معرفی توصیفی مقاتل و نگاشته های موجود درباره تاریخ عاشورا در قرن سوم
کتاب مقتل الحسین (ع) :از شاگرد ابو مخنف به نام “سائب کلبی” که بیشتر اخبار کتابش همان روایات استادش می باشد وی مورخی شهیر و مورد عنایت شیعه و سنی و از شاگردان امام صادق (ع) بود.2-کتاب ترجمه الامام الحسین (ع) :”ابن سعد” مقتل نویس دیگری است که روش تاریخ نگاری وی حدیثی است و در بخش مقتل نزدیک به پنجاه خبر نقل کرده و نیز اخباری را هم در باره برخی از حوادث و علائم غیر طبیعی و خارق العاده آسمانی و زمینی و عقوبت هاو بلاهایی که بر سر برخی از قاتلان سپاه عمر سعد پس از حادثه عاشورا آمده، آورده است .3-کتاب انساب الاشراف: “بلاذری “مورخ عصر مامون بود که در کتابش به شرح حال کربلا پرداخته ،روش تاریخ نگاری وی ترکیبی است یعنی در نقل خبر گاهی سند را ذکر کرده و گاهی هم به نقل قول پرداخته است . 4-کتاب الاخبار الطوال : “دینوری” مورخ قرن سوم است وی ایرانی الاصل و زادگاهش در منطقه کرمانشاه بوده و به تاریخ ایران عنایت ویژه داشته است از مجموع کتاب ششصد صفحه ای تاریخ خود بیش از پنجاه صفحه یعنی حدود یک دهم از کتاب را به اخبار عاشورا اختصاص داده است سبک تاریخ نگاریش به صورت ترکیبی با حذف اسناد بوده است.5- کتاب تاریخ الیعقوبی : ” یعقوبی” مورخ شهیر شیعی است که تنها درچهار صفحه از کتاب تاریخی خود شاید به دلیل رعایت ایجاز و اختصار در باره حادثه کربلا سخن گفته است .
معرفی توصیفی مقاتل و نگاشته های موجود درباره تاریخ عاشورا در قرن دوم هجری
در قرن دوم هجری به دو تن از مقتل نویسان معروف و ماندگار برخورد می کنیم اگرچه تا آنجا که حافظه تاریخ به خاطر دارد هر امر و کار ارزشمندی در طول زمان دچارصدمات و آسیب هایی شده است .1- کتاب تسمیه من قتل مع الحسین (ع) :از فضیل بن زبیر ،وی هر چند از محدثان و اصحاب امام پنجم و ششم بوده ولی به اعتقاد برخی رجالیان زیدی مذهب و از اصحاب برجسته وازمبلغان وی بوده در کتاب مقتل خود در مجموع از 106 نفر نام می برد که در کربلا شهید شدند .2-کتاب مقتل الحسین (ع) : ابو مخنف آن را نوشته است که نام خود را به عنوان مشهورترین و در زمره قدیمی ترین مقتل نویسان در تاریخ ثبت کرده و گرچه پیشینه شیعی دارد اما تشیع خود او ثابت نشده است وی صاحب آثار متعددی بوده که بیشتر آنها مربوط به تک نگاری های مربوط به حوادث مهم قرن اول و دوم بوده و کتاب مقتل الحسین او جایگاه ویژه ای یافت ولی در گذر زمان مفقود شد. .
برخی از آثار مربوط به تاریخ عاشورا از دستبرد حوادث زمان مصون مانده است که در این بخش به اختصار، به معرفی توصیفی و بیان ویژگی‌های آنها می‌پردازیم.
سیری در مقتل نگاری قرن هفتم هجری و مروری بر کتاب های مراثی
در این قرن علاوه بر نگارش مقتل های در باره واقعه کربلا به آثاری هم بر می خوریم که در آنها به تاریخ عاشورا پرداخته نشده است بلکه مشتمل بر اشعاری در رثای و عزای امام حسین (ع) است و افزون بر قدمت بسیار ،مولفانی داشته اند که ائمه (ع) از آنها تمجید کرده اند .
سیری در مقتل نگاری قرن پنجم و ششم هجری
در این دوره نگاشته های مربوط به عاشورارو به کاهش گذاشته است و فقط می توان به آثار بزرگانی چون شیخ مفید و شیخ طوسی اشاره کرد که در قرن پنجم نوشته شده و مقتلی نیز در قرن ششم به فارسی ودر قالب شعر آمده است که سهم مهمی در مقتل نویسی به زبان فارسی داشته است .
