سلفیه (1)
قرآن واژه سلف را برای اشاره به گذشته به کار می گیرد (مائده95: انفال 38). درقاموسهای عربی.سلف (به معنای) اجداد پرهیزگار (السلف الصالح )می باشد وسلفی کسی است که به قرآن وسنّت به عنوان تنها منابع احکام دینی رو می آورد. بیشتر محققان مسلمان توافق دارندکه سلف شامل سه نسل اول مسلمانان می شود. آنها تا سه قرن ادامه دارند ومشتمل اند بر مصاحبان پیامبر، نسل بعدی انها یعنی تابعین،و نسل بعداز این نسل یعنی تابعین تابعین. مفهوم سلفی و ریشه تاریخی پیدایش سلفیان موضوعی است که در این مقاله توضیح داده خواهد شد.
سلفیه «دانشنامه اسلام ترکیه»
واژه سلف برای اشاره به صحابه و تابعین به عنوان پیشگامان و رهبران مسلمانان به کار می‌رود. برای برتری و علو درجات سلف استناد می شود به حدیثی مبنی بر اینکه بهترین و پرخیر و برکت ترین افراد امّت آنهایی هستند که در روزگار حضرت پیامبر می‌زیسته‌اند. در مقاله حاضر ضمن بررسی معنای سلف به جنبشهای سلفی در جهان اسلام و اهداف آنان اشاراتی می شود.
سلفیت جدید برخورد روش شناختی و نظری جریانهای بنیادگرای اسلامی و غربکرا در جهان عرب
پرسش من در این رساله آن بود که چرا گروههای اسلامگرا و غربگرا در جهان عرب ، نتوانستند با ارایه راه‌کاری کارآمد و توسعه نظریات خود، در سیری تکاملی به آرمانهای خود جامه عمل بپوشانند؟ من عقیده دارم که پیش از بررسی مصادیق عینی و برخوردهای این دو گروه و نیز ناکارامدی برنامه کارهر دو برای جامه، نخست باید به برنامه فکری و از آن بالاتر، روش‌شناسی حاکم بر آنها پرداخت . بنابراین، فرضیه من مبتنی بر آن است که سلفیت جدید، محصول برخورد سلفیت قدیم و مقهوریت قدیم است . یعنی برخورد بین جریانهای اسلامگرا و غربگرا در جهان عرب ، به دلیل تعارض آشتی‌ناپذیر برنامه‌ها و راه‌کارهای فکری و روش‌شناختی (متولوژیک) آنها با یکدیگر به ناگزیر کشمکش خشونت‌بار و متصلبی را از لحاظ نظری و عملی میان آنها برانگیخته است . مفروض من آن بود که در راه‌کارهای فکری جریانهای غربگرا و اسلامگرا عنانر متضاد . متباینی وجود دارد که مانع از آمیزش آنها می‌شود. من برای این که فرضیه خود را ثابت کنم بحث خودرا در چهار قسمت کردم. در فصل نخست ، جریان غربگرا در جهان عرب به بررسی نهادم و دست آخر نتیجه گرفتم که این جریان بی‌برنامه بوده است و به علاوه درصدد تحولی انقلابی در زیربنای فرهنگی دیرپای این سامان بود. به همین جهت ، در دسیابی به راه‌کاری مناسب برای جهان عرب شکست خورد. در فصل دوم به جریان سلفی پرداختم که ریشه‌های عمیقی در بستر فرهنگی جوامع عربی دارد. من با بررسی فعالیت جنبشهایی چون وهابی و سنوسی به این نتیجه رسیدم که این چریان به دلیل گذشته‌گرایی و سلفی‌گرایی افراطی خود، نتوانست در شناخت مقتضیات و نیازهای عصر خود موفق عمل کند و به همین جهت ، برنامه کار آنها گر چه تجانس درونی نسبی داشت ، ولی در تطبیق با بیرون، با ناکامی روبه‌رو شد. در فصل سوم من سعی کردم نشان دهم تلاش چند نفر از اندیشه‌ورزان مسلمان برای آشتی دادن دو مشرب فکری غربگرا و اسلامگرا با برخورد به جریان سلفی پیوست . در فصل آخر، من می‌خواهم نتیجه بگیرم که جریانهای اسلامگرای فعلی در جهان عرب از نظر روش‌شناختی و نظری تفاوتی با اسلاف سلفی خود ندارند، فقط زبانی امروزی برای بیاناندیشه و اهداف خود برگزیده‌اند. در واقع سلفیت جدید تداوم راه سلفیت قدیم است و به همین دلیل وارث مشکلات و ناکامیهای آن است .
