نقد و بررسی اتهام غلو به شیعه از کتاب (علماء الشیعه یقولون)
می دانیم در جهان امروز اسلام؛امت اسلامی به صورت امت ها در آمده و هر امتی برای خود راه و رسمی دارد.با اینکه میان این گروه های برخاسته از یک اصل واحد،وحدت نظرهای بسیاری وجود دارد، اما متاسفانه دشمنان بیدار این امت واحد،بر روی نقاط اختلافی که بیشتر در حوزه مسائل کلامی نیز می باشد دست گذاشته ،با بزرگ نمایی و حتی تغییر ماهیت آنها،سعی در ایجاد شکاف های عمیق میان ایشان دارند.در راستای همین امر ،پایه ریزی مذهبی است جدای از اصل اسلام و با ظاهر مسلمانانی که داعیه داران آن بیشترین نقش و اثر را در ایجاد تفرقه در عالم اسلام داشته و دارند. مذهبی که اساس آن «تکفیر فرق اسلامی»،«ایجاد تفرقه میان مسلمانان»،«محو آثار رسالت و وحی» و «سازش با جباران و مستکبران» می باشد. مذهبی که از میان معارف بلند اسلام ،اندیشه های جامد و خشک «ابن تیمیه »،«ابن قیم» و «محمدبن عبدالوهاب» را انتخاب کرده و پیروی می کند و آگاهانه یا ناآکاهانه به تفرقه میان مسلمین دامن می زند و پیکان حمله را به سمت شیعه امامیه داشته و با بزرگ نمایی مسائل اختلافی و حتی وارد نمودن بعضی از اتهامات سعی در منحرف نشان دادن این مذهب حقه داشته ،کار را تا جایی پیش برده اند که شیعیان را رافضی و خارج از محدوده ی اسلام معرفی کرده اند. در این راه ،کتاب های بسیاری نوشته اند که علمای شیعه نیز برای دفاع از حریم شیعه و به جهت بیداری عالم اسلام،جوابیه هایی بیدارگر بر این کتاب ها نگاشته اند.جوابیه هایی که گاه مطالعه بعضی از آنها ،خواننده را به پذیرش مذهب امامیه تشویق و تهییج نموده است.
موضع اسلام در برابر تندروی، خشونت و تروریسم
موضوع تروریسم از موضوعات روز جهانی و مورد اهتمام مجامع علمی و اجتماعی رسانه هااست. ده ها همایش منطقه ای و بین المللی درباره آن سالانه برگزار می شود و متخصصان سیاسی و اجتماعی و علمای دینی از زوایای مختلف به آن می پردازند. این موضوع به معرکه ای فکری تبدیل شده که برخی در آن راهبرد تهاجم و هجوم را در پیش گرفته اند و برخی دیگر درصدد دفاع برآمده اند. در مقاله حاضر به بررسی مفهوم تروریسم و نیز موضع اسلام در مقابل این پدیده و همچنین به عوامل و انواع تروریسم پرداخته می شود.
منادی وحدت؟!
این مقاله به بررسی شخصیت محمد رشید رضا و انعکاس آراء و اندیشه های وی پرداخته است. برداشت اشتباهی که وی از تفسیر سلف و اسلام نخستین داشت باعث شد از هدف اصلی خود که وحدت و انسجام اسلامی بود دور شود از این رو معرفی وی به عنوان منادی وحدت و همگرایی و تقریب مذاهب اسلامی به هیچ وجه قابل پذیرش نیست.
