نقدی بر عقائد وهابیت
موضوع این تحقیق نقدی بر عقاید وهابیت است که مسائل مورد بحث در آن عبارتند از عقاید وهابیت و اثبات نادرستی آنها از طریق قرآن و سنت پیامبر، نشان دادن این مطلب که وهابیت امروز متفاوت از وهابیت دیروز است. و اثبات این مطلب که وهابیت فرقه ای می باشد که با اهداف سیاسی تشکیل شده است. در این تحقیق بحثی کوتاه در مورد تاریخچه وهابیت و عقاید آنها شده و به بررسی عوامل اصلی رشد فرقه وهابیت پرداخته شده و در ادامه به شباهت وهابیت با برخی فرقه ها و همچنین روشهای تبلیغ وهابیت در مکه و دیگر مراکز پرداخته شده و عقاید آنها نقد شده است خشونت های وهابیان از جمله حمله به مکه، مدینه، سوریه، نجف، و حتی سرزمین خودشان، بحثی است که در ادامه بیان شده و در قسمت آخر به بررسی وهابیت امروز با وهابیت دیروز به عنوان وهابیت مدرن پرداخته شده است. نوع منابع مورد استفاده در این تحقیق دست اول و این تحقیق به اعتبار ماهیت و روش، تاریخی بوده و روش جمع آوری مطالب در آن کتابخانه ای می باشد. با توجه به مطالب ذکر شده می توان چنین نتیجه گرفت که وهابیان با درک نادرست از مفهوم بدعت و شرک، سایر فرقه های مسلمین را مطرود دانسته و اعمال آنها را تخطئه می کنند در حالی که خود به اعمالی روی آورده اند که هر مورد آن کاملاً بدعت محسوب شده، و همانطور که در طول تاریخ نیز نشان داده شده، اگر پشتوانه ای سیاسی برای این فرقه نبود، محال بود که این تفکرات در میان جوامع اسلامی جایگاهی داشته باشند به عبارت دیگر، همه ی گمراهی هایی که تردیدی در آن نیست، یا در نتیجه انکار حقیقت اسلام به عنوان حقیقت اسلام است یا در نتیجه غلوّی است که از تعصّب و خواسته های نفس ناشی شده و یا ثمره ی تأویل و تفسیر نادرستی است که هیچ دلیل عقلی و شرعی ندارد.
نقد عقائد و آراء وهابیت در مساله توسل با استناد به قرآن و سنت پیامبر اکرم (ص)
موضوع پژوهش حاضر «نقد عقائد و آراء وهابیت در مساله ی توسل با استناد به قرآن و سنت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)» می باشد. جهت گیری کلی این پژوهش ،تحلیل و بررسی دقیق مهم ترین مباحث مرتبط با «توسل به پیامبر اکرم (ص) و اولیاء دین» با نگاهی قرآنی و روایی و از زاویه ی عقل،به گونه ای تطبیقی میان آراء و نظریات وهابیت و اندیشمندان اهل سنت و شیعه می باشد.نخستین بخش رساله،به طراحی مساله و بیان ساختار اساسی پژوهش اختصاص یافته است. لفظ«الوسیله» دو بار در قرآن مجید آمده است:یک بار در آیه ی شریفه ی 35 از سوره ی مائده که میفرماید:«وابتغوا الیه الوسیله»؛و بار دیگر در آیه ی کریمه 57 از سوره ی اسراء که فرموده است:«اولئک الذین یدعون یبتغون الی ربهم الوسیله». با مداقه ی در منابع اسلامی به این نتیجه می رسیم که توسل ،مشتمل بر سه قسم کلی است: الف)توسل های مشروع. شامل توسل به ذات خدا،اوصاف او،ایمان و اعمال صالحه،قرآن،توسل به نبی اکرم(ص) در روز قیامت و آثار و دعا و محبت آن حضرت در زمان حیات ایشان . ب) توسل های غیر مشروع.شامل توسل به طاغوت و بت ها و توسل انبیاء و اولیاء الهی،با این اعتقاد که آنها مستقل می باشند. ج)توسل های مورد اختلاف مشتمل بر توسل به حق نبی در حیات برزخی ،توسل به دعای نبی و آثار وی و هم چنین توسل به اولیاء الهی در حیات برزخی آنان. اصل توسل مورد اتفاق همه ی مسلمانان ،اعم از اهل سنت ،شیعه و حتی وهابیان است و همگان معتقدند که باید بین بندگان و خالق وسیله ای باشد تا آنان به خدا تقرب جویند و مورد عنایت حضرتش قرار گیرند؛ولی در تعیین مصداق یا مصادیق توسل بین دانشمندان مسلمان اختلاف نظر وجود دارد. از روایات اهل بیت(علیهم السلام) چنین استفاده می شود که بهترین وسیله برای نزدیکی بندگان به خدا ،پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت ایشان هستند.
