آراء مختلف در مورد شهادت امام رضا عليه السلام
این مقاله بخشی از کتاب زندگی سیاسی هشتمين امام، تالیف سيد جعفر شهيدى است که تقدیم می گردد .
تقویم شمسی تاریخ اسلام
حضرت ابی الحسن علیهالسلام در روز پنجشنبه یا جمعه یازدهم ذیقعده سال (148) یکصد و چهل و هشت از بانوی بافضیلتی که به اختلاف نام، «خیزران، اروی، سکینه، امّ البنین، نجمه، تکْتم» یاد کرده اند، دیده به جهان گشود، کنیه او ابوالحسن و از مشهورترین القاب او رضا است، برخی مورخان تولّد آن جناب را سال 153 نگاشته اند، اما قول اول، مشهور است. این تاریخ بیست و پنج هزار و سیصد و نود و هشت(25398) روز از مبدأ هجرت گذشته و به امر وسط برابر است با جمعه دهم دیماه یکصد و چهل و چهار(10/10/144) شمسی(بحارالأنوار: ج49، ص 3 ، 132، 137، نشر مکتبه اسلامیه تهران، 1385هـ.).
ولايتعهدى امام رضا علیه السلام
بحث امروز ما يک بحث تاريخى و از فروع مسائل مربوط به امامت و خلافت است ، و آن ، مسئله به اصطلاح ولايت عهدي حضرت رضا عليه السلام است که مأمون ايشان را از مدينه به خراسان آنوقت به« مرو » آورد و به عنوان ولى عهد خودش منصوب کرد ، و حتى همين کلمه « وليعهد» يا « ولى عهد » هم در همان مورد استعمال شده ، يعنى اين تعبير تنها مربوط به امروز نيست ، مربوط به همان وقت است ، و من از چند سال پيش در فکر بودم که ببينم اين کلمه از چه تاريخى پيدا شده ، در صدر اسلام که نبوده ، يعنى اصلا موضوعش نبوده ، لغتش هم استعمال نمى شده ، اين کار که خليفه وقتدر زمان حيات خودش فردى را به عنوان جانشين معرفى کند و از مردم بيعت بگيرد اول بار در زمان معاويه و براى يزيد انجام شد ، ولى اين اسم را نداشت که براى يزيد بيعتکنيد به عنوان « ولى عهد». در دوره هاى بعد هم يادم نيستاين تعبير را ديده باشم با اينکه به اين نکته توجه داشته ام . ولى در اينجا مى بينيم که اين کلمه استعمال شده است و همواره هم تکرار مى شود ، و لهذا ما نيز به همين تعبير بيان مى کنيم چون اين تعبير مربوط به تاريخ است ، تاريخ به همين تعبير گفته ، ما هم قهرا به همين تعبير بايد بگوئيم .
مبانی، اصول و روش امام رضا علیه السلام در دفاع از مذهب امامیه
تا قبل از امامت حضرت امام رضا(ع) غالباً مسائل مربوط به امامت، در ميان خواص و محافل علمي شيعي مطرح ميشد، اما حضرت رضا(ع) با مناسب ديدن شرايط و در نظر گرفتن مصالح جامعه شيعي، به شکل آشکار و بدون هيچ پروايي به علني کردن مفهوم امامت مبادرت ورزيدند. به عنوان نمونه هنگاميکه امام در مرو حضور داشتند، خطبهاي در باب امامت و امام ايراد کردند که ميتوان از آن به «منشور امامت» ياد کرد. حضرت رضا(ع) در آن خطابه، امامت را امري بسيار خطير و والا دانسته و براي اثبات اين امر به داستان ابراهيم(ع) اشاره کردند که وي پس از مقام نبوت و خلَّت ـ به مقام خليل نائل آمدن ـ در مرحله سوم و پاياني از عمرشان به امامت رسيدند.
روش‌های دیگر امام در دفاع از مذهب امامیه را می‌توان در سرفصل هایی همچون: تبیین امامت برپایه قرآن کریم، برشمردن ويژگيهاي امام، اشاره به نحوه انتخاب امام، اشاره به جريان امامت پس از رحلت پيامبر(ص) اشاره به حقانيت خود، مناظرههاي علمي و پاسخهاي مستدل و نیز وجوب اعتقاد به ولايت و امامت به بحث گذاشت.
