ریشه‌های فرهنگی قیام امام حسین علیه السلام
یکی دیگر از ریشه های تاریخی عاشورا ، ریشه های فرهنگی آن است که آن ظهور و بروز دو مسئله است ، نخست: مسئله اجتهاد در برابر نص : یعنی استباط حکم شرعی تنها با فکر و رای خویش بدون توجه به نصوص دینی مخالف ، ریشه آن به دوران پیامبر اکرم (ص) می رسد که برخی صحابه در برابر اوامر آن حضرت اجتهاد می کردند وبعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) هم عمر بن خطاب بطور جدی آن را به کار بست وبدعت هایش تبدیل به سنت رسمی و رایج در جامعه شد به گونه ای که هر کس به سنت رسول خدا (ص) عمل می کرد مورد ضرب و شتم قرار می گرفت و بدینگونه شریعت محمدی دچار استحاله شد دوم: منع کتابت و نقل حدیث ، که علیرغم توصیه های رسول خدا (ص) مبنی بر حفظ گفته های آن حضرت و انتقال آن به دیگران ،خلفا ازکتابت و نقل حدیث جلوگیری کردندو با این استدلال که قرآن داریم با جمع آوری حدیث مخالفت شد و حدیث های گردآوری شده هم سوزانده شدند و همین امر موجب شد پرده سنگینی از شک و تردید بر روی هزاران حدیثی که می گفتند نزد حافظان یا در میان کتاب ها محفوظ است کشیده شود و زمینه برای تحریف و جعل فراهم آید و هزارا ن حدیث جعل شود. فرایند انحراف ها و لغزش ها و بدعت ها یی که از سقیفه شروع شده بود موجب انحراف کلی جامعه از آموزه های اسلام ،رواج فساد، فقر فرهنگی و دوری از ارزش هاو اصالت ها شد که این انحراف ها در عصر امام حسین (ع) به اوج رسید.
ریشه‌های اجتماعی قیام امام حسین علیه السلام
یکی دیگر از حوزه هایی که می توان ریشه های تاریخی عاشورا را در آن جست و جو کرد حوزه اجتماعی است ، نخست باید به لغزش خواص امت پیامبر(ص) در صدر اسلام اشاره کردکه به دلیل امتیازاتی چون سبقت در پذیرش اسلام ،هجرت قبل از فتح مکه ،شرکت در جنگ های صدر اسلام ،قرابت با پیامبر خدا(ص) ،کتابت وحی، درک محضر آن حضرت و یا اشتهار به زهد و عبادت در جامعه اسلامی نفوذ یافته بودند ،اما پس از رحلت پیامبر (ص) سلوک دینی خود را فراموش کرده وبه تسامح دینی و رخوت و سستی دروفاداری به آرمان های اسلام مبتلا شده و دچار دنیا گرایی گشتند که از جلوه های مختلف آن می توان به ریاست طلبی ، جاه طلبی و ریاست خواهی به عنوان عوامل مهم اعراض از حق اشاره کرد که یکی از انگیزه های مخالفان برای رویارویی با امیر مومنان (ع) در زمان خلافتش بود ، مال پرستی هم دو عامل اصلی داشت و زمینه ساز شکل گیری نوعی اشرافی گیری در میان خواص شد ، خودپرستی و تکبر هم یکی دیگر از عوامل لغزش وجلوه دیگری از دنیا گرایی خواص بود یعنی خود و متعلقات خود را حق دیدن و بر محور حُبّ و بغض عمل کردن که روحیه برتری طلبی جاهلانه ثمره بسیار تلخی داشت که شجره خبیثه اشرافیت وثروت های باد آورده به بار آورده بود و درد اصلی امت پیامبر دلدادگی به دنیا بود وبه موازات رشد دنیا گرایی غیرت و حساسیت دینی خواص نیز از بین رفت و عنصر امر به معروف و نهی از منکر به فراموشی سپرده شدو همین روحیه نیزبه توده مردم منتقل شد و این بی مبالاتی نسبت به هتک اسلام و نابودی ارزش ها، غم بار ترین پیامد انحراف خواص بود.