معرفی کتاب: «حزب الاستغاثات بسید السادات صلی الله علیه و آله و سلم»
کتاب حزب الاستغاثات بسید السادات صلی الله علیه و آله و سلم توسط یوسف بن اسماعیل النبهانی به رشته تحریر در آمده است. این کتاب توسط محمد خالد ثابت تهیه و تنظیم شده است. همانگونه که از عنوان این کتاب مشخص است، موضوع اصلی کتاب توسل واستغاثه به نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است و شاید مطالعه این کتاب بتواند بخشی از اختلافات میان مسلمانان را در این زمینه از میان بردارد.
مبانی فقهی توسل و زیارت
زیارت و توسل که از شعائر الهی به شمار می رود یکی از افعال رایج و متداول جامعه دینی بوده و در منابع اسلامی بر آن تاکید شده است.اصل مساله توسل مورد قبول فرق اسلامی است لکن علماء اسلامی در توسل به انبیاء و اولیاء الهی پس از مماتشان اختلاف کرده اند.برخی از علماء حکم به جواز و یا استحباب و وهابیان قائل به حرمت آن هستند.سلفیان به علت ناآشنایی با آیات قرآن کریم و عدم تعمیق درآن به آیاتی تمسک کرده و دیگر مسلمانان را متهم به شرک و کفر می نمایند لکن اولا مقصود قرآن از آن آیه ها،نهی عبادت مشرکین در برابر معبودهای خیالی است.دوما مسلمانان اعتقاد به الوهیت و ربوبیت پیامبر و اولیاء الله نداشته و این بزرگواران را در تاثیر گذاری مستقل نمی دانند بلکه فاعل حقیقی را خداوند می دانند؛توسل عین توحید است،آنها معنی عبادت و شرک را به خوبی نفهمیده اند. زیارت آن گونه که وهابیان پنداشته اند بدعتی نو در شیعه نیست مسلمانان از صدر اسلام تا کنون به استحباب زیارت قبر پیامبر اکرم(ص) اتفاق نظر دارند امامیه زیارت قبور ائمه اطهار (ع) را مستحب می دانند،در قرآن آیات مختلفی وجود دارد که می توان حکم جواز و یا استحباب زیارت قبور را بدست آورد ضمن آنکه احادیث وارده و سیره بزرگان دینی نیز بر این امر تاکید دارد؛زیارت از احکام ضروری نیست که هر کس بر خلاف آن اجتهاد کند بتوان او را تکفیر نمود زیرا (للمخطئی اجرٌ للمصیب اجران)
صور صحیح توسل در قرآن و سنت
(توسل) از ریشه (و – س – ل) به معنای تقرب و وسیله نزدیکی بوده و یکی از مفاهیم کاربردی در فرهنگ دینی است که بررسی جایگاه آن ضروری می نماید.تبیین مفهوم، مصادیق و اقسام توسل و نیز بیان شرایط و صور صحیح آن بویژه از دیدگاه دین مبین اسلام در پرتو قرآن و سنت- موضوع این تحقیق را به خود اختصاص داده است. در جهانی که درآن زندگی می کنیم عالم اسباب و بر نظام علی(علت و معلول) استوار است و توسل یکی از اسباب هدایت و معرفت محسوب می شود که در رفع نیازهای بشری موثر است.بحث توسل از نظر مفهوم و مصداق با سبب و شفاعت نیز ارتباط دارد و بررسی این واژه ها در کنار هم در پرتو قرآن و سنت در راستای تبیین مفهوم نوسل از مناسب ترین شیوه ها محسوب می شود.از آنجا که مساله توسل با باورهای دینی و اعتقاد توحیدی ارتباط تنگاتنگی دارد در مواردی شبهه شرک آمیز بودن آن مطرح می شود و حتی فرقه های مختلف اسلامی برداشتی متفاوت از این مساله دارند و گاهی موجب نفی و تکفیر همدیگر شده و زمینه کینه و دشمنی را فراهم آورده است،از ابن رو بررسی این موضوع از جوانب مختلف حائز اهمیت می باشد.در ادعیه وارده در قرآن و سنت ،دعا غلبا بصورت مستقیم و بلاواسطه با خدا مطرح شده و توسل به غیر و استشفاع از دیگران به حاشیه رانده شده است که تحلیل این واقعیت می تواند بسیاری از شبهات و اختلافات را برطرف سازد.از این رو باید صور صحیح توسل را از قرآن و سنت اخذ نمود تا بدور از هرگونه تعصب و افراط و تفریط ،از شائبه شرک نیز مصون ماند.