از سوی دیگر، تفکر «وقف» که از زمان امام هفتم (ع) آغاز شده بود از یک سو و ایجاد زمینه برای شبهه‌های مختلف موجب تردید در بین شیعیان می‌شد و تمهیدات و زمینه سازی لازم را توسط امام هشتم(ع) می‌طلبید. همین امور، تأکید بر ولادت و امامت امام جواد(ع) را در رفتار و گفتار پدر بزرگوارشان فراوان ساخته است. با بررسی سرفصل‌های فوق و تبیین و تحلیل آن ها، تلاش خواهیم کرد مبانی، اصول و روش‌های امام رضا (ع) را در دفاع از مذهب امامیه تشریح نماییم.
صوفیان خراسانی و صحیفه الرضا
از آثار مشهور و در دست منسوب به امام هشتم، اثری است به نام صحیفةالرضا مشتمل بر احادیثی که آن حضرت به صورت مسند از پدران خود از پیامبر نقل کرده است. متن مذکور به دلیل همین ویژگی در میان اهل سنت نیز روایت شده و شناخته شده بوده است. نوشته حاضر در دو بخش نخست از تداول صحیفة الرضا در سنت شیعی بحث کرده و پس از آن به طرح نکاتی درباره اهمیت صحیفة الرضا در میان صوفیان خراسانی پرداخته و نشان داده که دست‌کم از اواخر قرن سوم و در قرن چهارم شهرت اثر مذکور در میان صوفیان خراسانی باعث شده تا سند آن برای نقل برخی مطالب تفسیری صوفیانه که نسخه نهایی آن توسط ابوعبدالرحمن سلمی به بخشی از میراث صوفیان خراسان تبدیل شده، مورد استفاده قرار گیرد. همچنین تحریرهایی از متن مذکور در قرون بعدی وجود داشته که حاوی حدیثی درباره‌ي عشق بوده که تحریر مذکور در منازعات میان صوفیان و متشرعه در عصر صفویه مورد استناد صوفیان قرار گرفته است.
نسبت تاریخ شناسی و علم کلام در حوزه امام‌شناسی: مورد امام رضا علیه السلام
در باور شیعیان، امامان از شان قدسی و آسمانی برخوردارند. شانی که ایشان را بهره‌مند از برخی ویژگی‌های فراطبیعی مي‌نماید. برخورداری از علم غیب، عصمت و کرامات، برخی از این توانایی‌های فراطبیعی است که در اعتقاد شیعیان نسبت به امامان (ع) همواره مورد تاکید است. این ویژگی‌ها موجب شده است که برخی از افعال امامان در قالب پدیده‌ها و رویدادهای طبیعی و قاعده‌مند قرار نگیرد. همانند آگاهی از آینده، مصونیت از گناه و یا کراماتی که به ایشان نسبت داده مي‌شود.
تاریخ شناسی دانشی است که مهم‌ترين ویژگی آن، طبیعی و قاعده‌مند دیدن پدیده‌ها و رویدادهای انسانی است. در این دانش ـ با تکیه بر ابزار و امکاناتی که برای تاریخ شناسان به اعتبار این دانش فراهم است ـ سوژه‌ها بالضروره طبیعی و قاعده‌مند دیده مي‌شوند، از آن رو که امکان ارائه توصیف و تحلیل‌های تاریخی (= طبیعی و قاعده‌مند) از آنان فراهم شود.
براساس آنچه گفته آمد، مساله این مقاله این است که: چگونه مي‌شود از تاریخ امامان (ع)، که علاوه بر مقام اثباتی مشترک با دیگر انسان‌ها، از مقام ثبوتی نیز برخوردارند، یک بررسی تاریخی به معنای طبیعی و قاعده‌مند دیدن افعال آنان، ارائه کرد؟ آیا ارائه بررسی تاریخی از فعل امامان مستلزم نفی شان فراتاریخی (= ثبوتی) ایشان است؟ و یا اینکه مي‌شود شان ثبوتی و اثباتی این انسان‌های قدسی را در درون پژوهشی تاریخی جمع کرد؟ مصادیق مورد استناد در این نوشتار مربوط به زیست نامه امام رضا (ع) است.
