در دوران تابعین،شناسنامه کلی فقه تابعین،سنت متصل ،اقسام حدیث به اعتبار سند،تدلیس در حدیث،روش های تدوین حدیث، در قسمت اول؛ و؛ عصرنهی از احادیث رسول (ص)، مرحله تکثیر و جعل حدیث{(نقش اساسی و بنیانی معاویه در جعل حدیث)،(احادیث مجعول)،(نقش قصه پردازان در تاریخ اسلام)}، مرحله تدوین جوامع حدیثی ،کتاب های حدیثی مشهور از آغاز دوره رفع منع تا «ابی عوانه»(شامل شانزده کتاب) ،مقایسه ترتیب کتاب های شانزده گانه حدیثی اهل سنت با ترتیب صحیح مسلم، در قسمت دوم،و؛ زندگی مسلم ،آثار و تالیفات مسلم ،بررسی سند و روات صحیح مسلم تا «نووی»، استناد یا عدم استناد الهی صحیح مسلم،بررسی روات صحیح مسلم{(ائمه اهل بیت (ع) و شیعیان) ، (محدثان) ،(راویان ضعیف)، (دوستان بنی امیه و آل زبیر) ، (افراد تاثیر گذار در سیر تدوین حدیث و فقه اهل سنت)}، سیری در فهرست کتاب ها و تعداد ابواب صحیح مسلم،بررسی محتوایی صحیح مسلم{(افراد مطرح شده در کتاب الفضائل)،(نسبت های دروغ به رسول الله صل الله)،(مناقب اهل بیت(ع)،(نسبت های دروغ به اهل بیت ع) ،(روایات تاثیر گذار در فقه اهل تسنن)}، بررسی ارزش و جایگاه واقعی صحیح مسلم، در قسمت سوم؛ مطرح شده است.
جایگاه سنت در مکتب اهل بیت علیهم‌السلام و نقدی بر فصل ( سنت نزد شیعه) از کتاب اصول مذهب الشیعه الامامیه الاثناعشریه
یکی از مسائلی که از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بحث و پژوهش در مورد سنت است. ما دراین پایان نامه بحث خود را به این مسأله اختصاص داده و آن را به دو بخش تقسیم نموده ایم: بخش اول: درباره ی جایگاه سنت در مکتب اهل بیت علیه السلام است که شامل تعریف سنت و حجیت آن، حجیت سنت اهل بیت علیهم السلام و آنچه به این بحث مربوط می¬شوند مانند عصمت اهل بیت علیه السلام. آنگاه به موضع¬گیری شیعه ی امامیه در برابر سنت شریف پرداختیم و اشاره کردیم که یکی از افتخارات مکتب اهل بیت علیه السلام تدوین سنت است و به بررسی علت های منع تدوین حدیث نزد برادران اهل سنت و دیدگاه های مختلفی که در این مسأله ی مهم وجود دارد پرداختیم. سپس افتخارات دیگر مکتب اهل بیت علیهم السلام را برشمردیم که عبارتند از: - جامعیت متون دینی - پذیرفتن خبر موثقی که از جانب برادران اهل سنت روایت شده است و عرضه کردن روایات بر کتاب خدا بخش دوم: در مورد پایان نامه ی دکترای دکتر قفاری و نقد فصل (سنت نزد شیعه) از پایان نامه ی یاد شده است که نام آن را (أصول مذهب الشیعة الإمامیة الإثنی عشریة) نهاده است. ما در این بخش ابتدا به معرفی کتاب، نویسنده و بیان انگیزه ای نگارش پرداختیم آنگاه اشکالات کلی کتاب و پس از آن اشکالات مربوط به روش مؤلف در پژوهش خود را ذکر کردیم و به این نتیجه رسیدیم که نگارنده، روش علمی را در کتاب خود به کار نبسته است که این مسأله برای او مایه ی تأسف است. ما امید آن را داشتیم که وی در پژوهش خود از در انصاف وارد بحث می شد و سعی و تلاش او هم بستگی و یکپارچگی را برای فرزندان این امت اسلامی به ارمغان می آورد.