شفاعت و توسل در تعالیم اسلامی
در فصل اول: این تحقیق مقدمه،هدف و انگیزه،ادبیات تحقیق،پیشینه تحقیق،روش تحقیق آمده است. در فصل دوم : معنی لغوی شفاعت و توسل بیان شده است.شفاعت یعنی خواهش کردن ،توسل یعنی چیزی به کسی نزدیکی جستن و از نظر اصطلاحی همان وساطت قوی از ضعیف می باشد. در فصل سوم: شفاعت با توجه به آیات و روایات بر چهار دسته تقسیم می شوند: 1-شفاعت به معنای رهبری 2-شفاعت و مغفرت 3-شفاعت تکوینی 4- شفاعت تشریعی در فصل چهارم:ده مورد از آیاتی که شفاعت را اثبات می کند شرح و توضیح داده شده است.لازم به ذکر است ماده شفاعت در قرآن با تمام مشتقات خود سی بار در سوره های مختلف و گوناگون به طور نفی و اثبات وارد شده است. توضیح آنکه در همه آیات به یک مسئله مهم اشاره شده است و آن این است که شفاعت باید با اذن خدای منان باشد و بدون اذن پروردگار تحقق پیدا نمی کند.روایات متعدد از شیعه و سنی برای اثبات شفاعت ذکر شده است.همچنین برای اثبات شفاعت از اقوال و عقائد علماء و عقل هم استفاده شده است. در فصل پنجم:شرایط اصلی شفاعت این است که باید به اذن الهی باشد. 2-شفاعت کننده باید به یگانگی خدا و بندگی خویش گواهی و شفاعت دهد.شفاعت کنندگان روز قیامت شامل:قرآن،پیامبر اکرم (ص) ،پیشوایان دین،پیامبران،ملائکه،علما،شهدا،مومنان،شیعیان …. خداوند متعال می باشند. در فصل ششم :حدود شفاعت بر دو دسته تقسیم می شود: الف)کسانی که مورد شفاعت واقع نمی شوند،که با توجه به آیات و روایات به شرح و توضیح آن می پردازد. ب)شفاعت در دنیا،برزخ،قیامت در فصل هفتم: از اثرات بسیار مهم توسل به ائمه(علیهم السلام)،اجتناب از گناه و دارا شدن روحی خاضع در برابر پروردگار است.برای توجه بیشتر جوانان به ائمه و متوسل شدن به این عزیزان چند نمونه از کرامات ائمه معصومین را از داستانهای شگفت آیت الله دستغیب آورده ایم. در فصل هشتم: پاسخ به اشکالاتی که در مورد شفاعت و توسل مطرح شده است.اشکال اینان این است که هرگونه درخواست،حاجت و سوگند خوردن از غیر خدا را حرام و شرک تلقی می کنند در حالی که خود خداوند از ما خواسته است که هر گونه در خواست و حاجتی که داریم از این عزیزان درگاه الهی بخواهیم. در فصل نهم:خلاصه تحقیق آمده است.
