شفاعت در آیات و روایات (1)
این تحقیق در صدد تبیین شفاعت و به طبع دو طرف آن یعنی شفاعت کنندگان و بهره مندان از شفاعت می باشد و اینکه در ابتدا اصل موضوع شفاعت و تحقیق آن را در دایره حکومت الهی و با توجه به آیات و روایات اثبات کند و چگونگی تاثیر آن را در دنیا و آخرت بیان نماید. آنچه از بررسی آیات و روایات معصومین (علیهم السلام) بدست می آید این است که شفاعت اصلی پذیرفته شده در اسلام است و آیات قرآن نیز که اشاره به شفاعت نموده اند همگی موید این مطلب می باشند و با توجه به آیات شفاعتی که در جهان هستی مطرح است یا بواسطه علل و اسباب آفرینش است که در این صورت می توان آن را شفاعت تکوینی نامید و یا به جهت جعل و وضع قوانین می باشد که شفاعت تشریعی نامیده می شود. در شفاعت تکوینی اسبابی که واسطه فیض خداوند به موجودات بوده اند شفاعت کننده می باشند و شفاعت کنندگان در شفاعت تشریعی برخی در دنیا موثر می باسند که از جمله آنها قرآن ،ایمان و عمل صالح ، پیامبران ،فرشتگان،مومنان و عقل می باشد و برخی دیگر که در قیامت شامل انسان می شوند قرآن و شاهدان و پیامبران و مومنان و فرشتگان ،علما و اهل بیت(علیهم السلام) و خدای سبحان می باشند. هر چند که در قرآن به گروههایی که از شفاعت بهره مند می شوند صریحا اشاره نشده است اما از برخی آیات می توان دریافت که گروهی از اصحاب یمین که دارای دین مرضی نزد خداوند هستند مشمول شفاعت واقع خواهند شد. آنچه از حقیقت شفاعت که تبیین آن از اهداف اصلی این تحقیق بود بدست می آید این است که بواسطه شفاعت، قابلیت قابل تکمیل گردیده و یا فاعلیت فاعل گسترش می یابد بنابراین شفاعت نیز از علل و اسباب خاص خود ناشی شده و منافاتی با عدل خداوند نداشته و سبب جرات یافتن مردم بر معاصی نمی شود.
شفاعت در اسلام
شفاعت یکی از مسائل مهم اسلامی است که تمام مسلمانان به آن در روز قیامت اعتقاد دارند و آن را یکی از مسائل مهم اسلام می شمارند و در لغت به معنی خواهشگری ، درخواست کردن ، کمک خواستن است و شفاعت را از آن جهت شفاعت می گوییم که شفیع خواهش خویش را با ایمان و عمل ناقص طرف منضم می کند و هر دو مجموعا پیش خدا اثر می کند. در 31 آیه از قرآن مجید در مورد مسئله شفاعت آمده است که آیات به دو بخش آیات مثبت و منفی تقسیم می شوند که البته آیات منفی از این جهت وجود شفاعت را برای کسانی که شرایط شفاعت را ندارند نفی می کند و همچنین شفاعت تنها برای بت پرستانی که اعتقاد به شفاعت صحیح همان شفاعت حسنه است که شفاعت حسنه نیز به دو نوع شفاعت تشریعی و تکوینی تقسیم می شود.در شفاعت تشریعی نیز به دو نوع شفاعت رهبری و مغفرت تقسیم می شود. شفاعت شامل حال کسانی می شود که شرایط را داشته باشند که مهمترین شرط شفاعت اذن خداوند است و شرایط دیگر شفاعت، عبارت است از کرنش و ستایش ، رضایت خدا نسبت به شفیعان ،رضایت خدا نسبت به فرد مورد شفاعت، توبه باز گشت و دارا بودن عهد الهی و حقوق اختصاصی است. با توجه به آیات و روایات استفاده می شود که شفیعانی در روز قیامت وجود دارند که از کسانی که شرایط شفاعت را دارند شفاعت می کنند که اولین شفیع در روز قیامت حضرت محمد(ص) است و دیگر شفیعان عبارتند از ،قرآن ،انبیاء الهی ، ائمه معصومین، فرشتگان و غیره. البته این شفیعان از کسانی که عقائد شان فاسد و از مسیر دین منحرف شده اند شفاعت نمی کنند از جمله از کافران و ظالمان، دشمنان خاندان رسالت و سستی کنندگان در نماز و غیره. شیعیان و اهل سنت به شفاعت اتقاد دارند؛ اگر چه در کم و کیف آن از نظر خوارج و وهابیت و معتزله اختلاف نظرهایی وجود دارد و شبهاتی از جمله این که شفاعت منافات با عدل الهی دارد و شفاعت کنندگان مهربانتر از خداوند هستند و شفاعت موجب تغییر سنت الهی است از سوی این گروه مطرح شده که به آنان پاسخ داده شده است.
