نقد دیدگاه مستشرقان درباره جنگ‌های پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله (با رویکرد قرآنی)
اهداف پیامبر اکرم (ص) از غزوات و سرایا مسئله‌ای است که موردتوجه مستشرقان قرارگرفته و آثار زیادی را درباره آن خلق کرده‌اند. اکثر مستشرقان اهداف جنگ‌های پیامبر اکرم (ص) را مادّی و در راستای جنگ‌ها، غارت‌های بدوی و سلطه سیاسی و اقتصادی پیامبر بر دیگران می‌دانند. این نوشتار، پس از گزارش طبقه‌بندی‌شده دیدگاه مستشرقان، دیدگاه آنان را از منظر قرآن کریم به‌عنوان نقشه راه پیامبر اعظم (ص) بررسی کرده و سه دلیل برای دفاعی بودن قانون جهاد در اسلام ارائه کرده است و ناسازگاری دیدگاه مستشرقان با تعالیم قرآن را به اثبات رسانده است. این سه دلیل عبارت است از: محدود شدن تقویت نیروهای نظامی و امکانات جنگی به دفاع از کیان اسلام و مسلمانان؛ مقید شدن دستور جهاد به کفار محارب و معاند و وجوب همزیستی مسالمت‌آمیز با اهل کتاب و مشرکان غیر معاند.
صلح و جنگ در سیرۀ پیامبر اعظم صلی الله عیله و آله
تبيين نادرست صلح‌ها و جنگ‌هایی كه در تاريخ زندگاني پيامبر اعظم (ص) رخ‌داده، اين شبهه را به وجود آورده كه اسلام «دين شمشير» است. اين در حالي است كه اكنون تکفیری‌های به‌ظاهر مسلمان نيز با رفتارهاي غيرانساني خود پديده «اسلام هراسي» را رشد داده‌اند. بر اين اساس، در اين نوشتار، به روش تاريخي (توصيفي ـ تحليلي)، سخن بر سر بازشناسي صلح و جنگ در سيره پيامبر اعظم در جايگاه اسوه حسنه است. در سيره پيامبر (ص) دعوت به خداي يگانه اصالت داشت؛ البته حضرت در اين دعوت تا جاي ممكن از جنگ دوري می‌کرد. در صلح حديبيه، بيعت رضوان كه نشانه‌ای از استحكام مسلمانان بود، به تحكيم صلح منجر شد. در اين صلح، پيامبر (ص) با نرمش قهرمانانه به امنيت دست‌یافت و توانست دعوت خود را جهاني كند. جنگ در سيره پيامبر (ص)، يا در دفاع از كيان اسلام بود و يا در رفعِ موانع دعوت به اسلام؛ ازاین‌رو، امري مقدس به شمار می‌آمد كه توأم بارحمت و مهرورزي بود.
سیاست نظامی رسول خدا صلی الله علیه و آله
رسول خدا (ع) پس از هجرت به یثرب، با انجام اقدامات مهم ازجمله تأسیس مسجد، پیمان برادری مهاجرین و انصار، و منشور حکومت یا نظام‌نامه مدینه، حکومتی تشکیل داد. طبیعی بود که حکومت یا دولت‌شهر مدینه از سوی دشمنان کینه‌توز خصوصاً اشراف قریش مورد تهدید جدی باشد و برای براندازی آن از هرگونه توطئه حتی اقدامات نظامی فروگذار نکنند. ازاین‌رو پیغمبر (ص) در کنار سیاست‌های راهبردی فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی داخلی با تدوین و اجرای سیاست نظامی مبتنی بر بازدارندگی و دفاع همه‌جانبه کوشید دشمن را قبل از هرگونه اقدام مؤثر در ضربه زدن به حکومت و پیروان اسلام، خلع سلاح و توطئه‌های آن را نقش بر آب سازد. هرچند در کتاب‌های تاریخی ده‌ها نبرد نظامی به پیغمبر (ص) نسبت داده‌اند اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که عمده مأموریت‌های خارج از مدینه مسلمانان قبل از آنکه جنبه نظامی‌گری داشته باشد، صبغه دعوت و مأموریت سیاسی داشته است؛ اگرچه نمایش قدرت و توان نظامی و دفاعی مسلمانان به دشمن و قبایل اطراف هم از اهداف عمده این مأموریت‌ها بوده است. درهمه‌حال نبردهای نظامی صدر اسلام که در عصر رسالت انجام‌شده، به‌منظور دفاع از کیان اسلامی و جامعه نوپای مدینه نه تهاجم نظامی و جنگ ویرانگر به‌طورکلی حالت دفاعی داشته است. این مقاله درصدد بررسی سیاست نظامی پیغمبر (ص) است که به عقیده نویسنده و به استناد بررسی‌های تاریخی دارای ماهیتی دفاعی بوده است.
