انسان و تربيت از منظر صحيفه سجاديه
صحیفه امام سجاد (ع) از متون ارزشمند دینی است که می‌تواند به‌عنوان مأخذ و مبنایی برای مطالعه و بررسی موضوعات مختلف اعتقادی، اجتماعی، انسان‌شناختی و تربیتی مورداستفاده قرار گیرد. در صحیفه سجادیه تصویر انسان کامل به‌وسیله انسانی الهی و کامل ترسیم و بیان‌شده است؛ بنابراین اثری بدیع و ارزنده درزمینه انسان‌شناسی است که در آن فضایل و ویژگی‌های انسان در منظومه و سیمایی خاص و مبتنی بر باورهای اسلامی تصویر و توصیف‌شده است که می‌تواند مبانی تعلیم و تربیت اسلامی قلمداد گردد. در مقاله حاضر تلاش شده است تا ضمن بررسی ویژگی‌های انسان از منظر صحیفه سجادیه، دلالت‌های آن برای تعلیم و تربیت مشخص گردد تا از این طریق، زمینه‌های بیشتری برای بررسی مبانی تربیت دینی و تدوین «نظریه تعلیم و تربیت اسلامی» فراهم گردد.
امامت در «صحيفه سجاديه»
ازجمله منابع مورداستفاده در بررسی تاریخ اندیشه اسلامی، سیره معصومان (ع) به‌ویژه روایات مستند به ایشان است. حساس‌ترین دوره تاریخ در سیر تحول اندیشه سیاسی اسلام، آغاز دوران بنی‌امیه و تبدیل خلافت به سلطنت در این دوران است. در این میان امامان شیعی (ع) بنا بر وظیفه الهی در جهت حفظ و احیای اندیشه اسلامی اقدامات خاصی انجام دادند. در این نوشتار جهت‌گیری امام سجاد (ع) در حساس‌ترین دوره تاریخ اسلام، بر اساس «صحیفه سجادیه» موردبررسی قرارگرفته است تا راهبرد ایشان در جهت حفظ خط امامت شیعی آشکار شود.
اصول بهداشت رواني از منظر صحيفه‌ي سجاديه
بهداشت روان به معنی وجود تعادل و انسجام فراگیر در ابعاد جسمانی و نفسانی انسان است. اندیشه‌ی سالم درباره‌ی شناخت خود و جهان هستی، رسیدن به خود پنداره‌ی مثبت و عزت‌نفس، داشتن روابط متعادل با دیگران و توانایی دوری از رذایل و گناهان از عوامل ایجادکننده‌ی بهداشت روانی هستند. در این میان، ادعیه‌ای که از طریق معصومان (ع) به ما رسیده‌اند، عالی‌ترین تعالیم را در مورد ایجاد این عوامل دارند. صحیفه‌ی سجادیه یکی از این منابع غنی و در دسترس است. هدف این تحقیق استنتاج اصول بهداشت روانی از این کتاب گران‌قدر است. روش آن به‌صورت توصیفی همراه با بررسی و انطباق فرازهای مختلف دعا با استانداردهای موردقبول بهداشت روانی، در ابعاد شناختی، عاطفی، رفتاری و اجتماعی است. هدف اصلی از تدوین این مقاله، پاسخ به این پرسش است که صحیفه‌ی سجادیه چه راهکارهایی در مورد بهداشت روان و سلامت روح ارائه می‌دهد؟
اسامي و اوصاف قرآن در «نيايش ختم قرآن صحيفه سجاديه»
دعاى چهل و دوم صحيفه سجاديه كه مربوط به ختم قرآن است، حقايق فراوان درباره اين كتاب آسمانى دربردارد. نگارنده یک‌صد و پنجاه اسم و وصف براى قرآن بر مبناى اين دعا يافته، از آن ميان هيجده عنوان برگزيده و آن‌ها را در اين مقاله، توضيح داده است. نگارنده در خلال اين توضيحات، در جهت شناسايى قرآن بر اساس سخنان امام سجاد (ع) كوشيده است.
ارتباط تقوا و بسط عدل در دعای مکارم الاخلاق امام سجاد (ع)
صحیفه سجایه که آن را اخت القرآن نامیدند دریای بی بیکرانی است که دعای مکارم الاخلاق چشمه آسمانی بی‌پایانی از این دریای عظیم است. امام معصوم (ع) در قسمتی از این دعای شریف از پیشگاه باری‌تعالی می‌خواهد که او را با زیور صالحین بیاراید و زینت‌های متقین را بر وی پوشاند تا بتواند در پرتو این دو عطیه بزرگ الهی مردم را به صفات حمیده و خصال پسندیده که مایه سعادت مادی و معنوی است متصف نماید و آنان را از خطراتی که ناشی از فقدان صفات است برهاند. در این مقاله، با روش تحلیل محتوایی عبارات دعا به ترسم چهره صالحان و پرهیزکاران پرداخته تا درنتیجه، راه‌کار دستیابی به رستگاری و آراستگی به تقوا و کلمه عدالت را از بیانات اما استخراج نماییم.