شفاعت از نظر قرآن و نقد شبهات وارده
رساله ای که در پیش رو دارید تحقیقی است در موضوع «شفاعت از نظر قرآن و نقد شبهات وارده». ما به کمک خدا در این رساله، شفاعت را از جهات گوناگون مورد بررسی قرار داده و به نُه فصل کلی آن را تقسیم کرده ایم.
شفاعت از نظر فریقین
در این پژوهش، به اثبات شفاعت پرداخته شده و دیدگاه‌های شیعه و اهل سنت در این زمینه و نیز شبهه های وهابیت در باره شرک بودن اعتقاد به شفاعت معصومین(ع) مطرح گردیده و به این شبهه ها پاسخ داده شده است. نویسنده در پنج فصل، ابعاد گوناگون این موضوع را بررسی نموده و شرایط شفاعت و فلسفه آن و دلایل امکان شفاعت را بیان کرده است. در فصل اول، ضرورت شفاعت از منظر عقل و نقل بررسی گردیده و امیدواری به رحمت خدا و فطری بودن شفاعت بیان شده است. آن گاه مفهوم لغوی، اصطلاحی و عرفی شفاعت و تاریخچه طرح شفاعت و انکار آن تبیین گردیده و دلایل وهابیها درباره منع درخواست شفاعت بیان شده است. در فصل دوم، اقسام شفاعت در قرآن کریم توضیح داده شده و رابطه مغفرت و شفاعت، فلسفه شفاعت و زمان آن پژوهش شده است. فصل سوم، ضمن بررسی ایرادهای عمده در مسأله شفاعت؛ به طرح سؤال هایی مانند این که آیا شفاعت باعث تشویق به ارتکاب گناه است یا خیر و یا سازگاری وعدم سازگاری شفاعت با عدل الهی و سئوال هایی از این نمونه پرداخته و به این سؤال ها پاسخ داده است. در فصل چهارم، به بررسی آیه های نفی کننده و اثبات کننده شفاعت، شرایط شفاعت شوندگان اختصاص یافته است. فصل پنجم به نقد و بررسی شفاعت از منظر شیعه و اهل سنت پرداخته و آیه ها و روایات مربوط به آن تبیین گردیده است. انتقادات وهابیت در مردود دانستن اعتقاد به شفاعت و نیز تجزیه و تحلیل مطالب مطرح شده در این زمینه، بخش دیگری از نکات این فصل است.
شفاعت از نظر عقل، قرآن و سنّت (ترجمه به زبان اردو)
نوشتار حاضر، ترجمه کتاب شفاعت از نظر عقل، قرآن و سنت تألیف آیت‌الله جعفر سبحانی به زبان اردو است، که ابعاد مختلف شفاعت و ادله عقلی و نقلی مبتنی بر آن و شبهه‌های وارد شده از برخی علمای اهل سنت در این موضوع را ارزیابی می‌کند. نویسنده سعی دارد ضمن بیان حقیقت شفاعت، آثار تربیتی شفاعت، دیدگاه‌های دانشمندان شیعی و سنی درباره امکان شفاعت، اقسام و شرایط آن، نتیجه شفاعت و اشکال‌های مهم وارد شده بر مفهوم و امکان شفاعت را تجزیه و تحلیل قرآنی و روایی کند. وی معتقد است اعتقاد به شفاعت نه تنها باعث تجری برگناه نمی‌شود، بلکه سبب می‌شود گناهکاران به بخشش امیدوار شده و راه بازگشت به خدا را پیش گیرند و بدین سبب موجبات آمرزش الهی را فراهم سازند. نگارنده در ادامه نظریات منکران شفاعت را نقد کرده و آیات قرآنی مربوط را برای رد دیدگاه‌های آنان شرح می‌دهد. وی افراد بت‌پرست، ظالمان، صاحبان سایر ادیان و همچنین کسانی که پیوند خویش را با اولیای پاک الهی قطع کرده‌اند، مشمول شفاعت ندانسته است. بحث درباره حقیقت شفاعت و رابطه آن با رحمت گسترده الهی، نتیجه وقوع شفاعت، نقد دیدگاه‌های معتزله در شفاعت، شرایط شفاعت شوندگان و شفاعت‌کنندگان با اذن الهی، شرک نبودن طلب شفاعت از پیامبر اسلام و اهل بیت(ع) به دلیل اذن داشتن آنان از سوی خداوند برای شفاعت خلایق و اموری مانند نماز، سجده‌های طولانی، آموختن قرآن، انجام فرایض دینی، دوستی با اهل بیت(ع) و اهل ایمان و خدمت کردن به مردم که موجبات شفاعت را در قیامت برای انسان‌ها فراهم می‌کند، از دیگر مندرجات مهم کتاب مزبور به شمار می‌آید، که نویسنده از منظری قرآنی و روایی به تحلیل آنها پرداخته و ایرادهای وارد شده برخی علمای اهل سنت در این باره پاسخ داده است.