مفهوم شناسی « غلو » در آیات و روایات
در طول تاریخ اسلام ، تشیع، همانند رهبران پاک و معصوم خود، آماج ستم ها و دچار مظلومیت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده است. مراد از مظلومیت فرهنگی آن است که برای تخریب چهره ی تشیع، عقائدی جعلی و خرافی را بدان نسبت داده اند تا این مذهب را در چشم توده ی مردم سست و بی ارزش جلوه دهند. از آنجا که نتنیجه این ظلم فرهنگی ، معرفی کردن مذهب شیعه خرافی و باطل است، شناساندن چهره ی واقعی (غالیان) که در بسیاری از موارد نه به عنوان دشمنان دانا و نه دوستان ناآگاه ، قصد نابودی شیعه و کل اسلام را داشته اند ضروری به نظر می رسد. در راستای ضرورت یاد شده و جهت روشن شدن بیشتر مطلب ، این پژوهش با عنوان :«مفهوم شناسی در آیات و روایات» اهدافی چون: « عرضه ی مفهوم لغوی و اصطلاحی غلو»،«مفهوم غلو درآیات و روایات»،«تبیین آراء غالیان و نقد و بررسی و تحلیل آن عقائد» و ارائه مفهوم واقعی مودت اهل بیت(علیهم السلام) را دنبال می کند. جهت پاسخ گویی به اهداف مورد نظر ، مطالب در سه بخش گنجانده شده است که در بخش کلیات : به بررسی مفهوم لغوی و اصطلاحی (غلو)، ضرورت و اهداف تحقیق ، پیشینه، فرضیه و سوالات تحقیق و … پرداخته شده است. در بخش دوم : مفهوم غلو در آیات قرآن کریم(غلو به معنای عام) به مدد آیات نورانی این کتاب شریف و تفاسیر شیعه و سنی استخراج و ارائه گردیده است. در بخش سوم نیز «آراء و عقائد غالیان» و موضع اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) در مواجهه با این عقائد گردآوری گردیده است و در پایان به بررسی مفهوم واقعی مودت اهل بیت علیهم السلام با استناد به آیات و روایات پرداخته شده است. در این پایان نامه از سه دسته از منابع یاری گرفته شده است: دسته ای از منابع ،«تفاسیر و منابع روایی» می باشند که نقش بسیار مهمی در روشن کردن کلام الهی و موضع اهل بیت(علیهم السلام) ایفا می کنند. از میان تفاسیر شیعه از : تفسیر البرهان ، تفسیر المیزان، تفسیر نورالثقلین و مجمع البیان و … بهره گرفته شده است. همچنین جهت آشنایی با نظرات اهل سنت از تفاسیری چون، کشاف ، کبیر، ابن کثیر و … استفاده شده است. دسته دوم :«کتب ملل و نحل و رجالی» است از منابع ملل و نحل:«الملل و انحل شهرستانی»،«الفرق بین الفرق»،«فرق الشیعه» و … و از میان منابع رجالی:«اختیار معرفه الرجال» و «رجال کشی» و … مورد استفاده قرار گرفته است. دسته ی سوم : منابع مربوط به یهود و نصاری و شامل «تورات و انجیل» می باشد که در بخش دوم جهت تطبیق با آیات قرآن به کار گرفته شده است.علت استفاده از این منابع ، علاوه بر اصالت و قدمت آنها استخراج مطالب و پاسخگویی به افکار و شبهات موجود در بحث می باشد. در نهایت مطالب با استفاده از روش کتابخانه ای تهیه و در حد توان علمی پژوهشگر تنظیم و تحلیل شده است. قابل توجه است که تقسیم و نامگذاری غلو به عام (غلو در مورد انبیاء علیهم السلام، حضرت مریم سلام الله علیها، جن، ملائکه و یهود و نصاری که در آیات قرآن آمده ) و خاص ( غلو درباره ی اهل بیت علیهم السلام) به پیروی از منبع دیگری صورت نگرفته و صرفا به رای و اجتهاد پژوهشگر بر می گردد. البته قابل ذکر است که با استناد به مطالب منابع گوناگون ، دایره غلو بسیار وسیع است{آیات قرآن کریم} یعنی غلو شوندگان اعمی از موجودات زنده اشیاء {ستارگان ، ماه، خورشید و …} می باشند. پس لازم است توجه گردد که مراد از غلو در این پژوهش غلو مربوط به موجودات زنده است و تحقیق در مورد غلو اشیاء دیگر مجالی بیشتر است.