تحلیل سیاسی جنگ‌های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله راهبردی برای امروز
دغدغه اصلی مقاله این است که باهدف فهم میزان گرایش اسلام به جنگ و خشونت، جنگ‌های پیامبر اسلام را موردبررسی و تحلیل قرار دهد. نگارنده بر این باور است که مراجعه مستقیم به قرآن و سنت و بازخوانی آن‌ها، ضمن اینکه ما را از اشتباهات احتمالی که دانشمندان گذشته دچار آن بوده‌اند رها می‌کند، می‌تواند در حل مسائل امروزمان مفید باشد. در این مقاله، ابتدا به تبیین ماهیت جنگ‌های پیامبر اکرم (ص) پرداخته‌ایم که این مهم از طریق تحلیل شرایط اجتماعی و فرهنگی زمان پیامبر (ص)، تحلیل ساختاری و ماهوی جنگ‌های ایشان فراهم آمده است. مقاله دو بخش مهم دیگر نیز دارد: نخست تحلیل جنگ‌های مهم پیامبر با مشرکان و کفار و دوم تحلیل جنگ‌ها و برخوردهای پیامبر (ص) با یهودیان که به‌اجمال بدان‌ها پرداخته‌شده است. در طول مقاله سعی شده از طرح مباحث توصیفی پرهیز شود.
بررسی تاریخی حقوق بشردوستانه در جنگ‌های پیامبر صلی الله علیه وآله
رعایت حقوق زنان، کودکان، سال‌خوردگان و افراد ناتوان یکی از نکات مهم در جنگ است که از آن با عنوان حقوق بشردوستانه «Humanitarian law» یاد می‌شود. در عصر حاضر سازمان‌ها، گروه‌ها و برخی از افراد در نقاط مختلف جهان تحت این عنوان فعالیت می‌کنند. شناخت جایگاه این قانون در اسلام و تبیین مفاد آن در سیره نبوی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا رعایت اصول جوانمردانه، خودداری از روش‌های غیرمتعارف در جنگ، حمایت از زنان و کودکان، حفاظت از افراد ناتوان و سال‌خورده و منع به‌کارگیری سلاح‌های مخرب از نکات مهمی هستند که در قوانین امروزی بر آن‌ها تصریح می‌شود و این موارد در سیره نبوی نیز مورد تأکید قرارگرفته و اجرایی شده‌اند. این نوشتار بر آن است تا با نگاهی به جنگ‌های عصر نبوی و بررسی توصیه‌های آن حضرت (ص) درباره گروه‌های ناتوان یا خارج از جنگ، راهکارهای پیامبر (ص) برای حفاظت از آنان را تبیین کند و به این پرسش پاسخ دهد که سیره رسول خدا (ص) درباره زنان، کودکان و افراد ناتوان دشمن در جنگ‌ها چگونه بود؟
بررسی استراتژی پیامبر اعظم صل الله علیه و آله در صلح حدیبیه بر اساس تحلیل سوات
صلح حديبيه يکي از راهبردي‌ترين تصميمات پيامبر اعظم (ص) در مقطعي حساس و نقطه عطفي در تاريخ اسلام است. اين واقعه سرنوشت‌ساز در طول تاريخ، کانون توجه مورخين و سيره‌نويسان بوده و از ديدگاه‌هاي مختلف، مورد تحليل قرارگرفته است. در اين پژوهش تبييني، با رويکردي کيفي – کمّي و بر پایه قاعده «تلازم عقل و شرع» با استفاده از مدل علمي «سوات»، به تحليل علمي استراتژي پيامبر اعظم| در صلح حديبيه پرداخته‌شده است. بر اساس نتايج اين پژوهش، در چارچوب اصول علمي مديريت استراتژيک، صلح حديبيه به‌عنوان يک تصميم راهبردي، کاملاً منطبق بر تحليل‌هاي علمي و بهترين انتخاب در شرايط خود بوده است. مدل سوات به کمک تحليل شرايط دروني و بروني جامعه اسلامي، نتايج شگرف صلح حديبيه را در پيشرفت اسلام و تغيير وضعيت جامعه اسلامي به‌صورت علمي، به تصوير کشيده و دورانديشي پيامبر اعظم| را به‌عنوان رهبر مدبر جامعه اسلامي از ديدگاه خود ثابت مي‌نمايد.