وهابیت و جلوه های شرک در شیعه ( شفاعت و توسل)
رساله حاضر، تحت عنوان « وهابیّت و جلوه های شرک در شیعه» می باشد که در آن سعی شده، چهره واقعی وهابیّت به همگان نشان داده شود، و همچنین به بررسی علّت مناقشه وهابیّت بر سر مسأله شفاعت و توسّل پرداخته است. وهابیّت، یکی از فرق اهل سنّت می باشد که در فقه پیرو مذهب حنبلی اند، و در عقاید و بعضی فروع، بر روش ابن تیمیه رفتار می کنند. ریشه این فرقه، از قرن 8 ه . ق توسط ابن تیمیه شروع شد و در قرن 12 ه. ق توسط محمّدبن عبدالوهاب و با همکاری استعمار و آل سعود نهادینه شد. وهّابیان توحید را به گونه ای سطحی تفسیر می کنند که جز خودشان، همه مسلمانان کافر و مشرک هستند. محل نزاع بین آن ها و دیگر فرقه های اسلامی، در ناحیه توحید الوهی ( عبادی) است و از این جهت، همه اعمال مسلمانان را از جمله شفاعت، توسل، زیارت قبور و … را عبادت غیر خدا می دانند. شرک در نزد آن ها، عبارت است از شریک قایل شدن برای خداوند و استقلال دادن به غیر خداوند، پس طلب شفاعت از غیر خداوند صحیح نیست و فقط باید از خدا صورت گیرد و توسل به ارواح طیّبه اولیاء الهی، موجب خروج از عبودیّت و رفتن به سوی شرک است. در این اثر که مشتمل بر سه بخش می باشد، در بخش اوّل، تاریخچه وهابیّت و علّت پیدایش آن، مرز توحید و شرک، وهابیّت جدید و اقدامات آن در سطح جهانی بازگو شده است، و در بخش دوم و سوم به بحث و بررسی درباره مسألة شفاعت و توسل که وهّابیِّان در این دو مورد به خطا رفته و فراوان شبهه افکنی کرده اند، پرداخته شده است. در ابتدا این دو مقوله، در لغت و اصطلاح تعریف، و فلسفه، انواع، ضرورت، شرایط آن ها بیان شده، و از دیدگاه قرآن، سنّت و سیره مسلمین به اثبات رسیده اند. در ادامه، دیدگاه وهّابیّت ذکر شده، که آن ها برای انکار هر کدام از شفاعت و توسّل، دلایلی مطرح و به آیاتی استدلال نموده اند. و در پایان به این دلایل و گزیده ای از مهم ترین شبهات آن دو، به طور مفصّل، از طریق عقل، قرآن و سنّت پاسخ داده شده است. مطالب این رساله، برگرفته از کتاب های اعتقادی شیعه و اهل سنّت، در زمینة ردّ شبهات وهّابیّت، همچنین کتاب های تاریخی، روایی، تفسیری، ادعیه، فرهنگ لغات، نشریات، روزنامه ها و اینترنت می باشد. کتاب های فراوانی در رابطه با ردّ شبهات وهّابیّت و تاریخچة آن نوشته شده، ولی در این تحقیق سعی شده نسبت به دیگر منابع که به همه مصادیق شرک، به طور اجمال پرداخته اند، به طور اختصاصی و جامع به همه جوانب شفاعت و توسّل بپردازد، و در پاسخ گویی، به آیات و روایات استناد داده شود. و سعی شده در حد امکان، در شبهات به نوشته های خود محمدبن عبدالوهاب و ابن تیمیه تکیه شود، بنابراین می توان گفت کلیه مطالب این پژوهش مستند است. همچنین در باب سنت، روایات شیعه و اهل سنت به طور جداگانه بیان شده است و به طور کلّی، هر آن چه در این پژوهش آمده، به طور همه جانبه در منبعی یافت نشد.
