روششناسى تبيين در علم كلام
موضوع علم كلام اعتقادات دينى است و متكلّم در شش بخش به فعاليت مىپردازد: استنباط آموزههاى اعتقادى، تبيين، تنظيم، اثبات آنها، پاسخ به شبهات و نقد و بررسى مكاتب معارض. اين مقاله به بررسى روشهاى تبيين در علم كلام اختصاص دارد. تبيينْ بيان گزارههاى استنباطشده به زبان مخاطب است، به گونهاى كه براى وى قابل فهم باشد. هر تبيينى نيازمند رعايت شروطى چون: رعايت سطح فهم و پيشفرضهاى مخاطب، لحاظ موضوع و محتواى مورد تبيين، لحاظ شرايط زمان و مكان و در نهايت لحاظ شروطى نسبت به تبيينگر است. در تبيين مىتوان از روشهاى مختلف بهره گرفت كه اهم آن عبارتاند از: تعريف مفردات، ذكر تاريخچه، ذكر مبانى، بيان لوازم، مطرح كردن احتمالات مختلف و برگزيدن احتمال درست، طرح سؤال و بيان مثال و تشبيه.
تصحيح و نقد مقدّمه كتاب نفحات الرّحمن فى تفسير قرآن
آيت الله شيخ محمّد نهاوندى (1291ـ1371 ق / 1252ـ1330 ش) از عالمان بزرگ سده چهاردهم، مجتهد، مفسّر، اصولى و فقيه است كه در خاندانى دانشپرور زاده شد. پدرش آيت الله ميرزا عبدالرحيم نهاوندى (1237ـ1304 ق) زاده نهاوند بود و پس از گذراندن مقدّمات به نجف رفت و در محضر بزرگانى همچون شيخ انصارى و صاحب جواهر درس آموخت و سرانجام در سال 1289 به ايران بازگشت و به دعوت حاج مولا على كنى در تهران اقامت گزيد و تا پايان عمر در مدرسه مروى به تدريس اشتغال داشت.
جايگاه اهل بيت علیه السّلام: در قرآن از منظر شعر عرب
خداوند بلندمرتبه در كتاب عظيمالشأن خود مكرّرآ به ستايش مقام والاى اهل بيت : مىپردازد و سراسر قرآن شامل آياتى است كه به طور مستقيم و غير مستقيم، به منزلت ايشان اشاره دارد. در اين ميان، عظمت خاندان نبوى : كه در اشعار ادباى شاخص جهان عرب، اعمّ از سنّى و شيعه، معاصر و غير معاصر، ترسيم شده، قابل تأمّل و بررسى است؛ اديبان برجستهاى كه همواره ارادت خالصانه خود را به ساحت مقدّس خاندان پيامبر عرضه داشتهاند. اين مقاله بر آن است تا برخى از آيات قرآن را كه در شأن اين خاندان نازل گرديده، با استناد به اشعارى كه شعراى عرب در اين زمينه سرودهاند، بررسى كند.
روششناسى آموزش قرآن در مكتب اهل بيت علیهم السلام
نويسنده در اين مقاله، پس از تبيين نقش اهل بيت : در تعليم قرآن، روشهاى ائمّه : را در آموزش معانى و مفاهيم قرآن به مخاطبان، در دو عنوان كلّى مستقيم و غير مستقيم، بررسى كردهاست. پرسش و پاسخ، جدال احسن، مناظره، از روشهاى مستقيم فعّالاند؛ و خطابه، موعظه و نوشتار در شمار روشهاى مستقيم غيرفعّال جاى مىگيرند. نويسنده سپس، به شيوههاى عرضه مطالب در قرآن كريم، پرداخته و از مواردى مانند: دعوت به مشاهده عينى وقايع، تصويرسازى، قصّهگويى، تمثيل و ارائه الگو سخن گفتهاست.