عرفان و عبادت در سیره پیامبر اعظم (ص)
عرفان و عبادت از مهم‌ترین محورهای بحث در سیره نبوی (ص) است. عبادت، فرع و مترتب بر معرفت است و از همین روی، پیامبر اعظم (ص) تحت تربیت الهی مسیر کسب معرفت را چنان طی کرد که آماده پذیرش رسالت عظیم الهی شد. درجات بالای معرفتی آن حضرت، حالتی قرین با ذکر و احساس حضور دائم در پیشگاه حق به او بخشیده بود. این حالت به‌صورت خشوع و خداترسی و خوف حقیقی از سخط الهی در عبادات آن حضرت متجلی می‌شد. جلوه‌های عبادت در سیره پیامبر اعظم (ص) در نماز و ذکر، تهجد و نوافل، روزه، اعتکاف و حج رخ نموده است. نماز ایشان که آن را نور چشم خود می‌خواند، همراه بود با اوج توجه و حضور دل. حضرت رسول (ص) بر تهجد و نوافل نیز اهتمام خاصی داشتند. همچنین عبادات سنگین و طولانی همراه با فراهم‌سازی لوازم و مقدمات آن از قبل و نیز آداب خاصی چون تقسیم نماز بر ساعات شب، بیداری پس از ثلث یا نصف شب و قرائت قرآن و مناجات در گزارش‌های مربوط به سیره عبادی آن حضرت به چشم می‌خورد.
حمایت‌های غيبي در زندگي پيامبراكرم صل الله علیه وآله
مطالعه و بررسی تاریخ زندگی پیامبر اکرم (ص) به‌روشنی دلالت می‌کند که حضرت همواره از امدادهای غیبی و حمایت‌ها و عنایت‌های ویژه الهی بهره‌مند بود. این حمایت‌ها که در مراحل مختلف زندگانی ایشان رخ داد، ابعاد گسترده‌ای داشته که در این نوشتار با استناد به آیات قرآنی و نیز نیم‌نگاهی به حدیث و تاریخ، به مواردی از آن پرداخته شده است.
روابط و مناسبات امت اسلامی در برخورد با سایر ملل و ادیان با تکیه بر سیره پیامبر اکرم (ص)
این نوشتار درصدد است تا سبک زندگی امت اسلامی در ارتباط با ادیان دیگر در حوزه روابط و مناسبات را با تکیه‌بر سیره پیامبر اکرم (ص)، باهدف تبیین صحیح یکی از ابعاد سبک زندگی اسلامی و تصحیح نگرش‌های دیگران نسبت به امت اسلامی تحلیل نماید. برای نیل به این مقصود، با استفاده از روش تاریخی و توصیفی ـ تحلیلی، اصول کلی حاکم بر روابط مسلمانان با غیرمسلمانان از دیدگاه قرآن، برخورد پیامبر با اهل کتاب ذمی به‌ویژه یهودیان، سیره پیامبر اکرم (ص) نسبت به اهل کتاب معاهد و مهادن با توجه به پیمان‌ها و نامه‌های پیامبر و سرانجام، برخورد ایشان با اهل کتاب محارب موردمطالعه و بررسی قرار گیرد و اثبات گردد که سیره پیامبر (ص) و به‌تبع آن، مسلمانان با تمام پیروان ادیان دیگر مسالمت‌آمیز بوده و تنها در صورت تعرض خصمانه آنان، با عکس‌العمل دفاعی و قاطعانه پیامبر و مسلمانان مواجه می‌شد.