شفاعت از منظر وهابیّت ونقد آن
یکی از اعتقادات عموم مسلمانان ومعتقدان به ادیان مسئله ی شفاعت است یعنی روز قیامت اولیای الهی در حق گروهی ازگناه کاران شفاعت کرده وآنان رااز عقاب جهنم نجات می دهند. در میان مسلمانان وهابیان معتقدند که تنها می توان از خدا طلب شفاعت کرد واگر کسی از خود شافعان طلب شفاعت کند مشرک است. ولی عموم مسلمانان قائلند این حقی راکه خداوند برای شافعان قرار داده می توان از آنها طلب نمود البته با اعتقاد به این که: اصل این حق از آنِ خداست واولیا بدون اذن او شفاعت نمی کنند. در ادامه عقاید شیعیان و وهابیون پیرامون شفاعت بررسی خواهد شد.
شفاعت از منظر حکمت متعالیه و ابن تیمیه
مساله شفاعت یکی از مباحث مهم و جنجال برانگیز در کلام اسلامی و مبحث معاد است که همواره ذهن متکلمان و انیشمندان دین را به خود مشغول ساخته است. این موضوع از آن منظر مهم و در خور توجه است که از سویی با مساله توحید و از سوی دیگر با عدل الهی ارتباط نزدیک و تنگاتنگی دارد. عده ای به دلیل عدم فهم درست و یا مغرضانه اشکالاتی را در مورد اصل شفاعت مطرح نموده اند و عده ای دیگر چون ابن تیمیه حرانی دمشقی که وهابیت بیشترین تاثیر را از او گرفته است هر چند از اساس منکر شفاعت نیست و خود به صورت خاصی از شفاعت معتقد است، اما طلب شفاعت از اولیای الهی را شرک می داند او معتقد است که شفاعت حق مختص خداست و طلب شفاعت عبادت است و به همین دلیل کسانی که از پیامبر و ائمه طلب شفاعت می کنند مشرک هستند. از طرف دیگر صدرالمتالهین شیرازی بر اساس اصول و مبانی فلسفی به اثبات عقلی شفاعت همت گمارده است. در حکمت متعالیه صدرالمتالهین، اصل تشکیک قاعده امکان اشراف و تقدم و تاخر که به تشکیکی باز می گردد نقش رکن اثبات عقلی شفاعت را ایفا می کنند. در هر حال محور اصلی نوشتار، پی گیری این مساله است که آیا اساسا می توان شبهات شفات را بر پایه ملاحظات عقلی و اصولی و قواعد فلسفی پاسخ گفت و علاوه بر نقل از مبانی عقلی مدد جست؟ ما در این پژوهش سعی نمودیم که با درک حقیقت شفاعت، ثابت کنیم که این موضوع با توحید منافاتی ندارد و طلب شفاعت از اولیای الهی بر اساس ادلیه عقلی و نقلی درست است و از طرف دیگر هدفمان این بوده که با کاربردی نمودن آموخته های فلسفی و مرتبط ساختن آن با آموزه اهی کلامی و مبانی عقیدتی، به رفع شبهاتی که در مورد شفاعت مطرح گردیده بپردازیم.
شفاعت از دیدگاه قرآن و فریقین
این رساله به نام شفاعت از دیدگاه قرآن و فریقین نام گذاری شده است و شامل چهار بخش می باشد.در بخش اول در رابطه با معنای لغوی شفاعت و همچنین کاربردهای شفاعت در قرآن صحبت شده است. بخش دوم در رابطه با اثبات شفاعت و آیات نافی شفاعت صحبت به میان آمده است.در بخش سوم فلسفه و چگونگی شفاعت مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته شده است.و در بخش پایانی پرسش ها و شبهات مربوط به شفاعت مورد تحقیق قرار گرفته شده است.