سیری در مقتل نگاری قرن چهارم هجری
اوج نگاشته های مربوط به عاشورا در قرن چهارم هم تداوم یافته است .حتی برخی از مقتل ها همان روایات نقل شده از امامان معصوم (ع) بوده و این آثار حدیثی دستمایه نگارش مقتل بوده است .
سیری در مقتل نویسی و تاریخ نگاری قرن سوم هجری
قرن سوم از لحاظ تعداد مقتل ها و نگاشته های مربوط به واقعه کربلا ،اوج دوره مقتل نگاری و نگاشته های عاشورایی به حساب می آید در این قرن هم محدثان و مورخان شیعی و هم سنی تلاش های ارزنده ای در مقتل نگاری صورت دادندوآثاری پدید آوردند که برخی از آنهادستمایه آثار بعدی قرار گرفت .
سیری در مقتل نویسی قرن دوم هجری
دربررسی کلی سیر روند تاریخی مقتل نویسی نخستین نگاشته ها مربوط به قرن دوم است که از نظر کمیت ابتدا سیر صعودی و سپس سیر نزولی داشته است که برخی از آنها چاپ شده و برخی دیگر به صورت نسخه های خطی در کتابخانه ها ی جهان نگه داری می شود که تمام این آثار مقتل الحسین (ع) نام دارند.
مقدمه ای درباره مقتل نویسی و تاریخ نگاری عاشورا
واقعه عاشورا مهم ترین و تاثیر گذارترین رخداد در میان رویدادهای قرون نخستین اسلام به شمار آمده به دلیل همین عظمت و اهمیت از همان روزهای نخستین کسانی نقش گزارشگر را ایفا کرده و به نقل این رخداد تاریخی پرداختند . گزارشگران، از یک سو همان شاهدان عینی حادثه حاضر در کربلا ونیزبرخی از افراد سپاه دشمن واز سوی دیگر بازماندگان کاروان حسینی از موثق ترین گزارشگران که اصلی ترین ایشان امام سجاد (ع) به شمار می آمد و علاوه بر این دو ، روایات امامان معصوم(علیهم السلام) شیعه را هم باید اضافه کرد که سعی در زنده نگهداشتن یاد حادثه عظیم عاشورا داشتند و بدینگونه مقتل نگاری و” مقتل الحسین ” به نوعی تک نگاری تاریخی در آمد که به شرح رویداد عاشورا از آغاز تا فرجام پرداخت .
چون شاه دین،هوای شهادت به سر گرفت
چون شاه دین،هوای شهادت به سر گرفت تاج سعادت از سر خود چرخ برگرفت گیتی کمیت تیز تکش را کشید تنگ دست فضا عنان و رکابش، قدرگرفت از سوی آه خیمه نشینان ز شش جهت یک باره هفت خیمه افلاک در گرفت پس رو به قتلگاه ستم دید گان نهاد با […]
نمی گویم،که از سم ستورانش بدن،چون شد
نمی گویم،که از سم ستورانش بدن،چون شد همی گویم،که صحرا پاک از آن تن،غرقه در خون شد نمی گویم،به خرگاهش چه کردند از پس کشتن همی گویم،که دود از خیمه گاهش تا به گردون شد نمی گویم،چه شد وقتی،که او را خاک شد مسکن همی گویم،که یک سر بی سکون،این ربع مسکون شد […]
الحق نماز آن به در بی نیاز کرد
الحق نماز آن به در بی نیاز کرد کز خون وضو گرفت و به مقتل نماز کرد عشق از شَهِ شهيد بياموز کانچه داشت از جان و دل به درگه جانان نياز کرد ساقی!هر آن چه جام بلا دادی اش به دست دست از برای ساغر دیگر دراز کرد گه در تنور […]
اگرچه باغ پر از لاله ی تو پرپر شد
اگرچه باغ پر از لاله ی تو پرپر شد زمین برای همیشه شهید پرور شد زمین برای همیشه به قصد یاری تو تمام پاسخ آن پرسش معطرشد زمین به یمن نفس های عاشقانه ی تو محل رویش دل ها ی دردباور شد چه کیمیا به زمین ریخت حلق پاره ی تو که […]