معیار شناسی غلو در روایات معصومان علیهم السلام
مساله اصلی این پایان نامه عبارت است از معیار شناسی غلو در روایات معصومان(ع) که به بررسی اندیشه های غالیانه از لسان معصومان علیهم السلام می پردازد؛زیرا آنان میزان سنجش درستی و نادرستی هر اندیشه،باور و رفتاری هستند. این پایان نامه مشتمل بر یک مقدمه(طرح تحقیق) و سه فصل است. فصل اول ،شامل سه بخش است که در آن به مفهوم شناسی غلو در لغت و اصطلاح ،پیشینه غلو در ادیان گذشته ،اسلام و قرآن و اسباب غلو پرداخته شده است. فصل دوم ،با عنوان معیار شناسی غلو در روایات معصومان علیهم السلام به بررسی پدیده غلو در موضوعات الوهیت ائمه،نبوت ائمه،علم مطلق و ذاتی ائمه،تفویض ،تشبیه ،تناسخ و حلول پرداخته شده است. در این فصل از زبان معصومان(ع) نگاه اسلام و تشیع ناب به این صورت تبیین شده است؛حق را با افراط گرایی و تجاوز از حق و تفسیر به رای خود فراتر از آن چه که هست ،نشان دهد و یا آموزه های حق نمای خویش را به نام آن دین حق جلوه دهد،با این عبور از حق،خود را گرفتار غلو کرده است. معیار غلو از سوی شیعه اثنا عشری با استفاده از بیان رسالت و امامت آن است که فردی الوهیت و صفات خداوند مانند رازقیت و خالقیت را به ائمه(ع) منتسب و یا معتقد به نبوت امامان و یا به علم غیب ذاتی و استقلالی معصومان و یا به تشبیه ،تناسخ و حلول روح الهی در آدمی باور داشته باشد،به غلو گرائیده است که بر اساس بیانات معصومان(ع) تشیع از آن مبرا می باشد. فصل سوم ،با عنوان بازشناسی برداشت های انحرافی غالیان از باورهای شیعی،به پنج عقیده اصیل(وصایت ،مهدویت،بداء،رجعت و تاویل قرآن) در میان شیعه پرداخته شده و جنبه غالیانه آن ها مورد بررسی قرار گرفته و اعتقاد ناب اسلامی از غیر اسلامی افراط گرایانه با دلائل نقلی تبیین گردیده است.
محورهای فعالیت غلاة (غلو جریانات پیدا و نهان)
در فصل اول رساله حاضر ما ابتدا به تبیین مفهوم واژه غلو پرداخته ایم و آنگاه تشرفی داشته ایم به آستان مقدس کلام الهی و اشاراتی از آن کلام کریم را در باب معضل غلو عرضه نموده ایم. در فصل دوم تاریخچه ای مختصر از برخی غلات با تفکیک به دو دوره قبل و بعد از غیبت کبری ارائه گردیده است. در فصل سوم به ارائه تحلیل هایی در باب جریان غلات پرداخته شده و در ابتدا بخشی مبسوط در باب زمینه ها، علل و انگیزه های غلو ارائه گردیده است که دقت در آن برای درک و تحلیل مقرون به واقعیت پدیده غلو بسیار اساسی است. آنگاه بصورتی گذرا مقوله بسیار مهم تطورات غلو مورد اشاره قرار گرفته و نقش عوامل موثری چون مفوضه،تصوف، صفویه، اخباریگری، شیخیه و … در چهره به چهره شدنها ی افکار غالیانه تا حدودی نمایانده شده است. همچنین رابطه این تطورات با جو اصیل شیعه مطرح گشته و نمادهایی از تاثرات و تطورات فرهنگ حاکم بر شیعه در طول تاریخ مورد اشاره قرار گرفته است. در ادامه این فصل بحث مهم و تعیین کننده «جعل حدیث » بعنوان عمده ترین مجرای رخنه غلات در فرهنگ شیعه مورد بحث مبسوط و موشکافانه قرار گرفته است.