شفاعت از دیدگاه قرآن و سنت (2)
شفاعت از دیدگاه قرآن و سنت نویسنده: مریم ملکیدانشگاه: مرکز مدیریت حوزه های علمیه قممقطع: سطح دوسال: 1385استاد راهنما: آقای محسن محمدی فشارکی
شفاعت از دیدگاه قرآن و سنت و پیامد های کلامی آن
1-هدف پژوهش :پژوهش حاضر بنا دارد علاوه بر بررسی آیات مربوط به شفاعت اندیشه های کلامی امامیه و بعضی از فرق اسلامی در بارهی شفاعت پرداخته و شبهاتی که در مساله شفاعت است پاسخ دهد همچنین منشاء اختلاف فرق اسلامی را مورد بررسی قرار دهد. 2- روش نمونه گیری :آیات قرآن کریم در مورد شفاعت به عنوان نمونه انتخاب شده و نظرات فرق اسلامی علی الخصوص امامیه و معتزله بیان شده است. 3- روش پژوهش:در این پژوهش با استفاده از شیوه کتابخانه ای و با استعانت از روش فیش برداری،اطلاعات مورد نیاز از منابع دست اول و دست دوم جمع آوری شد و روش کلی در تحقیق،روش توصیفی و تحلیلی می باشد. 4- طرح پژوهش: این پژوهش از نظر موضوع،آراء و اندیشه کلامی امامیه و معتزله در مسئله شفاعت را از بین متون معتبر کلامی و کتب تفاسیر مورد مطالعه و مقایسه قرار می دهد.که دارای مقدمه و 5 فصل می باشد فصل اول کلیات ،فصل دوم:شفاعت ،فصل سوم:شافعین و شرایط شفاعت،فصل چهارم : پیامد های کلامی و فصل پنجم نتیجه گیری پرداخته است. نتیجه کلی :شفاعت که بعنوان یک اصل مسلم در اسلام پذیرفته شده از عرف وارد دین نشده است بلکه با استفاده از آیات قرآن کریم و روایات معصومین(علیهم السلام) به آن اعتقاد حاصل شده است.خداوند به پیامبر امر فرمودند:و استغفر لذنبک و للمومنین یعنی : برای گناه خود و مومنین استغفار کن ،و پیامبر امتثال امر خواهد کرد.خداوند هم در خواست پیامبر را پذیرفت. و لسوف یعطیک ربک فترضی.
شفاعت از دیدگاه فریقین (1)
شفاعت بهره گرفتن شایستگان و صالحان از رحمت گسترده و مغفرت خدای متعالی در پرتو وساطت اولیای الهی می باشد و کسانی که خداوند از آنان راضی بوده و با دین مرضی او از دنیا رفته و لیاقت دریافت آن را داشته باشند از آن بهره مند شده و نجات می یابند.که حدود سی آیه از قرآن مجید و روایات متواتر و فراوان و اجماع علمای اسلام و سیره مسلمین از صدر اسلام تا به امروز آن را ثابت و محرز و مسلم نموده است. مسئله شفاعت از نظر کلی مورد پذیرش عموم فرق اسلامی است،عامه و خاصه بدان معتقدند ولی در این که شفیع کیست؟آیا به طور انحصاری خداست یا شفیعان دیگری نیز حق شفاعت دارند؟رابطه شفاعت کنندگان با ذات باری عرضی است یا طولی؟اختلاف نظر وجود دارد. این رساله در صدد آن است ضمن پاسخگویی به سوالات یاد شده ،تبیین موضوع شفاعت گزارشی اجمالی از چگونگی طرح موضوع شفاعت در کتاب و سنت را ارائه نماید. بدین منظور در فصل اول ضمن واژه شناسی مفهوم لغوی و اصطلاحی شفاعت و اقسام آن ،شفاعت از نگاه قرآن و روایات ،قلمرو شفاعت مورد بحث قرار گرفته است. در فصل دوم دیدگاه اهل سنت به شفاعت و ادله آنها با محوریت نظرات معتزلی ها و اشاعره و فرقه های نو ظهور و وهابیت ارائه شده آنگاه دید گاه امامیه و ادله آن مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم: چند شبهه علمی و عملی مطرح و پاسخ آنها به نحو موجز تقدیم شده است. و در خاتمه جایگاه شفاعت و آثار اعتقاد به آن و بخشی از نتایج پایان نامه آمده است.