پیامبر اسلام (ص) و جهان‌بینی تمدن ساز دینی
در توسعه و تمدن دینی، تربیت و رشد انسان جایگاهی محوری دارد. در تمدن‌شناسی معاصر، تمدن را محصول تأثیرپذیری انسان از یکجانشینی می‌دانند. این شیوه از زندگی، پیاده‌روی چون غلبه شیوه معیشت کشاورزی و تجارت و بازرگانی و افزایش درآمد سرانه دارد که نتیجة آن شکل‌گیری فرهنگ فردگرایی، روی‌آوری جدی بشر به کسب قدرت و ثروت و منزلت اجتماعی، گسترش رفاه، استقرار امنیت در سایة حاکمیت قوانین عرفی و دولت مقتدر و بالاخره نوعی جامعه توسعه‌یافته که در آن، توان و ظرفیت بالقوه جامعه فعلیت یافته، دانش‌ها و ابزارها و استعدادهای بشری رشد می‌یابد. در جهان‌بینی تمدن ساز دینی پیامبر (ص) بخش‌هایی از پروسه تمدن سازی به مفهوم متعارف آن مورد تأیید قرار می‌گیرد، ولی ازآنجاکه در انسان‌شناسی دینی، به بعد اخروی و معنوی انسان اصالت داده می‌شود، با شکوفا کردن و مبعوث کردن استعدادها و ظرفیت‌های معنوی انسان، او را به سطحی از قدرت می‌رساند که می‌تواند خود را از غلبة عوامل رایج تأثیرگذار محیطی خارج کرده، راه رشد معنوی و مادی را به‌رغم موانع محیطی در پیش بگیرد. البته در کنار تزکیه و تعلیم، به فراهم کردن ظرفیت مادی متناسب با این تحول نیز که همانا ایجاد جامعه نوین اسلامی است، می‌پردازد.
شیوه‌های مبارزه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با فرهنگ زن‌ستیزی عصر جاهلی از دیدگاه قرآن کریم
یکی از مهم‌ترین مفاسد اجتماعی دوران بعثت، نگاه جامعه به زن و رفتار با او بوده است. این تحقیق با عنوان شیوه‌های مبارزه پیامبر (ص) بافرهنگ زن‌ستیزی عصر جاهلی درصدد است تا با جستجو در قرآن کریم و بررسی تفاسیر و کتب تاریخی، مهم‌ترین شیوه‌های مبارزه پیامبر (ص) بافرهنگ جاهلی را نشان دهد. در مقاله حاضر، ابتدا واژه جاهلیت و فرهنگ ازنظر لغوی و اصطلاحی و معانی آن در قرآن و نهج‌البلاغه بررسی شد و بعد از دسته‌بندی این آیات و تفاسیر مربوط به آن‌ها با کمک کتاب‌های تاریخی شیوه‌های مبارزه پیامبر (ص) با این فرهنگ بیان شد؛ و در پایان نتیجه گرفته شد که عزت و احترامی که زنان بعد از اسلام پیدا کردند، مرهون تلاش‌ها و زحمات رسول اکرم (ص) بوده است.
سیره اقتصادی و معیشتی پیامبر اعظم (ص)
نیاز انسان‌ها به مواهب طبیعی، اقتصاد و معیشت در زندگی مادی، امری ضروری است و در این اصل کلی تفاوتی میان انسان‌ها نیست. آنچه منشأ تفاوت در اخلاق اقتصادی انسان‌هاست نوع رفتار آنان در کسب روزی و معیشت و درآمد، و نیز چگونگی بهره‌گیری و مصرف است. پیامبر اعظم (ص) در این دو عرصه (درآمد و مصرف) ویژگی‌های درس‌آموزی دارد. ایشان در عرصه درآمد، همچون دیگران به فعالیت‌هایی مانند چوپانی، تجارت و زراعت اشتغال داشت، و ضمن اینکه از جلب روزی از راه‌های معنوی نیز غافل نبود، به‌وقت ضرورت، قرض هم می‌کرد. اهتمام آن جناب بر حلال بودن درآمد قابل‌توجه است. در عرصه مصرف نیز قناعت و ساده زیستی، عدالت و احتیاط در مصرف بیت‌المال، پرهیز از اسراف و تبذیر، و بالأخره انفاق درراه خدا از اصول قابل‌توجه در سیره اقتصادی پیامبر اعظم (ص) است.