تفسیر ثعالبی و انتقادهای ابن تیمیه
ثعالبی(ثعلبی) مفسر، محدث و فقیه شافعی مذهب، دارای تألیفات متعددی می‌باشد. مهم ترین و مشهورترین اثر ثعلبی الکشف والبیان عن تفسیرالقرآن معروف به تفسیر الثعلبی است تفسیر ثعلبی را باید در زمره تفاسیر جامع و دایرة المعارف گونه بر شمرد، گرچه اغلب، آن را تفسیری مأثور یا روایی به حساب آورده اند. از تفسیر ثعلبی انتقادهایی هم شده، از جمله مفسر حنفی، احمدبن محمد رازی، نقدی مستقل بر این کتاب با نام مباحث التفسیر نوشته است . عمده انتقادهایی که از این تفسیر شده، درباره احادیث و اخبار آن و در مقام تضعیف مؤلف در روایت حدیث بوده است. اما در طول تاریخ تفسیر، تندترین انتقادها از ثعلبی و تفسیر او را ابن تیمیّه، مطرح کرده و پس از وی، این انتقادها در میان پیروان تفکر او رواج یافته است. تعبیراتی که ابن تیمیّه درباره ثعلبی و تفسیر او به کار برده نشان می دهد که انتقاد وی از ثعلبی محدود به ذکر احادیث فضائل سوره ها یا نقل برخی حکایات و قصص نیست و ظاهراً ریشه در امر دیگری دارد. با بررسی انتقادهای ابن تیمیه بر ثعالبی می‌توان گفت وی با اثرپذیری از استادانی چون حاکم نیشابوری و بر اساس رویکرد خاص خود، احادیث بسیاری درباره فضائل و مناقب اهل بیت(ع)، به ویژه امام علی علیه السلام، در تفسیر خود آورده است؛ لذا مورد انتقاد شدید ابن تیمیه قرار گرفته است.
تحلیل و بررسی مسند احمدبن حنبل
بی شک مسند احمد از بزرگترین کتب حدیثی اهل سنت به شمار می رود.برای پرداختن به آن ابتدا از مسند نویسی در تاریخ حدیث شیعه و اهل سنت ؛مورد ارزیابی قرار گرفته ،تا تمایز بین آنها مشخص شود. و پس از روشن نمودن مطالبی درباره زندگی اخمد ،از جمله مسئله خلق قرآن،به مسند او پرداخته ایم. در تحلیل مسند سعی شده روش متعادلی در پیش بگیریم ،و با بحث هایی چون:ناهمواری های مسند،تنقیح مسند و …،موضوع را بسط داده ایم.از مقایسه مسند احمد،با برخی مسانید دیگر ،جایگاه این مجموعه در میان آنها مشخص شده است.ونیز مسئله میزان اعتبار مسند که همیشه نظرات گوناگونی را در پی داشته است- با تقسیم این نظرات به سه قسمت – طرح گردیده است.با پرداختن به برخی احادیث جعلی،مسئله تحریف در مسند را به عنوان بحثی قابل تامل پیش کشیده ایم. از بحثهایی که برای اهمیت خاصی قائل شده ایم،فضائل اهل بیت و حقانیت آنها در مسند است،که در فصلی جداگانه بیان شده ،تا فضایل اهل بیت به عنوان مساله ای جدی از خود مسند – به عنوان یکی از منابع حدیثی عامه – به عنوان دلیل و حجت علیه آنان بیان می شود.
نقد و بررسی افکار ابن تیمیه در قرآن و حدیث
رساله حاضر تحت عنوان نقد و بررسی افکار ابن تیمیه در قرآن و حدیث می باشد، که در ابتدا به بررسی شرایط ابن تیمیه از منظر مذهب، عصر سیاسی، نظامی و از نظر عقاید و آراء می پردازد و سپس وارد بحث اصلی رساله می شود. عمده مطالب مطرح شده در رساله حاضر پیرامون نقد و بررسی تفسیر به رأی، متشابهات قرآن و تأویل آنها، مخلوق بودن در قرآن، زیارت و شفاعت، عقل و نقل، حدیث ثقلین و… می باشد. در رساله کوشیده است علاوه بر نقد و بررسی افکار ابن تیمیه، نظریات قرآن و حدیث را مورد بررسی قرار دهد. روش تدوین رساله حاضر کتابخانه ای است و پژوهشگر از منابعی چون احیاء العلوم(محمد غزالی)، اصول الفقه(محمد رضا مظفر)، اقتضاء الصراط المستقیم(احمد بن عبدالحلیم(ابن تیمیه)) و … بهره گرفته است.