روی هم رفته این فصل مهمترین فصل این رساله بوده و در بردارنده نوع نگرش نگارنده به مقوله غلو می باشد. در فصل پیانی به مبحث نقد روایات – بعنوان ضرورت حیاتی منتج از مباحث پیشین پرداخته شده و در باب ضرورت نقد و کارنامه نقد مطالب مفیدی ارائه شده است و در ادامه راهکار ارائه شده از جانب معصومین(علیهم السلام) در باب نقد روایات، یعنی عرضه روایات به قرآن، مورد بررسی قرار گرفته است. در انتها بعنوان گامی در ردیابی جعلیات غلات، چهار موضوع محوری در فعالیت غلات(توحید ، فضائل، قرآن، و ارزش عمل) در نظر گرفته شده و ابتدا نمادهایی از دیدگاه ناب قرآن و سنت در این موضوعات مطرح گردیده و سپس گزارشی از فعالیت غلات در این محور ارائه شده و در نهایت متوکلا علی الله نمونه هایی از احادیث مخدوش و مجعول تشخیص داده شده در هر کدام از موضوعات چهارگانه ، عرضه و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
ماهیت ضدتروریستی جهاد
این مقاله درصدد تبیین مفهوم جهاد در اسلام و نیز مغایرت آن با تروریسم می باشد. این نوشتار در پی آن است تا با دفاع از مفهوم واقعی جهاد و نیز مجموعه شریعت اسلامی، اثبات کند که جهاد دایر مدار حق بوده و هرگز حقوق افراد را مورد تهدید قرار نمی دهد، بلکه هدف از جهاد دفاع از بی گناهان است نه اذیت و آزار آنان. تحقیق حاضر شامل دو محور است: در محور اول به بررسی مفهوم جهاد و ابعاد آن در اسلام می پردازد و در محور دوم به مبانی کلامی و حقوقی این مفهوم. در آخر نیز این نتیجه به دست خواهد آمد که مفهوم جهاد مخالف تروریسم است و از آن متمایز می باشد.
گفتمان عدالت صحابه
یکی از موضوعات بسیار مهمی که در امتداد گفتمان خلافت مطرح می شود، گفتمان صحابه می باشد. به گونه ای که اهمیت و حساسیت این بحث برای اهل سنت به مثابه بحث عصمت برای امامیه می باشد. بنابراین سزاوار است ابعاد گوناگون این بحث با دقت و حوصله مورد کند و کاو علمی قرار گیرد.
قطع رابطه با جامعه و ویران کردن آن
قطع رابطه با جامعه و عزلت گزینی یکی از روشهای برخی گروه های تکفیری می باشد. برخلاف نظر سید قطب و امثال او، برخی از گروه های تکفیری با استناد به امی بودن پیامبر خدا (ص) معتقدند ما نیز نباید در هیچ مدرسه و دانشگاهی مشغول به تحصیل باشیم. همچنین آن ها با شیوه هایی مثل غارت و کشتار کسانی که کافر می شمارند، روی آورده اند. ولی گروه اخوان المسلمین مصر از این روشها مبرا هستند.
غلو و غلات در حدیث شیعه
مواضع و ارشادات ائمه علیهم السلام و زحمات علمای شیعه، تأثیرات غلات بر عقاید حقه و احادیث شیعه را به حداقل رسانید. لکن برخی پژوهشگران تحت تأثیر شدید این جریان قرار گرفته و در نقد این جریان افراط کرده اند.