شفـاعت و تـوسل از دیدگاه عقل و نقل
این نوشتار به بررسی شفاعت و توسل از دیدگاه عقل و نقل می پردازد. شفاعت و توسل حقیقتی واحدند با اختلاف در جهت، پس دارای احکام واحدی هستند. عقل، ذات و فطرت انسان و نظام سلسله مراتبی آفرینش و صریح آیات قرآن و روایات متواتر، جواز شفاعت و توسل و اعتقاد به آن را تایید می کنند. شفاعت و توسل موضوعی قانونمند است.
زیارت و توسل و رابطه آن با توحید عبادی
رساله موجود با موضوع «زیارت و توسل و رابطه آن با توحید عبادی» از چهار بخش و یک مقدمه تشکیل شده است. در بخش اول با عنوان کلیات که از سه فصل تشکیل شده به بحث مفهوم شناسی زیارت ،توسل و توحید عبادی پرداخته شده و نظرات مختلف تفسیری و کلامی فریقین در مفهوم اصطلاحی آن ها آمده است. بخش دوم با عنوان زیارت و رابطه آن با توحید عبادی که مشتمل بر شش فصل است،در فصل اول پیشینه زیارت آن از منظر قرآن ،روایات،سیره مستمره مسلمین از صحابه،تابعین و علمای مذاهب بررسی و در فصل سوم نیز به مباحث عقلی جواز زیارت و شرعیت آن پرداخته است. در فصل چهارم این بخش از حیات پس از مرگ و عالم برزخ به عنوان بحثی جنبی و لازم در کنار زیارت سخن به میان آمده و آن را از منظر قرآن و روایات و مباحث عقلی مورد تحلیل و بررسی قرار داده ایم. در فصل پنجم،به مفاهیم اسلام،توحید و شرک،و ملاک های آن دو پرداخته شده و مباحثی همچون تکفیر،ملاک الوهیت،و معتقدات شرک آلود وهابیت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. فصل ششم این بخش نیز شبهات امر زیارت را در پی دارد.بخش سوم،مربوط به توسل و رابطه آن با توحید عبادی است که شامل :فصل اول پیشینه توسل ،فصل دوم اقسام آن و فصل سوم توسل از منظر قرآن و روایات و سیره سلف و علماء مذاهب و فصل ششم و هفتم نیز مباحث عقلی و رابطه توسل با توحید عبادی است. در این فصل چگونگی سازگاری توسل با توحید عبادی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است،فصل هستم نیز مباحث شبهات توسل است. بخش چهارم ،مباحث زیز مجموعه ای زیارت و توسل مانند:تبرک ،شفاعت ،استغاثه،مجالس بزرگداشت(میلاد و رحلت)،از نظر جواز شرعی و رابطه و سازگاری آن ها با توحید الوهی یا عبادی مورد بحث و بررسی است. در فصل آخر قسم به غیر خداوند مطرح گردیده است.به هر حال آنچه در این رساله مهم بوده،یکی بررسی جواز شرعی زیارت و توسل و تبرک و شفاعت و … است که این مساله از منظر فریقین شیعه و سنی اثبات گردیده است،و تکیه بیشتر بر اساس منابع اهل سنت بوده است. و دیگر رابطه این دو با توحید عبادی است،که سعی شده منافات نداشتن و در عین حال تطابق این اعمال با توحید عبادی بررسی می شود،و در ضمن این بحث ها ،ملاکات توحید و شرک ،و مساله تکفیر و روابط مسلمین با یکدیگر در این زمین بررسی می گردد. آنچه که در این بحث ها بیشتر مورد نظر بوده عقائد مقارن شیعه و سنی در این باره بوده،که نظریه علماء هر دو مذهب در این باره و سیره کلیه مسلمین غیر از وهابیت مد نظر قرار گرفته است.
خاستگاه توسل از دیدگاه وهابیان و اهل سنت
قرن هاست که توسل در جوامع اسلامی رواج داشته و آثار ماندگاری در رسوم ملل مختلف جهان گذاشته است دراین میان تنها گروه وهابی به تاسی از افکار ابن تیمیه است که با مسئله توسل به تندی برخورد کرده و باعث به وجود امدن اختلافاتی میان مسلمانان شده است. در این مقاله با بیان برخی از کلمات علماء اهل سنت در پی اثبات این است که علمای اهل سنت به غیر از وهابیان توسل به ارواح اولیا خصوصاً پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) را پذیرفته اند.