گونهشناسى تفسير قرآن كريم درنهجالبلاغه
با دقّت در كتاب نهجالبلاغه، به دست مىآيد كه اميرالمؤمنين 7 در برخى از سخنان خود با اشاره مستقيم به آيات متعدّدى از قرآن كريم، گونهها و روشهاى مختلفى را براى تفسير و تبيين كلام وحى مورد استفاده قرار دادهاند؛ همچون: تفسير قرآن به قرآن، تفسير قرآن به سنّت، بيان معنى مفردات آيات، استناد به آيات در برخى از خطبهها و نامهها، بيان چرايى و تفسير آيات، تبيين بدفهمىِ برخى از آيات، استفاده از قيدهاى توضيحى، ذكر مصاديق آيات، توجّه به اهداف تربيتى و اخلاقى آيات و… در اين مقاله، با مرورى به نهجالبلاغه اميرالمؤمنين7 گونهشناسى تفسير قرآن، تبيين و تحليل مىشود.
تبيين واژگان آيات قرآن توسّط عترت در روايات تفسيرى اهل سنّت
عترت ـ به عنوان يكى از ثقلين ـ نقش بسزايى در توضيح و تبيين قرآن داشته است و شمار قابل توجّهى از روايات تفسيرى معصومين : به تبيين واژگان قرآن اختصاص دارد. مفسّران مشهور اهل سنّت نقل برخى از اين احاديث را وجهه همّت خود قرار دادهاند. با بررسى روايات اهل بيت : معلوم مىشود كه توضيحات معناشناسانه واژگان قرآن توسّط آنها از يك نوع نبوده، بلكه از ويژگيها و تنوّع خاصّى برخوردار است. اين مقاله به روش توصيفى ـ كتابخانهاى، با بررسى معناشناختى واژگان قرآن در روايات تفسيرى اهل سنّت، نتيجه مىگيرد كه: پارهاى از توضيحات عترت از سنخ تبيين ظاهرى و دستهاى از مقوله بيان مصداقى، در مواردى بيان تأويلى، توصيفى، توضيحى و… مىباشد كه مقاله حاضر در صدد شناسى برخى از آنهاست.
بازتاب تفسير اهل بيت علیهم السلام در منابع اهل سنّت
در منابع اهل سنّت، با احاديث تفسيرى اهل بيت : سهگونه برخورد شده است: 1. نقل بىطرفانه احاديث تفسيرى اهل بيت :. در اين دسته، پارهاى از احاديث تفسيرى اهل بيت :، در منابع سنّى نقل شده كه بىترديد پارهاى از اين روايات صحيح است. 2. تحريف، تأويل و تضعيف حديث اهل بيت :. برخى از عالمان سنّى، در امتداد سياست خلفا در منع نشر تفسير اهل بيت : و اعراض از ايشان، احاديث امامان اهل بيت: را كمتر روايت كردهاند و اگر گاه روايات صحيحى را از اهل بيت : در كتب خود آوردهاند، آنها را تحريف و تأويل كردهاند و در تضعيف يا ردّ آنها كوشيدهاند. 3. جعل حديث در برابر احاديث ولايى. بعضى از اين روايات تفسيرىِ منسوب به اهل بيت :، براى مقابله با احاديثى ساخته شده كه تفسير صحيح آيات مربوط به ولايت و عصمت و امامت اهل بيت: است.
آراء سيّد مرتضى در وجه اعجاز قرآن
سيّد مرتضى در باب اعجاز قرآن، معتقد است كه خدا علومى را كه عرب فصيح مىتوانست با آنها با قرآن معارضه كند، در زمان قصد معارضه، از آنان مىستاند و چون سلب علمْ تنها در اختيار خداست، آنان درمىيافتند كه قرآن معجزه الهى است؛ يعنى نزد سيّد مرتضى، قرآن از آن رو معجزه است كه به اين صرف و سلب دلالت مىكند. وى فصاحت عالى قرآن را پذيرفته و نظم آن را بىسابقه خوانده؛ امّا فصاحت و نظم و ديگر وجوه مشهور را وجه اعجاز قرآن ندانسته است. نزد نگارنده، اشكال مهمّ نظريّه سيّد مرتضى اختصاص حصول «علم وجدانى» به الهى بودن قرآن، به عرب فصيح است؛ آن هم در هنگام قصد معارضه.