غلو و غالیان در قرآن و حدیث
«غلو» حالتی از افراط در عقیده است که اعتقاد به الوهیت پیامبر گرامی اسلام یا ائمه معصومین(ع)، شریک دانستن ایشان با خدا در معبودیت، خالقیت و رازقیت، حلول خدا در ائمه یا اتحاد آنها با خدا از جلوه ها و معیارهای آن به شمار می رود. همچنین اگر کسی معتقد به علم غیب مطلق برای ائمه(ع) باشد؛ یا این که آنها را پیامبر بداند و معرفت آنها را موجب بی‌نیازی از اطاعت یا تکلیف بشمارد، در زمره غالیان قرار می‌گیرد. اعتقاد به تناسخ، تشبیه و مهدویت باب نیز می‌تواند از ملاک های غلو باشد. در این راستا، برخی معتقدند که اموری همچون آفرینش و روزی دادن، میراندن و احیا کردن، تدبیر امور انسان‌ها و تشریع احکام به افراد خاصی تفویض شده است. این گروه برای اثبات تفویض مطلق، به خطبه «البیان» استناد کرده اند، اما با توجه به بی‌اساس بودن خطبه و این که در غیر از کتب غلات اشاره‌ای به آن نشده است، این نظر مردود است. در آیات قرآن و روایات معصومین(ع) هم از گرایش به غلو به شدت نهی شده است، و شیوه‌هایی برای مبارزه با غالیان مطرح گردیده که می‌توان به مبارزات علمی در قالب آگاهی دادن به مردم در مورد عقاید باطل غالیان و نوشتن کتب توسط علما در رد این موضوع، و مبارزات عملی مانند فرمان قتل غلات و حکم به نجاست آنها و ابراز انزجار و نفرت از آنان اشاره کرد. در میان ادیان گذشته نیز گروه های غالی وجود داشته اند، و در عصر ائمه(ع) هم به فعالیت خود ادامه داده‌اند. فرقه‌های سبائیه، کیسانیه، مغیریه، بیانیه، حارثیه، جناحیه، کربیه، حربیه، خطابیه، معمریه، ابومسیلمه، بشیریه، بابکیه، واقفیه، مبارکیه، نصیریه، قرامطه و شریعیه از گروه هایی هستند که از زمان امام علی(ع) تا عصر غیبت صغری فعالیت می‌کرده‌اند. با بررسی فتاوای علما و احادیث و آیات، مشخص می‌شود که غلات نه‌تنها جزء شیعه محسوب نمی‌شوند، بلکه از سوی بزرگان شیعه محکوم به کفر هستند.
غلات در دو قرن اول هجری
رساله حاضر، با تکیه بر دیدگاهی تاریخی، به ریشه‌یابی مهمترین عوامل و زمینه‌های ظهور پدیده غالی‌گری در میان مسلمانان، طی دو قرن اول هجری (بستر زمانی پیدایش این اندیشه) پرداخته است . شناخت صحیح این پدیده فکری که یکی از ماندگارترین و عمیق‌ترین تاثیرات را در تاریخ اندیشه اسلامی بجای نهاد، با محدود نمودن آن در عرصه کلام و ملل و نحل، بدون شناخت زمینه‌های تاریخی – اجتماعی آن میسر نخواهد بود. از این رو بررسی و تجزیه و تحلیل تاریخی پدیده غلو، با استناد به اطلاعات تاریخی و اطلاعات تکمیلی منابع ملل و نحل، رجال و حدیث و… محور عمده‌ای است که این رساله حول آن شکل گرفته است . به عنوان پیش درآمدی بر مساله غلو، تعاریف لغوی و اصطلاحی رایج در خصوص غلو و انواع کاربردهای آن و نیز دیدگاه قرآن در این زمینه، به فصل اول اختصاص یافته است . فصل دوم به بررسی سیر تاریخی ظهور این پدیده در میان مسلمین طی قرن اول هجری و تجزیه و تحلیل مهمترین نمودهای اجتماعی آن اختصاص یافته است . پدیده “سبایی” و “سبائیان” و نحوه ارتباط آنها با “کیسانیه” نمودهای اجتماعی مذکور را تشکیل می‌دهند. در فصل سوم، چگونگی غالی‌گری در قرن دوم هجری و ابعاد مختلف آن تحت عنوان غالی‌گری سیاسی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . مهمترین چهره‌های غالی و چگونگی فعالیت هایشان، رئوس عقاید غالی نظیر تناسخ، حلول، تشبیه، و… توام با نحوه موضع‌گیری ائمه شیعه در قبال غلات ، عمده‌ترین محورهای مورد بحث در این فصل است . بحث انتهایی رساله که چهارمین و آخرین فصل آن را تشکیل می‌دهد، به بررسی غالی‌گری مذهبی در زمان مورد نظر، و علل مرکزیت یافتن ائمه شیعه در اندیشه‌های غالی، اختصاص یافته است .
