تاریخ تشیع و شبکه جهان پهنا

در شماره قبل این فصل نامه, مطلبى با عنوان ((پژوهش ها و منابع مطالعاتى تاریخ اسلام در اینترنت)) ارایه گردید. اینک با انگیزه استمرار جستجو در اینترنت به دنبال یافتن مباحثى در زمینه تاریخ اسلام, مطالبى ارایه مى شود. نگارنده امید دارد که خوانندگان با ارسال دیدگاه و نظرات خود به آدرس پست الکترونیکىac.ir . hoseini@saba.tmu, موجبات تقویت و تکمیل این نوشتار را فراهم آورند.
دراین شماره بر آنیم که به آن دسته از پایگاه هاى اینترنتى که به نحوى در ارتباط با تاریخ تشیع مى باشد, بپردازیم. اما ابتدا لازم است موقعیت خود را در شبکه جهانى اینترنت, مورد بازنگرى قرار دهیم.
متإسفانه هنوز جایگاه شایسته اى براى ارایه تحقیقات پژوهشگران شیعى در زمینه تاریخ اسلام و تشیع در اینترنت وجود ندارد. در حالى که محققین اهل سنت, خیزبلندى را براى معرفى تاریخ اسلام به ویژه تاریخ اوایل عهد اسلام در اینترنت آغاز کرده اند, پژوهشگران شیعى, این کار را با حوصله و کندى پیش مى برند.
البته این نکته را هم بایستى مد نظر داشت که جهان اهل سنت, به دلیل گستردگى حوزه جغرافیایى خود, توان بیشترى را براى راه اندازى پایگاه هاى مربوط به تاریخ اسلام, دارا مى باشد.
در این نوشتار, ابتدا با بررسى پایگاه هاى شیعه اسماعیلى, به سایت هاى شیعه امامیه خواهیم پرداخت.

تشیع در عصر غیبت صغرى; تداوم و تحول

غیبت امام دوازدهم وضعیت جدیدى را در جامعه شیعى پدید آورد که موجب تحولاتى در زمینه هاى فرهنگى و علمى آن گردید. این تحولات در ابعاد مختلف فرهنگى به وجود آمد که مهم ترین آن, تغییر مرجعیت علمى شیعیان بود. از ابعاد دیگر مى توان به توسعه مکاتب جدید علمى و گسترش تإلیف و تدوین کتب و مصادر علمى شیعیان اشاره نمود. بررسى وضعیت علمى عصر غیبت صغرى از آن جهت حایز اهمیت است که این عصر دوره گذار و انتقال از یک وضعیت ثابت به وضعیت ثابت دیگر در جامعه شیعه بود. در حقیقت, غیبت صغرى که اتصال دهنده عصر حضور به عصر غیبت کبرى بود, دوره آماده سازى و ایجاد زمینه هاى لازم براى پذیرش غیبت طولانى امام(ع) محسوب گردیده و تحولات علمى پدید آمده در این عصر, گام اولیه براى شکوفایى علمى و فرهنگى تشیع بود.

اولین تکاپوهاى تشیع در خراسان

از دیر باز تاکنون ارتباط تشیع و ایران از جمله موضوعات بحث انگیز در میان مورخان و محققان بود و نظریات گوناگون و گاه متضادى در مورد منشإ و خاستگاه تشیع و چگونگى و چرایى انتشار آن در ایران, ارائه شده است. مقاله حاضر سعى دارد اولین تماس هاى ایرانیان (خصوصا اهل خراسان) با تشیع در دو قرن اول هجرى را به بحث گذارد. تشیع مورد نظر در این مقاله عام تر از مفهوم شناخته شده آن در قرون بعدى است, از این رو علاوه بر علویان و هوادارانشان, تحرکات کیسانیه و عباسیان در خراسان را نیز در برگرفته و به این نتیجه گیرى نایل آمده که در دوره مورد بررسى, تشیع بیشتر با زمینه هاى سیاسى ـ اجتماعى همراه و عنوان شیعه بیشتر سرپوشى برفعالیت هاى ضد اموى بخش هایى از مردم ایران بوده است. به همین دلیل بود که با پیروزى عباسیان از تعداد و وسعت جنبش هاى با ماهیت شیعى (از نوع علوى) در خراسان کاسته شد و همراه با محبت به اهل بیت پیامبر(ص), به تدریج مذهب رسمى و مورد تإیید خلافت در میان مردم نواحى شرقىایران تثبیت گردید.