انسان‌شناسي در صحيفه سجاديه
صحیفه سجادیه درعین‌حال كه دربردارنده ظریف‌ترین و دقیق‌ترین راز و نیازهاست و رابطه عاشقانه انسان و خدا را به زیباترین شكل ممكن به تصویر می‌کشد، موضوعات بسیاری را درزمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، روان‌شناسی، فلسفی، علمی و اقتصادی، نیز دربر می‌گیرد. آنچه در این مقاله پی گیری شده است انسان‌شناسی از منظر صحیفه سجادیه است كه با تحلیل و تفسیر برخی ادعیه این كتاب شریف به انجام رسیده است. در این مقاله ابتدا در نگاهی كلی به موضوع انسان‌شناسی از دیدگاه امام سجاد (ع) پرداخته‌شده است و سپس صفات مثبت و منفی، نقاط قوت و ضعف و عوامل صعود و سقوط بشر معرفی‌شده‌اند و در پایان «انسان آرمانی» و اوصاف انسان الهی و كاملی كه شناساندن و ساختن آن هدف تمام انبیا و پیشوایان معصوم (ع) بوده موردبررسی قرارگرفته است.
انسان و تربيت از منظر صحيفه سجاديه
صحیفه امام سجاد (ع) از متون ارزشمند دینی است که می‌تواند به‌عنوان مأخذ و مبنایی برای مطالعه و بررسی موضوعات مختلف اعتقادی، اجتماعی، انسان‌شناختی و تربیتی مورداستفاده قرار گیرد. در صحیفه سجادیه تصویر انسان کامل به‌وسیله انسانی الهی و کامل ترسیم و بیان‌شده است؛ بنابراین اثری بدیع و ارزنده درزمینه انسان‌شناسی است که در آن فضایل و ویژگی‌های انسان در منظومه و سیمایی خاص و مبتنی بر باورهای اسلامی تصویر و توصیف‌شده است که می‌تواند مبانی تعلیم و تربیت اسلامی قلمداد گردد. در مقاله حاضر تلاش شده است تا ضمن بررسی ویژگی‌های انسان از منظر صحیفه سجادیه، دلالت‌های آن برای تعلیم و تربیت مشخص گردد تا از این طریق، زمینه‌های بیشتری برای بررسی مبانی تربیت دینی و تدوین «نظریه تعلیم و تربیت اسلامی» فراهم گردد.
نقدی بر فرضیه تطور امامت شیعی؛ بررسی استنادهای «مکتب در فرآیند تکامل»…
این نوشتار به بررسی بخشی از «کتاب مکتب در فرایند تکامل» می‌پردازد. موضوع این بخش کتاب، تحلیلی تاریخی درباره‌ی «باور شیعیان نسبت به‌ضرورت قیام مسلحانه توسط امامان (ع)» و زوایایی از «عقیده به مهدویت در جامعه تشیع» است و نهایتاً تأثیر این امور، در تطور «امام شناسی شیعیان» نتیجه گرفته یا به‌طور غیرمستقیم القاشده است. در این بررسی، به مواردی همچون عدم تطبیق دلیل و مدعی در کتاب می‌پردازیم و با بازخوانی مدارک ذکرشده در پاورقی بخشی از کتاب (صفحات 33 تا 43، بخش مربوط به دوران امامت حضرت امام باقر ع)، عدم تطابق آن‌ها با مدعای مطرح‌شده در کتاب را نشان خواهیم داد، سپس برخی خطاهای روشی در تألیف کتاب را به تفکیک بازگو می‌کنیم.
طرح اندیشه مهدویت از سوی امام باقر علیه السلام
اين نوشتار در ادامه مقالات گذشته و تأملی در چگونگي طرح آموزه‌های مهدويت از سوي امام باقر (ع) و کيفيت ارائه معارف مهدوي از سوي ايشان است؛ بياناتي که با توجه به اهداف کلي دعوت ديني، فرصت ويژه صادقين (ع) در آموزش معارف ديني، نيازهاي عصر سقوط امويان و ظهور عباسيان شکل گرفته است. بررسي محورهاي مورد تأکید در اين بيانات و تأمل در نسبت آن‌ها با اهداف کلي و نيازهاي هر عصر می‌تواند از یک‌سو طرح کلاني را نشان دهد که در اين شکل از تعليم و تربيت تعقيب شده است و از سوي ديگر، تأثیر تربيتي و اخلاقي هر يک از آموزه‌های مهدوي را نمایان‌تر کند. اين پژوهش بر تحليل محتوايي روايات صادره از امام باقر (ع) تکيه دارد و می‌کوشد با توجه به شرايط عصر صدور، آثار آموزه‌های مهدوي بر شيعيان را معلوم نمايد؛ ازاین‌رو با تعيين محورهاي مورد تأکید در سخنان آن امام، همراه با ارائه نمونه‌ای از آن و تأمل در نسبت اين سخنان با شرايط مخاطبان، تلاش دارد به حکمت و جهت طرح هر يک از آموزه‌ها دست يابد. ارائه نمونه از سخنان امام باقر (ع) در اين نوشتار با توجه به توضيحات مقالات پيشين، محدودتر بوده و کثرت روايات آن حضرت ما را ناچار از گزارش کليات و پرهيز از ذکر جزئيات کرده است. از پیش‌فرض‌ها و روش‌های اين مجموعه مقالات، پیش‌تر در نوشتاري ديگر گفت‌وگو کرده‌ایم. مقاله حاضر، روشنگر اين سخن است که تعليم آموزه‌های مهدوي در اين برهه از تاريخ ائمه (ع) افزون بر ارائه معارف مهدوي و آخرالزماني به نکاتي مهم در تربيت مخاطبان توجه دارد و نوعي زمینه‌سازی براي جلوگيري از آفات بحث مهدويت و جلوگيري از انحرافات را متناسب با عصر ائمه نخستين دنبال می‌کند.
پژوهشی پیرامون تاریخ حدیث امام هادی علیه السلام
ضرورت شناخت و نه آشنایی با زندگی، فعالیت و احادیث هر یک از امامان شیعه (ع) بر هر فردی لازم و بلکه ضروری است. چنانکه در متون دینی ما هم بدان تصریح شده است. همه اینها دلالت بر شناخت عمیق و مبتنی بر مبانی اعتقادی صحیح اسلامی از ائمه اطهار (ع) دارد؛ چرا که در غیر این صورت حق برما مشتبه می‌شود و طبق گفته پیامبر (ص) غرق خواهیم شد. یکی از امامان معصوم که در این پژوهش مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته، امام هادی (ع) است. با تتبع در متون تاریخی به وضوح در می‌یابیم که همواره ائمه اطهار مورد آزار و شکنجه خلفای جور قرار می‌گرفته‌اند، به طوری که هر چه به تولد حضرت مهدی (ع) نزدیک‌تر می‌شویم، می‌بینیم که فشار و اختناق بر امامان (ع) بیشتر و بیشتر می‌شود تا جایی که امامی مثل امام هادی (ع)، پدر گرامیشان و یا فرزند عزیزشان بیشتر عمر خود را تحت مراقبت شدید خلفا گذرانده‌اند و یا اینکه در مکانی خاص زندانی بوده‌اند که این امر نه‌تنها یکی از عواملی است که باعث قلت احادیث شد، بلکه همچنین باعث محدود شدن ارتباط ائمه، خصوصاً امام هادی و پدر گرامیشان (ع)، با شیعیان شد. به‌هرحال، در چنین شرایطی که منجر به قلت احادیث می‌شود، تقریباً شناخت آن دوره خاص را با مشکل روبرو می‌کند. به همین دلیل از امام هادی (ع) کمتر از صد حدیث باقی مانده است. در این پژوهش سعی شده ابعاد مختلف زندگانی امام هادی (ع) به خصوص تاریخ حدیث ایشان مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.
بررسی و تحلیل ولایت‌عهدی در سیرۀ امام رضا علیه السلام
علویان در تحولات سياسى، اجتماعى و فرهنگى دوره خلافت عباسى تا پايان عصر اول خلافت، نقش محورى داشتند و در عصر اول عباسى قیام‌های شيعيان زيدى، مشکل اصلى خلفای عباسى بود و اين حرکت‌ها و قیام‌ها، نقش برجسته‌ای در شکل‌دهی جریان‌های تاريخى این دوره داشته است. قیام‌های علویان در خراسان، حجاز، عراق و برخی مناطق دیگر، کم و بیش با استقبال مردمی مواجه شد و شماری از مردم به دعوت آنان پیوستند. علاقه مردم به اهل‌بیت (ع) و ظلم عباسیان در این زمینه نقش زیادی داشت؛ لذا قیام‌کنندگان نیز مردم را به «الرضا من آل محمد» (ص) و مبارزه با ظلم فرا می-خواندند و مردم به‌سرعت به آن می‌پیوستند. مأمون قصد داشت با شعار ولایت‌عهدی، شورش‌های مردمی را فرو نشاند. اما این سیاست سبب شد تا حكومت او با مشکل جدی مواجه شود. مسأله ولایت‌عهدی، نقطه عطفی در تاریخ تشیع است. او با استفاده از موقعیت امام رضا (ع) به عنوان برگ برنده‌ای در مقابل عباسیانی كه طرف دار خلافت امین بودند، ولایت‌عهدی را به ایشان تحمیل كرد. این نوشتار، به تأثیر قیام-های علویان بر ولایت‌عهدی امام رضا (ع) می‌پردازد.
بررسی تطبيقي سازمان وکالت اماميه و سازمان دعوت عباسيان (ساختار تشکيلاتي وظايف سازماني)
سازمان‌های دعوت عباسیان و وکالت امامیه، دو سازمان مخفی بودند که در مناطق مختلف سرزمین‌های اسلامی فعالیت می‌کردند. امامان شیعه در زمان حضور، از سازمان وکالت برای ارتباط با شیعیان استفاده می‌کردند. عباسیان نیز از داعیان برای گسترش دعوت خود بهره می‌بردند. با بررسی تطبیقی این دو سازمان، قضاوت بهتر تاریخی نسبت به عملکرد امامان و شیعیان، و عباسیان و پیروانشان امکان‌پذیر می‌شود. پرسش اصلی در این مقاله، آن است که این دو سازمان چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی در ساختار تشکیلاتی و وظایف سازمانی داشته‌اند؟ ساختار تشکیلاتی هر دو سازمان هرمی بوده است و هر دو دارای مراکز استقرار جغرافیایی سه سطحی بوده‌اند؛ ولی تفاوت‌هایی در میزان پیچیدگی و حیطه نظارت دارند. هر دو سازمان، وظایف مالی و ارتباطی داشته‌اند؛ ولی سازمان وکالت نقش علمی و ارشادی نیز داشته است.
تأثیر آموزه‌های امام صادق علیه السلام بر مباحث کلامی شیعه
دایره المعارف بزرگ اسلامی که پس از انقلاب، به عرصه فرهنگ کشور پیوسته، حاوی نکاتی همانند تردید در استماع مستقیم «فضل بن شاذان نیشابوری» (م 260 ه/ 874 م) از امام رضا (ع)، ورود پاره‌ای اخبار سرزنش‌آمیز از امام حسن عسکری (ع) در ارتباط با وی، جسم گرایی وی و قرابت وافر دیدگاهش به عقاید سلفیان اهل سنت، تردید در صحت اسناد کتاب الایضاح به وی و موضوعاتی دیگر با همین صبغه می‌باشد. این باورها و رویکردها، از سوی این مقاله نااستوار تلقی و تأکید شده که توقیع منسوب به امام عسکری (ع) در عتاب «فضل» که همان هم مأخذ جسم گرا بودن وی قلمداد شده، از سوی تمام رجالیان، فاقد اعتبار و مجعول به شمار آمده است. به‌علاوه روایت وی از امام رضا (ع) و صحت اسناد الایضاح به وی، مورد تائید قرارگرفته است. شناخت مواضع راستین این فقیه متکلم، محدث و صحابی والامقام ائمه (ع) که دل‌مشغول ارتقای معرفت دینی و با خورشید فروزان اندیشه خویش و کندوکاوهای گسترده و نگارش یک‌صد و هشتاد کتاب در قرن سوم، تأمین‌کننده حیات علمی و فکری جامعه خویش بود، بی‌تردید سهمی بنیادی در تعالی نسل ما دارد. سزا و بلکه وظیفه این است که رهیافت‌های این‌گونه افراد نشر یابد تا در امتداد یافتن بیدارگری‌ها و مواضع به حقشان، خللی واقع نگردد.
دلایل امامت امام باقر علیه السلام
این مقاله در تلاش است که دلایل امامت امام باقر علیه السلام را به بحث بگذارد.
امامت در «صحيفه سجاديه»
ازجمله منابع مورداستفاده در بررسی تاریخ اندیشه اسلامی، سیره معصومان (ع) به‌ویژه روایات مستند به ایشان است. حساس‌ترین دوره تاریخ در سیر تحول اندیشه سیاسی اسلام، آغاز دوران بنی‌امیه و تبدیل خلافت به سلطنت در این دوران است. در این میان امامان شیعی (ع) بنا بر وظیفه الهی در جهت حفظ و احیای اندیشه اسلامی اقدامات خاصی انجام دادند. در این نوشتار جهت‌گیری امام سجاد (ع) در حساس‌ترین دوره تاریخ اسلام، بر اساس «صحیفه سجادیه» موردبررسی قرارگرفته است تا راهبرد ایشان در جهت حفظ خط امامت شیعی آشکار شود.
پژوهشي درباره فرجام و محل دفن سر مطهر امام حسين علیه السلام و سرهاي ديگر شهدا
پژوهش حاضر به بررسي فرجام سر مطهر امام حسين (ع) و سرهاي ديگر شهدا و محل دفن آن‌ها، در دو بخش پرداخته است: بخش نخست، به فرجام سر امام (ع) و ديدگاه‌هاي مربوط به محل دفن آن مي‌پردازد و پس از بررسي و بازکاوي اقوال متعدد دراین‌باره، قول الحاق سر به بدن مطهر را بر اقوال ديگر ترجيح مي‌دهد. در بخش دوم به نقد و بررسي گزارش‌هاي مربوط به فرجام سرهاي ديگر شهدا پرداخته شده است. بررسي‌ها، اين باور را تقويت مي‌كند كه فرجام و محل دفن سرهاي ديگر شهدا نامعلوم است.
جایگاه امام حسن مجتبی علیه السلام در حدیث شیعه
این مقاله بر آن است که جایگاه امام سوم شیعیان را در احادیث شیعه به بررسی بگذارد.