نقش حکومت بنی امیه در ریشه یابی سیاسی قیام امام حسین علیه السلام
در این مورد باید دو نکته را متذکر شد :نخست سابقه دشمنی بنی امیه با اسلام است که همواره بر مبنای عصبیت قبیلگی و از سر حسادت ،مواضع سختی را بر ضد پیامبر (ص) اتخاذ می کردند و برای مهار دعوت اسلامی از هر راهکاری که می توانستند بهره می جستند . نکته دوم نکوهش بنی امیه در روایات است که رسول خدا (ص) از آینده بنی امیه بر امت اسلامی به شدت نگران بود و بارها در این خصوص به مردم هشدار داده و امویان را فاجرترین طایفه قریش و شرورترین و دشمن ترین قبایل عرب نسبت به بنی هاشم معرفی کرد ه بود .حکومت بنی امیه با بر مسند خلافت نشستن معاویه و ترفندهای سیاسی و فرصت طلبی های دور از اخلاق وی که از مخوف ترین فتنه ها بودباعث گردید تا دوباره دوره حکومت تعصب جاهلی و توحش به جای حکومت اسلام آغاز شود.
ریشه‌های سیاسی قیام امام حسین علیه السلام
برای درک عمیق علل و شالوده وقوع فاجعه کربلا باید در پی ریشه یابی مسیروروند انحطاط امت اسلامی بعد از رحلت رسول خدا (ص) برآییم .در کل ریشه های تاریخی عاشورا را می توان در سه حوزه جست و جو کرد یکی ریشه های سیاسی است که از سقیفه آغاز و با خلافت عمر و عثمان به عنوان تکیه گاه های بنی امیه و ستیز با حکومت بر حق امیر مومنان علی (ع) و روی کار آمدن حکومت بنی امیه پس از صلح و در انتها تبدیل خلافت اسلامی به سلطنت موروثی یعنی بازگشت به حاکمیت جناح اصلی قریش که زمانی با اسلام درگیر بودند تداوم یافت . اما سرآغاز انحراف نخست :جریان سقیفه بود ،تبلورغلبه خُلق وخوو رقابت جاهلی و قبیلگی عرب بر ارزش های اسلامی که دررقابت بر سر حکومت گروه بندی جناحی و قبیلگی بین مهاجر و انصار نمایان گردید دوم : به قدرت رساندن بنی امیه یکی از سیاست های برجسته عمربن خطاب خلیفه دوم بود البته با سکوت در برابر انحرافات معاویه و زمینه سازی برای سلطه دشمنان دیروز اسلام بر مسلمانان ،و سوم:تایید سیاست های خلفای پیشین با روی کار آمدن عثمان ،و ابزار تجدید حیات امویان و رسیدن به آرزوی دیرینه شان یعنی قبضه کردن قدرت و چپاول بیت المال و گسترش استبداد، چهارم :ستیز با حکومت برحق علی (ع) و نیزوجود شکاف های عمیق اجتماعی و اقتصادی و تحمیل جنگ های متعدد بر حضرت وپدید آوردن خوارج از دل اختلافات شدید در سپاه امام علی (ع) و به دنبال آن به انزوا کشاندن جریان حق ، این عوامل از علل سیاسی قیام حسین (ع) بودند
غزوه بنی نضیر
قسمت سوم: اموال بنی نضیر
غزوه بنی نضیر از جمله غزواتی بود که بدون درگیری شکل گرفت. چراکه یهودیان بنی نضیر از سپاه اسلام هراسان شده و سپس قلعه‌های خود را ترک گزیدند. بنابرین می‌بایست همه غنائم، از آن رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله باشد. هرچند که رحمت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله سبب شد تا بخشی از اموالشان را به اصحاب خویش عطا کنند. در این میان عثمان از سر سودجویی با علی علیه‌السلام پیمانی می‌بندد که بعد، آن را به ضرر خود می‌بیند و از پرداخت حق امیرالمؤمنین علیه‌السلام طفره می‌رود. اینجا بود که وحی به کمک علی علیه‌السلام می‌آید و حق ایشان را از عثمان باز می‌ستاند. این نگاره برگرفته شده از تحقیق علامه سید جعفر مرتضی عاملی در این موضوع است. تهیه و تنظیم: مرتضی میرکو.