عدالت صحابه در ترازوی تحقیق
نوشتار حاضر به بررسی دیدگاه علمای اهل سنت در مورد صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله میپردازد و پس از ارائه ادله چهارگانه کتاب، سنت، اجماع و عقل از نگاه آنها در مورد عدالت همه صحابه، با شیوه کاملاً علمی و با استفاده از منابع یاد شده، به نقد این دیدگاه میپردازد. سپس علت ارائه چنین دیدگاه و توجیهاتی را از طرف آنها ناچاری آنها در توجیه رفتارهای ناشایست برخی از صحابه میداند.
صوفیان و ضد صوفیان دفاع، بازنگری و رد تصوف در جهان مدرن
اصولا مخالفت با تصوف امر تازه‌ای نیست به کرات در طی تاریخ اسلام چنین مخالفتی خود را نشان داده است و از همان آغاز، در جریان شکنجه و اعدام وحشیانه حلاج، آن شهید راه عشق الهی، در سال 922 میلادی به اوج خود میرسد. با این همه برخی از خشن‌ترین انتقادات وارده بر تصوف از قدیم الایام از درون خود طبقات صوفیه برخاسته است .همانطور که در تفسیر معروف روزبهان بقلی (وفات . 1209 م) مخالفت چنین مشهود است : “و به اندرون دوزخ نظر افکندم و دیدم که بیشترین ساکنان آن ردایی مرقع برتن و کاسه غذایی در دست داشتند.” از برجسته‌ترین انتقادکنندگان قرون وسطایی ابن‌تیمیه (وفات 1328 م) است که خود او چه بسا صوفی باشد یا نباشد وی با آثاری که از خود برجای گذاشت ، منابع مستند مهمی را در اختیار بسیاری از مصلحین بعدی (اعم از پیشوایان صوفی که میخواستند پیروان خود را مطابق شریعت مقدس تربیت کنند و یا کسانیکه منکرین راسخ تصوف بودند) قرار داد. با اینکه این جریانات ضد صوفیگری در میان امت از دیرباز پیدا شده بود اما رشد اساسی چنین جریاناتی از اواسط قرن هیجدهم بود که باعث شد نه تنها از خارج جهان اسلام بدان حمله شود بلکه در اندرون خود مسلمین نیز از خود سوالاتی بکنند.این کتاب برآنست راههایی را جستجو کند که صوفیه در دو سده اخیر از جانب مقاومتهای مخالف صوفیه با آن درگیر بوده‌اند که گاه با تمام ابعاد آن و گاه نیز با بعضی از عقاید صوفیه مخالف بوده، عمل بدان را به منزله ابداعات نامقبول فاقد پایه و اساس در قرآن و سنت و به دور از اهداف رفیع، رد کرده‌اند.بسیاری از مطالعاتی که در دوره جدید درباره اسلام صورت گرفته تا حد زیادی با تلاشهای “مدرنیست‌های مسلمان و اخیرا” “بنیادگرایان” اسلامی‌متعارض مدرنیت غربی، گره خورده است و در این فرایند صوفیان سنتی اغلب کنار گذاشته شده و یا در جایگاه جداگانه‌ای خارج از این فرایند قرار گرفته‌اند.غالبا خواهیم گفت که چه تعدادی از این نواندیشان یا بنیادگرایان گهگاه در زندگی خود متصوف بوده، یا دست کم چه تماسهایی با پرورندگان و به کارآورندگان صوفی خود داشته‌اند.این ارتباط با توجه به این واقعیت که طریقه‌های صوفیه در زندگی مسلمین و در اکثریت اهل اسلام آنهمه راه یافته و تا به امروز روز ادامه داشته و در شماری از بخشهای دیگر آن بدان نمط استمرار دارند، چندان هم تعجب‌آور نیست . بررسی روابط متقابل مدافعان و معترضان تصوف که مدافعان با مساعی خودسر آن دارند که تصوف را با نوگرایی سازش دهند یا مخالفان که از پدید آوردن چنین سازش امتناع می‌ورزند، به نظر میرسد ک متضمن نتایجی باشد.این تحقیق کوششی است مقدماتی برای آنکه چیستی این دو گونه برخورد را بازجوید بی‌آنکه به هیچوقت ادعا نماید که کاری است جامع و فراگیر.