ادبیات سخنان امام سجاد علیه السلام و صحیفه سجادیه
نیایش‌های امام سجاد (ع) در صحیفه، سرشار از مضامین لطیف و دلپذیر است. این دعاها نشانة ذوق سرشار، روح متعالی، بزرگی شخصیت و دردآشنایی آن حضرت (ع) است. خوانندة این دعاها با اندکی ژرف‌نگری و تأمل، لذتی معنوی و روحانی احساس می‌کند که همة لذت‌های مادی با آن برابر نیست و درمی‌یابد که این کتاب، صحیفة معرفت است. باوجود پژوهش‌های فراوانی که پیرامون این کتاب انجام پذیرفته است، جنبة ادبی و هنری آن کمتر موردبررسی قرارگرفته است. در این مقاله پس از مقدمه و نگاهی به اوضاع سیاسی- اجتماعی زمان امام سجاد (ع)، ضمن تبیین ادبیات عصر امام سجاد (ع)، ادبیات کلام امام (ع) در صحیفه سجادیه موردبررسی قرار می‌گیرد.
اجازات روایی صحیفه سجادیه در قرن یازدهم
صحيفه سجاديه، به جهت اعتبار سندى و متنى، مورد توجّه محدّثان بزرگ شيعى بوده است. در اين گفتار، چهارده اجازه روايتى از عالمان قرن يازدهم می‌خوانیم، ازجمله: ملا محمدتقی صوفى قزوينى، ميرداماد، ملا محمدتقی مجلسى، شيخ صالح بحرانى، آقا حسين خوانسارى و سيد نعمت‌الله جزائرى. نگارنده، تمام اين اجازات روايتى را، از نسخه‌های خطى صحيفه سجاديه برگرفته است.
ابعاد انساني و اجتماعي صحيفه سجاديه
اين مقاله، خلاصه‌ای مفيد از كتاب «الابعاد الانسانيه و الحضاريه في الصحيفه السجاديه» را دربردارد. كتاب یادشده، مجموعه‌ای از مقالات ارائه‌شده به همايش صحيفه سجاديه است كه در سال 1999 ميلادي در دمشق برپا شد. هريك از دانشمندان شيعي، سني و زیدی در گفتار خود، صحيفه را از جنبه‌ای بررسي كرده است. نگارنده، ده نكته در نقد و بررسي كتاب نيز آورده است.
گزارش تصویری مقبره منصوب به شهربانو
مقبره‌ای در ارتفاعات شهر ری منسوب به بی‌بی شهربانو وجود دارد و مردم منطقه شهربانو را همسر گرامی امام حسین (ع) و مادر امام سجاد (ع) می دانند که از کربلا به این منطقه گریخته است البته این داستان از نظر تمامی تاریخدانان غیر واقع است. در ادامه گزارش تصویر این مکان که برای مردم مقدس است را می‌بینید.
گزارش تاریخی از مقبره منسوب به شهربانو مادر گرامی امام سجاد علیهماالسلام
در شهر ری مقبره ای منسوب به شهربانو همسر گرامی امام حسین (ع) و مادر امام سجاد (ع) وجود دارد که زیارتگاه شیعیان است. این بنا براساس گزاره های تاریخی متعلق به قبل از اسلام بوده است و اکثر تاریخدانان معتقدند که حضرت شهربانو مادر گرامی امام سجاد دراین محل دفن نیستند.
دیدگاه سید جعفر شهید درباره مادر امام سجاد علیهاالسلام
مرحوم سیّد جعفر شهیدى ، در کتاب چراغ روشن در دنیاى تاریک یا زندگانى امام سجّاد علیه السلام ، به شدّت رد مى کند که مادر امام زین العابدین، شهربانو دختر یزدگرد باشد.
مادر گرامی امام سجاد (ع) فقط دارای تبار ایرانی است
دیدگاه های بسیار مختلفی درباره حضرت شهربانو مادر گرامی امام سجاد (ع) وجود دارد. آقای یوسفی غروی با بیان تمامی دیدگاه‌ها و کنکاش آن‌ها به نتایجی متفاوتی رسیدند که در آن هم از دیدگاه تاریخی وهم حدیثی به موضوع پرداخته اند.
حضرت شهربانو دلیل نژاد ایرانی ائمه اطهار علیهم السلام
از آنجا که بخشى از زندگى و تربیت معصومان علیهم‌السلام به مسئله «مادر و نیاکان مادرى» آنان، اختصاص دارد؛ زیبنده است که در نگارش زندگینامه هر معصومى، به این موضوع نیز پرداخته شود.
درباره مادر بزرگوار امام سجاد (ع) ضرورت پژوهش، بیشتر خواهد بود؛ چرا که گوناگونى اقوال و ابهامات تاریخى، بیانگر «تحریف در گزارش وقایع» است. از این رو برخى از مورخان، محدثان و نویسندگان به «نقد علمى» اخبار و احادیث پرداخته و به نتیجه مطلوبى رسیده‌اند.
دیدگاه شهید مطهری درباره مادر امام سجاد علیه السلام
شهید مطهری در سخنرانی‌های خود پیرامون عاشورا به بیان برخی از تحریفات که در نقل این واقعه انجام شده پرداخته اند که بعد ها کتاب مستقلی به نام حماسه حسینی از آن به چاپ رسید. از جمله تحریفاتی که ایشان به آن اشاره می کردند داستان ازدواج بی بی شهربانو و مقبره ایشان در شهر ری بود. شهید مطهری به شدت مخالف سکوت در برابر اینگونه خرافات جهت حفظ دین مردم بودند.