سلفیان باورها و کارکردها
کتاب سلفیان باورها و کارکردها نوشته نجم الدین طبسی به بررسی و تبیین مفهوم سلفیان و اعتقادات و افکار آنها همچنین کارنامه عملی و کارکردهای گروههای سلفی پرداخته است. در این مقاله به معرفی این کتاب و مطالب و فصول آن اشاره می‌شود.
سلفی گری
سلفی در مقابل خلفی. پیروان ابن تیمیه و محمد بن عبد الوهاب( معروف به وهابیان) لفظ سلفی و اتباع شیخ را برای خود انتخاب کرده اند و به مخالفان خود خلفی می گویند. در این مورد ابتدا ابن تیمیه روش خود را سلفی گری نام نهاد. سلف در لغت به معنای گذشته، قبل، پیشینه آمده است و در اصطلاح وهابیان «سلفی» به معنی صحابه رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) بوده و «فهم سلفی» یعنی تصوراتی که در ذهن آنان از آیات شریفه و روایات بوده است. در ادامه درباره معنا و مفهوم کلمه سلف بیشتر توضیح داده خواهد شد.
سلفی گری نقلی2 (احمد بن حنبل)
وهابیان همواره در تلاش بوده اند تا برای خود ریشه و پیشینه تاریخی در جهان اسلام فراهم کنند از این رو ادعا می کنند سلفی گری وهابی پیرو مکتب احمد بن حنبل( حنبلیان) می باشد اما حنبلیان هرگز این ادعا را قبول نکرده و آنان را به رسمیت نشناخته اند. در ادامه این مقاله زندگی نامه احمد بن حنبل و عقاید وی مورد بررسی قرار گرفته و میزان تاثیر عقاید او بر وهابیت بررسی خواهد شد.
سلفی گری نقلی(1): سرگذشت حدیث
عقل و نقل دو مساله ای که از دیرباز بر سر آن اختلاف بوده و است. این مساله شکاف های عمیقی میان مسلمانان به وجود آورد. مهم ترین اختلاف در این مساله این بود که حد و مرز عقل و نقل کجاست؟ گروهی منکر کامل عقل و عقل گرائی شده و ارزش و اهمیت نقل و سنت را به طور کلی نادیده گرفتند. در مقابل گروهی با منکر شدن کامل عقل به نقل گرایی افراطی روی آوردند. سلفی گری و وهابیون با راندن و منکر شدن عقل به نقل گرایی افراطی روی آوردند. برای شناخت هر چه بهتر سلفی گری وهابی باید قبل از هر چیز جریان نقل گرایی و حدیث گرایی را شناخت. در ادامه این مبحث مفهوم سنت، حدیث و نقل گرایی سلفی گری مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.
سرگذشت حدیث
سنت پیامبر (ص) بعد از قرآن مهم ترین منبع دین اسلام می باشدکه از آن گاهی به «حدیث»، «اثر»، «خبر»، نیز تعبیر می شود، نحوی نگرش مسلمین به احادیث نبوی در طول تاریخ و در میان فرق مختلف، متفاوت بوده است، بعد از رحلت ایشان محنت بزرگ منع تدوین حدیث پیش آمد، خلفا با بهانه هایی مانند، «حسبنا کتاب الله» از نقل و نوشتن احادیث نبوی جلوگیری کردند و این امر عواقب خیلی بدی از قبیل؛ نابودی احادیث نبوی و جعل حدیث به نام پیامبر خدا (ص) را در پی داشت. وهابیت با تضاد فکری با جریان منع تدوین حدیث بر ظاهر گرایی مطلق در مورد احادیث پیامبر خدا (ص) و آثار صحابه تأکید داردو بر منابع دیگر دینی مانند عقل بر خلاف دیگر اهل سنت ارزش چندان قائل نیست.