جواز توسل در نگاه اهل سنت
توسل و تبرک یکی از عقائدی است که اهل سنت در طول تاریخ قبول داشتند و عمل می کردند اما با ظهور وهابیت و نشر عقائد ابن تیمیه برخی به این موضوع اشکال می کنند. در این مقاله با توجه به ادله روایی و قرآن و تاریخی معلوم می‌گردد توسل و تبرک به قبور انبیا و اولیا جایز است و همچنین توسل و استشفا به آنچه زمانی متصل به جسم متبرک بوده است مانند لباس و مکان و هر چه از بدن جدا شود مثل مو و جدا شده ی ناخن و یا عمامه و کفش و امثال آن، بدون اشکال و جایز است. و نیز طلب شفا از خداوند متعال به وسیله ی آب زمزم، خاک کعبه، حرم، مسجد النبی و قبر شریف آن حضرت و جمیع اصحاب آن حضرت و تابعان آنها و اولیا و صالحان، مجاز و بی اشکال است و بخصوص تبرک و توسل به اهل بیت پیامبر (ص) و عترت پاک آن حضرت، همانهایی که خداوند کریم در حق آنها فرمود: «إنَّما یُریدُ الله لِیُذهبَ عنکُم الرِّجسَ أهلَ البَیت و یُطَهِرَکُم تطهیراً»(26) ارجح می باشد.
جلوه هایی از توسل و التجا در شعر دوره فترت
دوره ی فترت یکی از دوره های تاریک و تلخ برای مسلمانان بطور عموم و برای ادبیات عربی بطور ویژه است . جنگ های متعدد، خرابی و نابودی شهرهای بزرگ اسلامی، بلاهای طبیعی، شیوع بیماریها، جنگهای صلیبی، هجوم وحشیانه ی قوم مغول و در ادامه ی آن حکومت ممالیک و ترکان عثمانی بر بلاد اسلامی باعث گشته تا بسیاری از مورخین با توجه به انحطاط شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی به تبع آن ارزش ادبیات این دوره را به پایین ترین حد ممکن تنزل دهند. اما در کنار این از ویژگیهای بارز ادبیات این دوره می توان به ظهور توسل اشاره نمود، که انعکاس آن در شعر دوره فترت بسیار چشمگیر است. توسل که یکی از مفاهیم اسلامی است و کلام الله مجید نیز در آیات بسیاری بر ضرورت آن تاکید نموده و راهها، موانع و شرایط آن را در آیات بیشماری گوشزد نموده است و مورد قبول همه ی مسلمانان بوده، در دوره ی فترت توسط ابن تیمیه شبهاتی بر آن وارد شد، و همین زمینه را برای ظهور فرقه ی ضالّه وهابیت توسط محمد بن عبدالوهاب فراهم آورد. از بدو پیدایش این نظریه، علما و دانشمندان شیعه و سنی به مبارزه با آن برخاستند و کتاب ها و رساله های متعددی را در رد آن نگاشتند. از میان این مبارزان نمی توان نقش شاعران دوره ی فترت را نادیده گرفت، که مدح و ستایش پیامبر )ص( و اهل بیت مطهرش)علیهم السلام( را سرلوحه ی کار خویش قرار داده، و در قالب شعر اندیشه ی ناب محمدی را که همان دوستی اهل بیت)ع( است، در جامعه رواج دادند و اشعار خود را با استناد به آیات قرآن و احادیث شریف با توسل به پیامبر)ص( و اهل بیت)علیهم السلام( مزین نمودند. و جلوه های زیبایی را که نشأت گرفته از چشمه سار فیض الهی و مودت و دوستی نبی گرامی اسلام)ص( و اهل بیت مطهرش)علیهم السلام( می باشد، به رشته نظم کشیدند.
جستجوی وسیله برای تقرّب به خدا
در این مقاله با استناد به آیات قرآن، لزوم استفاده از وسیله برای رسیدن به اهداف مادی و معنوی تبیین شده است. برای رسیدن به تقرب الهی نیز وسیله هایی در قرآن تعریف شده است، از جمله اعمال نیکی مانند نماز و جهاد و اخلاص در عمل و قرآن و موارد دیگر. از جمله وسیله های رسیدن به قرب الهی حب اهل بیت(ع) می باشد.
