اسلام – برگه 275

الاهيات اجتماعي شيعه

الاهيات اجتماعي به آن بخش از دانش الاهيات اطلاق مي شود که به حيات اجتماعي انسان و عوارض و لوازم و تبعات آن حيات، همچون حکومت، تجارت، تعليم و تربيت، قضاوت، نکاح و طلاق، و جنگ و صلح مي پردازد.
اين رشته بين رشته اي، خود از پنج بخش حديث اجتماعي، تفسير اجتماعي، فقه اجتماعي، کلام اجتماعي و اخلاق اجتماعي تشکيل مي شود. به شاخه هاي مذکور از آن جهت عنوان الاهيات اطلاق مي شود که همه آنها با متون ديني (قرآن مجيد و احاديث) سروکار داشته، هر يک با شيوه اي اختصاصي مدعيات، آموزه ها و احکام ديني را شرح، توضيح و تفريع و توجيه مي کنند.

نقش قبيله نخع در تاريخ اسلام در قرن نخست هجري

يکي از روش هاي درک علل وقوع و سرانجام حوادث اثرگذار قرن اول هجري، شناخت نقش روابط قبيله اي حاکم بر مناطق شهري و فضاهاي عقيدتي و سياسي است. از اين ميان مي توان براي نمونه قبيله «نخع» را که شاخه اي از قبيله مشهور مذحج و يماني است، مورد بررسي قرار داد. اين قبيله به دليل آشنايي با اسلام در زمان حيات نبوي به واسطه امام علي (ع) و سکونت در عراق و مشارکت در حوادثي که به نوعي با تاريخ تشيع مربوط مي شود، مبحث اين مقال است.
همچنين اين مقاله پژوهشي است در جهت تبيين و توصيف اخبار تاريخي و روايي، با تمرکز بر حوادث اثرگذار در تاريخ اسلام و تشيع در قرن نخست هجري که قبيله نخع در آن حضور فعال و بارزي داشته است.

بررسي و تحليل تعامل فکري سياسي شيعه اماميه با اشاعره در بغداد در دوره آل بويه (سده هاي چهارم و پنجم هجري)

بغداد در دوره آل بويه شاهد تعامل در مفهوم همگرايي و واگرايي (تقابل) اماميه با فرقه هاي مختلف از جمله اشاعره بود.
تعامل فکري سياسي مطرح در اين مقاله، در مباحث همکاري با سلطان جائر، تقيه، خروج عليه حاکم مسلمان، جنگ با مسلمانان و جهاد مي باشد.
فرقه اشاعره در تعامل فکري سياسي توانست جريان امور را به تدريج به سوي خود جذب کند. اين تحول پيامدهايي داشت که مهم ترين آنها عبارت بود از: چالش فراروي فلسفه، رکورد اجتهاد، پشتيباني نظري از خلافت، چالش جدي عقلگرايان، غرور در جايگاه مذهبي و تضعيف حنابله. تفاوت اماميه و اشاعره در تعامل فکري سياسي در مباحثي مثل دولت و حکومت، پيروي يا عدم پيروي از عقل و انفتاح يا انسداد باب اجتهاد است.
تقابل اماميه و اشاعره پيامدهايي همچون تضعيف آل بويه، اقتداريابي خلافت، زمينه سازي براي جايگزيني حنابله، همراه نمودن خلافت با انديشه هاي اشعري به دنبال داشت.

اهميت و جايگاه دانش رجال نزد شيعه

براي شناخت راويان حديث، علمي به نام علم رجال سامان يافته که متکفل تبيين حالات و صفات راويان است.
نقش و جايگاه واقعي علم رجال در صورتي آشکار مي گردد که بدانيم احاديث در طول عمر پرفراز و نشيب خود با پديده هايي مانند وضع و تدليس، تصحيف و تحريف، خطا و نسيان راويان و … روبرو بوده است و از مهم ترين دغدغه هاي محدثان و فقيهان، احراز صدور روايات از معصوم (ع) بوده است؛ لذا يکي از اساسي ترين و منطقي ترين شيوه ها براي مقابله با پديده هاي فوق، آشنايي با دانش رجال و مباني و قواعد آن است.
بسياري از عالمان و فقيهان، فراگيري اين علم را بر دانش پژوهان علوم اسلامي، ضرورتي اجتناب ناپذير دانستند؛ گرچه گروه اندکي به نام «اخباريون» تلاش کردند از جايگاه واقعي اين علم بکاهند و فراگيري آن را به بهانه صحت تمام روايات کتب حديثي به ويژه کتب اربعه حديثي شيعه، بيهوده و اتلاف وقت قلمداد نمايند، ولي به جهت عدم استواري دلايل شان، اين تفکر نتوانست چندان دوام بياورد و علم رجال با تلاش علمي عالمان بزرگ در کنار علوم ديگر اسلامي مسير کمال را در دنبال کرده است.

نظام جنسيت در گفتمان حديثي تشيع

اين مقاله به دنبال توصيف و بازنمايي نظام جنسيت (سکسواليته) شيعي است و براي اين منظور از رويکرد ميشل فوکو در کتاب تاريخ جنسيت بهره گرفته و آن را در بستر متون مقدس شيعي به کار برده است. از نظر نويسنده، نظام جنسيت را مي توان يک مفهوم ديني تلقي کرد و آن را نظامي گفتماني دانست که در يک بستر زيست- فرهنگ مطرح شده است. براي اين تحليل، قرآن کريم (همراه با تفاسير ائمه معصومين (ع) و علماي شيعي) و کتاب النکاح وسايل الشيعه به عنوان مبناي کار تعيين شدند و از ديگر کتب حديثي براي تکميل دامنه نمونه هاي تحقيق استفاده شد. نتايج اين تحقيق، چنين نشان مي دهد: 1. نظام جنسيت شيعه، اهميتي بلامنازع در آيين شيعه دارد؛ 2. نگاه مثبت شيعه به روابط جنسي، زمينه آشکاري در تشويق اين نوع ارتباط غيرکلامي و روش هاي آن پديد آورده است؛ 3. در بينش شيعي، تولد انسان نشانه اي از حکمت و قدرت پروردگار است؛ 4. مذهب شيعه در متون مقدس خود به تعريف الگوها و مرزهاي نظام جنسيت پرداخته و استراتژي هاي گوناگوني را براي محافظت از هر کدام تعيين نموده است.