غزوه بنی نضیر
قسمت دوم: ابوبکر فرمانده لشکر!
فضیلت سازی‌های دشمنان اهل بیت، بسیار فاحش‌تر از آن است که به نظر می‌رسد. آنها حتی دست به دامان فضایل امیرالمؤمنین شده و در کثیری از موارد، آنها را به نفع خود تحریف کرده‌اند. از جمله جعلیات آنها نیز فرماندهی ابوبکر در غزوه بنی نضیر می‌باشد. فضیلتی که قاطبه مورخین اعم از شیعه و سنی آن را مختص امیرالمؤمنین می‌دانند. حال این شرذمه قلیل که گویا اصلاً هویت مشخصی در تاریخ اسلام ندارند، برآنند تا بگویند فتح بنی نضیر به دست ابوبکر صورت گرفته است. علامه سید جعفر مرتضی عاملی نیز در کتاب شریف الصحیح من سیرة الامام علی علیه‌السلام، مفصلاً بدین نقل تاریخی پاسخ داده‌اند. این نگاره اقتباسی از تحقیق ایشان است. تهیه و تنظیم: مرتضی میرکو.
غزوه بنی نضیر
قسمت اول: علی علیه‌السلام؛ فاتح بنی نضیر
نوشته‌اند که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله با یهودیان بنی نضیر پیمان صلح بست و آنها را متعهد ساخته بود تا دست از پا خطا نکنند. وقتی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دریافت تا آنها مترصد یک موقعیت برای قتلش هستند، برآن شد تا آنها را برای دفع توطئه، از مدینه اخراج کند. اما آنها از این کار سر باز زدند و خواستند در برابر لشکر اسلام بایستند. برای همین پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله آنها را محاصره کرد و سرانجام آنها را شکست داد. جانفشانی امیرالمؤمنین در مصاف یهودیان پیمان شکن، از جمله وقایع خواندنی تاریخ است که علامه سید جعفر مرتضی عاملی در کتاب الصحیح من سیرة الامام علی علیه‌السلام بدان پرداخته است. متن پیشرو اقتباسی از این نگاره است. تهیه و تنظیم: مرتضی میرکو.
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و تلقین امامت علی علیه‌السلام بر فاطمه بنت اسد
در روایات آمده است که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله هنگامی که خبر فوت فاطمه بنت اسد – مادر حضرت علی علیه‌السلام و همسر ابوطالب- را شنید، محزون شد و خودش به شخصه جنازه او را حمل و بعد نیز آن را به خاک سپرد. نوشته‌اند که در هنگام دفن جنازه، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله امامت پسرش حضرت علی علیه‌السلام را نیز به جنازه فاطمه بنت اسد تلقین کرد. این مسئله تأمل برانگیز شامل نکات مهمی است که علامه سید جعفر مرتضی عاملی در جلد سه کتاب الصحیح من سیرة الامام علی علیه‌السلام بدان پرداخته است و ما نیز آن را به اقتباس درآورده‌ایم. تهیه و تنظیم: مرتضی میرکو.
آزادی سلمان
سلمان که از چهره‌های شاخص اسلام است، روزی در بند اسارت و بردگی گرفتار شده بود. اما این چالش عظیم هم نتوانست مانعی برای اسلام آوردنش شود. او در همان روزهای آغازین اسلام، به خدای محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله ایمان آورد. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز که از عمق ایمان وی اطلاع داشت، کوشید تا این بنده صالح خدا را از قید بردگی برهاند. خوشبختانه تاریخ همه جزئیات آزادی سلمان را به ثبت رسانیده است. که علامه سید جعفر مرتضی عاملی در کتاب الصحیح من سیرة الامام علی علیه‌السلام بخشی از آن را به رشته قلم می‌آورند. این نگاره اقتباسی از تحقیق علامه در این کتاب است. تهیه و تنظیم: مرتضی میرکو.