سرشاخه وهابیت
ابن تیمیه از علمای قرن هشتم هجری، که تفکر بازگشت به سلف را بسط داده و عقائدی را که هیچ یک از مذاهب اسلامی قبول نداشتند در بین مردم ترویج داد، سرشاخه تفکر وهابیت می‌باشد. ابن تیمیه در آن دوران در اثر افکار و عقائد افراطی وتند خود مورد طرد علمای مذاهب اسلامی قرار گرفت و بارها با حکم علمای اسلام به زندان رفت. اما بعد از او افکارش در جامعه فروکش کرد تا اینکه در قرن 12 توسط محمد بن عبد الوهاب و وهابیت دوباره این افکار افراطی در جامعه رواج یافت. از اصول اعتقادی ابن تیمیه را می توان به: حمل صفات خبری بر معالنی لغوی، تنقیص مقام انبیاء (ع) ، انکار فضائل اهل بیت(ع) و مخالفت با مذاهب اربعه اهل سنت اشاره نمود که همین افکار در وهابیت نیز جایگاه خاصی دارد.
زمینه های تاریخی سلفیه
سلف به معنای خلف و گذشته و در اصطلاح به معنای بازگشت به گذشته می باشد. سلف گرایی از سده 2ق تا به الان وجود داشته و تحولاتی را به خود دیده است. از رهبران سلف گرایی که تاثیر بسزایی در روند سلف گرایی داشتند می توان به ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب اشاره کرد. در ادامه در مورد زمینه های تاریخی سلفیه مطالبی بیان خواهد شد.
ریشه های تاریخی و نحوه شکل گیری وهابیت
در قرن چهارم هجری گروهی از اهل حدیث خود را پیرو سلف صالح دانسته و جریان سلفی و سلفی گری را به وجود آوردند. این گروه مدعی شدند که می خواهند امت اسلام را از انحراف و کج اندیشی به راه راست برگردانند. آنان عقل و دلایل عقلی را قبول نداشته و به همین دلیل با معتزله به نزاع پرداختند. سلفیان فقط به ظاهر ایات و روایات توجه می کردند و از هر گونه تفسیر و تاویل پرهیز می کردند. در ادامه این نوشتار با تاریخچه وهابیت و ریشه های تاریخی آن بیشتر آشنا می شوید.
درنگی بر جریان سلفی گری
با توجه به انحراف های گسترده اندیشه وهابیان که با نام سلفی گری در جهان اسلام سرایت کرده، در این نوشتار در پی جریان شناسی این انحراف سلفی گریاست که احمد بن حنبل شروع شد و در قرن هفتم توسط ابن تیمیه ساماندهی شد و محمد بن عبدالوهاب به کمک ال سعود به گسترش آن سرعت داد وامروزه نیز توسط روشنفکران عرب چون سید قطب وارد عرصه سیاسی شده است.
خاستگاه و پیداییش وهابیت
وهابیت نام فرقه ای است که ریشه ای آن به قرن چهارم و اعلام آن رسماً در قرن دوازدهم توسط محمدابن عبدالوهاب صورت پذیرفت. این فرقه خود را سلفی خوانند و نسبت وهابیت را ساخته و پرداخته دیگران می دانند. از بین رهبران سابق این فرقه تأثیر گزارترین آنها ابن تیمیه بود که در اثر پا فشاری بر عقاید خویش از طرف علماء اسلام تکفیر و راهی زندان شد و در همانجا در گذشت.سرانجام فرقه وهابیت توسط محمدابن عبدالوهاب با همدست شدن آل سعود و همکاری دولت های استعمارگر رسماً اعلام گردید. او نیز از طرف مردم و علماء آ ن زمان و حتی نزدیکانش محکوم ومورد خشم آنها قرار گرفت. بعد از فوت او آثار و فرزندانی باقی ماند و امروزه به پیروان او وهابی گفته می شود.
خاستگاه سلفی گری تکفیری
در میان مذاهب اسلامی تکفیری که به مباح شدن خون و مال و نوامیس مسلمانان منجر می شد تنها از سه گروه اتفاق می افتاد. دو گروه از این سه گروه یعنی خوارج و بربهاریان به تاریخ پیوستند و امروزه فقط سلفیان تکفیری باقی مانده اند. این گروه هر دیدگاهی را که با عقاید آن ها نسازد محکوم به کفر می کند. اندیشه ی تکفیری در چند قرن گذشته، ریشه در دیدگاه های ابن تیمیه دارد و وهابیت و دیگر گروه های تکفیری، دیدگاه تکفیری خود را از ابن تیمیه گرفته اند. در این فصل، دیدگاه ابن تیمیه درباره ی تکفیر بررسی خواهد شد.