معرفی کتاب الحياة السياسية للإمام الرضا علیه السلام
«الحياة السياسية للإمام الرضا(ع)» به قلم جعفر مرتضي حسيني عاملی اثری برخوردار از تتبع گسترده میباشد، که به اقتضای عنوان کتاب تحلیل دقیق و جامعی از حیات سیاسی امام رضا(ع) و مسئله ولایتعهدی آن حضرت را در خود جای داده است. مؤلف در پیشگفتار و مقدمه چاپ دوم این کتاب اندیشه پرداختن به این موضوع را پاسخی به سطحی نگرهای ظالمانه به زندگی امام حسن مجتبی(ع) در مسئله صلح و امام رضا(ع) در مسئله ولایتعهدی بیان میکند که نمونه آن را مقاله-ای ذکر میکند که در یک مجله لبنانی به چاپ رسیده بود.
تاریخ ولادت امام رضا علیه السّلام
سال مردم متمدن و با فرهنگ، از دیرباز، تاریخ مدون داشته و در تدوین تاریخ خود، رخدادها، عوامل، شرایط و نام و نشان افراد تأثیرگذار را ثبت می‌کردند. دوره‌های تاریخ اسلام از این ویژگی به دور نبوده، بسیاری از حوادث آن، با ویژگی‌های یاد شده در منابع کهن ثبت گردیده است. یکی از دوره‌های تاریخ […]
امام رضا علیه السّلام و ایران
در میان امامان شیعه، تنها امامی که در کشور اسلامی ایران دفن شده، امام رضا علیه السّلام است؛ امامی که از بدو ورودش به این سرزمین، سبب خیر و برکت و وجود پرجودش منشأ خیرات و مبرّات شد. در حال حاضر آرزوی هر مسلمان شیعه ایرانی آن است که سالانه یک بار و یا حتی بیشتر به زیارت مرقد شریفش مشرّف شود.
امام رضا علیه السّلام و مسائل کلامی
دوران امام رضا علیه السّلام از دورانهایی است که بحثهای کلامی از ناحیه جریانات گوناگون فکری به سرعت رو به رشد و توسعه گذاشته و در هر زمینه اختلاف نظر پدید آمده است. دو گروهی که ما آنها را به نامهای «معتزله» و «اهل حدیث» می‌شناسیم، در بر پایی این جدالها و کشمکشهای فکری، بیشترین سهم را دارا بودند.
امام علیه السّلام و تبلیغات ضدّ علوی
به یقین می‌توان گفت که از مهمترین مشکلات عبّاسیان در دوران خلافتشان، شورش هایی بود که توسط علویان علیه آنها برپا می‌شد. رهبری این شورشها را اوائل زیدیه عهده‌دار بودند. اندکی بعد اسماعیلیان هم به آنها پیوستند.
با گذشت دوران سفّاح که حتّی آن دوره نیز شامل یک قیام شیعی به نام علویان- قیام شریک بن شیخ المهری- در خراسان بود، در زمان منصور، مهدی، هادی، هارون و … به طور مرتب و هر چند گاه، شورشهایی بر ضد خلافت عبّاسیان برپا می‌شد. از این رو بیشتر خلفای عبّاسی در سرکوبی علویان، بیرحمانه‌ترین رفتارها را در پیش می‌گرفتند.
امام رضا علیه السّلام و مأمون
در فاصله پذیرش ولایتعهدی تا شهادت امام، باید چند مسأله در روابط مأمون با آن حضرت مورد بحث قرار گیرد،. مأمون از آوردن امام به مرو به نتایج مطلوبش دست نیافته بود. چنانچه وضع به همین منوال ادامه می‌یافت، به احتمال ضررهای غیر قابل جبرانی برای او در پی داشت که در ادامه به آن اشاره می شود.
مسأله ولایتعهدی
مهمترین فصل تاریخی زندگی امام رضا علیه السّلام جریان ولایتعهدی آن حضرت است. مهمترین نکات اساسی مربوط به مسأله ولایتعهدی امام رضا علیه السّلام عبارتند از:
1- هدف مأمون از ایجاد این جریان. 2- موضع امام رضا علیه السّلام در ناکام گذاشتن مأمون در رسیدن به این هدف.
آن مقدار که ما در اینجا به ذکر آن خواهیم پرداخت مطالبی است که می‌توان از کلمات خود مأمون و یا امام رضا علیه السّلام در این باره استفاده کرد.
سید سادات
سیّد محمّد طاهر هاشمی شافعی (1412 هـ. ق) وی تحت عنوان فضایل و مناقب حضرت امام علي بن موسی الرضا سلام الله تعالی علیه، صفحات زیادی از کتاب خود را به نقل فضایل و کرامات وی و سخنان تابعین و علمای اهل سنّت در مورد آن حضرت اختصاص می‌دهد[1]. محمّد امین ضنّاوی علي بن موسی […]