قتل معاویة بن مغیرة
گفته‌اند که در جریان جنگ احد، عثمان پسرعموی خود را که یکی از کفار قریش بود را پناه داد. و در پی آن همسرش ام کلثوم که ربیبه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بود را نیز به قتل رساند. این واقعه مهم که ما را در وقایع صدر اسلام به فکر فرو می‌برد، به طور مفصل در کتاب الصحیح من سیرة الامام علی علیه‌السلام به قلم علامه سید جعفر مرتضی عاملی، بررسی شده است. ما نیز به نوبه خود اقتباسی از آن را در این نگاره گرد آورده‌ایم. تهیه و تنظیم: مرتضی میرکو.
حمراء الاسد
حمراء الاسد منطقه‌ای در نزدیکی مدینه است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله آن را برای انتقام جویی از کفار انتخاب کرد. در منابع تاریخی آمده است: پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله بلافاصله بعد از احد تصمیم می‌گیرد که به انتقام قریش بشتابد. ایشان، تنها مجروحین باقی مانده از احد را برای این منظور انتخاب می‌کنند. و باقی اصحاب که جملگی از فراری‌های احد بودند را رها می‌کنند. کیفیت این نبرد یکی از وقایع شنیدنی است که علامه سید جعفر مرتضی عاملی آن را در کتاب الصحیح من سیرة الامام علی علیه‌السلام بدان پرداخته‌اند. متن پیش رو شمه‌ای از آن تحقیق ارزشمند است. تهیه و تنظیم: مرتضی میرکو.
شمشیر علی عليه‌السلام در دست فاطمه سلام‌الله‌علیها
برخی برآنند تا به هر نحوی رشادت‌های علی عليه‌السلام را کوچکتر از حد واقعی خود نشان دهند آنها سعی می‌کنند تا زحمات اصحابی نظیر سهل بن حنیف و ابودجانه را بزرگتر نشان دهند تا جانفشانی‌های حضرت را همانند ایثار آنان نشان دهند. برای همین روایتی را آورده‌اند که در آن گویا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فداکاری دیگر اصحابش را به رخ علی عليه‌السلام می‌کشد تا به ایشان تلنگری زده باشد! علامه سید جعفر مرتضی عاملی در صفحات 274 تا 276 جلد 3 کتاب الصحیح من سیرةالامام علی عليه‌السلام این روایت را شرح داده و مفصلاً به رد این روایت می‌پردازند. در این نگاره سعی شده است که بخشی از آن به رشته قلم درآورده شود. تهیه و تنظیم: مرتضی میرکو.
بیشترین کشته از آن علی علیه‌السلام
در کتب تاریخی بیان شده است که بیشترین افراد کشته شده در جریان جنگ احد از سوی امیرالمؤمنین بوده است. و برای آن شواهد بسیاری وجود دارد. که علامه سید جعفر مرتضی عاملی بخشی از آن شواهد را در صفحات 267 تا 271 جلد 3 کتاب الصحیح من سیرة الامام علی علیه‌السلام آورده‌اند. این متن وجیزه‌ای از این صفحات است. تهیه و تنظیم: مرتضی میرکو.
صفیه در کنار نعش برادر
پس از آنکه جسد حمزه سید الشهدا به دست کفار کینه توز مثله شد، صفیه خواهر حمزه به میدان آمد تا از رسول خدا اجازه بگیرد که نعش برادر خود را ببیند. در این باره روایاتی نقل شده است که نکات مهمی از آن به دست می‌آید. علامه سید جعفر مرتضی عاملی در صفحات 265 تا 267 جلد 3 کتاب الصحیح من سیرة الامام علی علیه‌السلام این روایات را آورده و نکاتی را از آن برداشت نموده‌اند. ما در این بخش اقتباسی از این صفحات را به رشته تحریر درآورده‌ایم. تهیه و تنظیم: مرتضی میرکو.