تحلیل و بررسی روش ابن جوزی در نقد حدیث
عنوان این پایان نامه تحلیل و بررسی روش ابن جوزی در نقد حدیث است. این پایان نامه در یک مقدمه است؛که در آن کلیات مباحث عنوان شده است و سه بخش ذیل تدوین شده است: بخش اول ـ روش ابن جوزی در نقد حدیث با توجه به کتاب«الموضوعات» است بدین ترتیب که ابتدا تقسیمات شش گانه حدیث از نظر ابن جوزی مطرح شده است و سپس کلیة معیار های مورد استفاده ابن جوزی در نقد حدیث استخراج شده است تا مهمترین معیار از نظر وی نمایان شود. در این بخش معلوم می شود که تمام اهتمام ابن جوزی به جرح و قدح راوی معطوف شده است؛ وی با تضعیف سند، متن حدیث را از اعتبار ساقط نموده است. همچنین در این بخش پیروی ابن جوزی از جوزقانی و نتیجة آن را یادآور شده ایم. در بخش دوم، به طور کلی علامتهای جعل حدیث بررسی شده است تا سهم ابن جوزی در استفادة از هر یک از آنها معلوم شود و نیز با تحقیقی پیرامون اصول«جرح و تعدیل» اشتباهات ابن جوزی را در زمینه نقد حدیث بر شمرده ایم. به علاوه؛ تکیه گاههای نا مطمئن و قابل مناقشه، جرحهای غیر مفسّر، پیش فرضهای غلط، تعصّب و جانبداری و نیز تساهل و تسامح در نقل روایات و داستانهای جعلی خرافی که مؤید مذهب وی است، از دیگر اشتباهات ابن جوزی در نقد حدیث است. آنگاه نگارنده به جهت اهمیت دو معیار«مطابقت حدیث با قرآن» و مطابقت با عقل» را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. در بخش سوم نگارنده به دفاع از برخی احادیث پرداخته است که ابن جوزی بدون شاهد و دلیل ـ تنها به اتهام راوی ـ آنهارا تا مرتبه جعلی بودن تنزل داده است.
پژوهش تطبیقی بین صحیح بخاری و الکافی
این رساله در صدد است که کتابهای صحیح بخاری و الکافی را از جنبه های متفاوتی معرفی نموده و در مقام مقایسه،نقاط ضعف و قوت آنها را به خوانندگان معرفی نماید.کتاب صحیح بخاری در بین اهل سنت جایگاه رفیعی دارد و پس از قرآن کریم صحیح ترین منبع دینی شناخته شده است.از سوی دیگر معتبر ترین کتاب حدیثی در بین امامیه جامع الکافی است و مورد توجه عموم علماء امامیه می باشد. این پایان نامه مشتمل بر سه فصل است: در فصل اول به مفهوم حدیث و چیستی آن ،حدیث امامیه تا عصر کلینی و حدیث اهل سنت تا عصر بخاری می پردازد.در فصل دوم به زندگانی کلینی و بخاری و کتاب های الکافی و صحیح بخاری به طور جداگانه ،اشاره می شود.در بررسی زندگی کلینی و بخاری عناوین مشترکی چون شرایط تاریخی ،سیاسی و مذهبی عصر دو مولف ،مشایخ و اهداف آن دو،بحث می شود و در مطالعه هر یک از این دو کتاب مباحث یکسانی چون نظام طبقه بندی ،جایگاه آنها در بین علماء و عناوینی چون تکرار و تعلیق روایات،مورد توجه قرار گرفته است. فصل سوم که موضوع اثلی این پایان نامه را تشکیل میدهد؛به مقایسه تطبیقی دو کتاب از جنبه های ذیل می پردازد: الف – ملاکهای گزینش ب- بررسی اعتبار روایات ج – معناداری نظام رده بندی د – منابع و ماخذ.