شفاعت از دیدگاه فرق مختلف اسلامی (اشاعره ، معتزله، تشیع و وهابیت)
با توجه به دریافت معنای شفاعت مبنی بر وساطت انبیاء و اولیای الهی به اذن خدا برای نجات گناهکارانی که در عین گناهکار بودن رابطه ایمانی خود را با اولیاء خدا قطع نکرده اند و با بررسی آراء بزرگان فرق مختلف اسلامی بویژه کنکاش در اعتقادات فرقه ضالّه وهابیت که با شبهه افکنی و متهم ساختن مسلمانان به شرک ، آنهم به واسطه اعتقادشان به اموری همچون توسل ، شفاعت، تبرک و زیارت قبور مطهر پیامبر(ص) و سایر اولیاء ( علیهم السلام )، دانسته می شود که در مورد اصل اعتقاد به شفاعت در بین همه فرق اسلامی اتفاق نظر وجود دارد و حتی وهابیها نیز طلب شفاعت در دنیا و در حال حیات پیامبر (ص) و یا سایر شافعان را مجاز می دانند و آنچه که مورد انکار آنان است ، درخواست شفاعت از شافعان در دنیا و پس از مرگشان می باشد.
شفاعت از دیدگاه آیات و روایات
بندگان الهی همواره در معرض فیوضات الهی قرار دارند و از طرفی نیاز بندگان در آستانه رحمت الهی است که استمداد بشر از این درگاه را موجب می شود یکی از دریچه هایی که خداوند متعال برای کمک به انسان ها قرار داده شفاعت می باشد. در این رساله به بررسی شفاعت در معنا و ابعاد مختلف آن پرداخته شده است. و از آنجایی که موضوع شفاعت ریشه در آیات و روایات دارد با بررسی این موضوع در ،این متون ارزشمند در می یابیم که شفاعت دارای اقسامی از جمله شفاعت تکوینی و تشریعی است. و در این اصل اصیل اسلامی در مرتبه پس از خداوند متعال، پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در زمره ی شفاعت کنندگان می باشند و شافعان برای تاثیر شفاعت گاه به صفات عبد چون حقارت و کوچکی و گاه به بزرگی و شوکت حاکم و گاه با توجه به تقرب خود نزد حاکم دست به شفاعت می زنند. کسانی که از این اصل بهره می گیرند باید مورد رضایت خداوند باشند و قابلیت برخورداری از این موهبت الهی را با عمل به دستورات دینی و ایجاد رابطه معنوی با شفاعت گران فراهم نمایند و کسانی چون کافران و مشرکان در اثر سرپیچی از این امور از شفاعت محروم می شوند در بررسی آثار شفاعت و نیز تفاوت آن در نزد خداوند و در نزد مردم مشاهده می شود که برخی شبهاتی در این زمینه مطرح نموده اند.از جمله این که شفاعت با توحید ذاتی و عدل الهی منافات دارد به این نحو که در توحید ذاتی رحمت شفیع بیشتر از رحمت خداست و اگر شفاعت شفیع نباشد خدا گناهکار را عذاب می کند در حالی که شفاعت از ناحیه ی رحمت خداست. و در مورد منافات شفاعت با عدل الهی اظهار می کنند که شفاعت موجب برداشتن عقاب از گنهکاران می شود و توجهی به این امر ندارند که در این زمینه استحقاق خود فرد و قوانین خاص لازم است. باید یدانیم که با توجه به ویژگی ها و ضوابط شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان شفاعت بدون اذن الهی انجام نمی شود و افراد مستقل از خداوند نیستند و در می یابیم که ضوابط خاصی بر این اصل حاکم است که بدون کسب مراحلی از ایمان و … امکان بهره مندی از شفات موجود نیست و اشکال کنندگان توجهی به این ضوابط و شرایط نداشته اند گرچه برخی از آنها نظیر وهابیون اهداف دیگری نیز از طرح این شبهات دارند و لذا در انتها استدلال های وهابیون در زمینه شفاعت بیان شده و پاسخ به نظرات آنها نیز داده شده است.