زندگىنامه آيت الله حاج شيخ على نمازى شاهرودى
شيخ على نمازى شاهرودى (1333 قمرى ـ شاهرود، 1405 ـ مشهد) كه از او به عنوان مجلسى زمان ياد مىشود از علماى بزرگ شيعه بود. در زمينههاى فقه، اصول، حديث، رجال، معارف، عقايد، عبادات، تاريخ، طب، گياهشناسى صاحب تأليف است. در كودكى حافظ كلّ قرآن شد، تدوين فقه استدلالى را در سنّ 22 سالگى آغاز كرد. مستدرك سفينة البحار و مستدركات علم رجال الحديث حاصل بخشى از تلاشهاى علمى و تحقيقاتى ايشان است. وى، از شاگردان دوره دوم معارف مرحوم ميرزا مهدى اصفهانى به شمار مىرود كه به مدت 15 سال، دروس فقه، اصول و معارف را در محضر استاد تلمذ نمود. از جمله سجاياى اخلاقى وى تقيد به نوافل، انجام مستحبات، زهد، تقوا و فروتنى بود. در نقل احاديث اهلبيت : و نشر معارف حقه و اقامه مجالس عزادارى و توسل به اهلبيت : سعى بليغ داشت.
شيخ صدوق و كتاب النبوّة
در ميان آثار متعدّد شيخ صدوق (311 – 381 ق)، كتاب النبوّة از آثارى است كه اين شخصيّت گرانمايه آن را در شرح و بسط تاريخ انبياى عظام و تحوّلاتى كه در طول اعصار و زندگانى ايشان رخ داده، تأليف كرده و در قالب بيان احاديث مستند و با اشاره به سلسله سندى هر خديث، به بيان مقصود خود مبادرت ورزيده است. در اين مقال، به بيان نكاتى در باب معرّفى كتاب النبوّة، مباحثى پيرامون وجود يا عدم اين كتاب، اقوال ديگران راجع به اين كتاب، پرداخته شدهاست.
نقد و بررسى مقاله «پيامبران و پيامبرى»
اين نوشتار به ترجمه و نقد مقاله «پيامبران و پيامبرى» نوشته «يورى روبين» در دائرة المعارف قرآن ليدن اختصاص دارد. بخش اعظم مقاله يادشده، مبتنى بر آيات قرآن است و نويسنده در پايان نوشتهاش، ذيل دو عنوان «پيامبران در منابع برون قرآنى» و «پيامبران قرآنى و دانشپژوهى معاصر»، نخست به اختصار، موضوع پيامبران و پيامبرى را در كتب تاريخ و حديث مسلمانان دنبال كرده و سپس ذيل عنوان دوم، گزارش كوتاهى از مطالعات اسلامپژوهان غربى در اين موضوع عرضه كردهاست. ما در اين نوشتار براى رعايت اختصار، تنها بخشهاى مبتنى بر آيات قرآن مقاله مذكور را ترجمه و بررسى مىكنيم و نقد دو بخش ديگر را به فرصت ديگرى موكول مىنماييم. پيش از ترجمه كامل بخش يادشده از مقاله يادشده، به شرح مختصرى پيرامون ويژگيها و بيان نقاط قوت و ضعف دائرةالمعارف مىپردازيم.
نگاهى به قصص الأنبياء قطب الدين راوندى
معتبرترين منبع در نقل قصص پيامبران، قرآن كريم است؛ خداوند متعال به اغراضى به تاريخ و قصه انبياى گذشته اشاره كرده و 27 تن از پيامبران را به نام ذكر كرده است. چند نكته درباره قصص قرآنى شايان ذكر است:
