تجزیه و تحلیل ادبی خطبه حضرت زینب (سلام اللّه علیها) در کوفه

خطبه حضرت زينب(س) در اجتماع مردم كوفه با حمد و ستايش خدا و معرّفي خود به عنوان دختر پيامبر (ص) شروع مي‌شود و با توبيخ و سرزنش مردم كوفه ادامه و با همين مضمون خاتمه مي‌يابد. از اين رو، سياق كلّي خطبه توبيخ كوفيان است. حضرت زينب(س) گريه ظاهري مردم را زير سوîال مي‌برند و آنان را بسان احمقي فرض مي‌كنند كه رشته‌هاي ايماني خود را بعد از تابيدن محكم، پاره‌پاره كردند و همه اعمال نيك خود را در نزد خدا ضايع كرده و از اين رو، مستحقّ خشم خدا و جاودانگي در عذاب شده است. در جاي جاي اين خطبه زيبا، استفاده از ايجاز، مجاز، اقتباسات قرآني و ديگر شيوه‌هاي بياني، به خصوص استعاره تمثيليّه، بسيار چشمگير بوده و به زيبايي خطبه افزوده؛ به گونه‌اي كه با استفاده از مثلهاي قرآني و شيوه‌هاي بياني زيبا، اعمال زشت كوفيان به وضوح در نظرشان به تصوير كشيده شده است.فصاحت و بلاغت، ويژگي بارز اين خطبه است و مخاطبان آن تحت تاîثير بيان شيواي حضرت زينب (س) واقع شدند و ايشان با سلاح سحرآميز بيان، به افشاگري و رسوايي دولت اموي پرداختند.

تحلیل گفتمان ادبی خطبه های حضرت زینب (سلام اللّه علیها)

گفتمان پديده‌اي زباني است كه در اثر ارتباط توليد مي‌شود و نوع آن متاîثّر از موقعيّت آن است. تحليل گفتمان يك گرايش مطالعاتي بين رشته‌اي است كه به نقد وتحليل متون مي‌پردازد. در گفتمان دو عنصر مهم بررسي مي‌شود: يكي بافت متن و ديگري بافت موقعيّت.
گفتمان داراي شاخه‌هاي مختلفي است. خطبه‌هاي حضرت زينب(س)، داراي دو بافت زباني و موقعيّتي است. از منظر تحليل گفتمان، خطبه ايشان در ميان مردم كوفه، متناسب با بافت موقعيّتي آن داراي برجستگيهاي عاطفي بيشتر و گفتمان آن حضرت در مجلس ابن‌زياد و يزيد، متناسب با موقعيّت آن، داراي برجستگيهاي برهاني و استدلالي بيشتر است. در بافت متني گفتمان ايشان، از يك طرف بافت بنايي يا كلّي آن و از طرف ديگر، بافت ساختاري ـ كه شامل كلّيّه نكات زباني و بلاغي است ـ مورد توجّه قرار مي‌گيرد.اين جستار با توجّه به انواع ارتباطها و پيوندها، مي‌كوشد تا با روش توصيفي ـ تحليلي و استفاده از ابزار كتابخانه‌اي، به بررسي جنبه‌هاي ادبي و اجتماعي خطبه‌هاي حضرت زينب بپردازد.

جلوه های بلاغت در کلام پیام آور عاشورا، حضرت زینب (سلام اللّه علیها)

بخشي از كمالات و سجاياي زينب كبري(س) در بلاغت و فصاحت سخن او قرار دارد هدف از آن، روشني و همه‌فهمي سخن، سلاست در آن، انتخاب لفظ و معناي درست است. سخن زينب نثري است چون نظم؛ براي شنوندگان مفهوم است و براي نكته‌سنجان در مرحله عالي ارزش؛
از نظر تأليف و تركيب كلام بسيار فنّي و ادبي و از نظر ظاهر بسيار ساده است و در عين حال، توان ابداع شبيه آن بسيار سخت است. او فصيحه و بليغه است و نمونه سخنان موجود او بهترين گواه بر اين مدّعاست.سخنان او شورانگيز، در نهايت فصاحت و بلاغت، با احاطه به آيات قرآن و با نگاه ژرف به حقايق ديني بود و از نظر برهان و استدلال، همگان را حيرت‌زده كرد. آثار بعدي اين سخنان بيداري مردم غفلت‌زده و هوشيار كردن جامعه خفقان‌زده بود.