بسیاری از بزرگان اهل سنت به نقد عقاید وهابیت پرداخته اند، از جمله اين اصلاحگران آقاى علوى مالكى است كه از درون وهابيت برخاسته و با قلمى زيبا، متين، علمى و مستند به آيات و روايات صحيح اهل سنت، در كتاب وزين خويش با عنوان «مفاهيم يجب أن تصحّح» خواستار تصحيح برداشتهاى غلط وهابيت از روايات و سنت نبوى گرديد و در برابر آنان، كه مسلمين را متّهم به شرك و كفر مىكردند، قد علم كرده با سلاح كلام و قلم و با احتجاج از طريق احاديث و روايات مورد پذيرش آنان، عقايد باطلشان را به چالش كشاند و با استقبال بىنظير علماى تمامى كشورهاى اسلامى روبرو گرديد. ايشان در سال 1367 ق. در مكّه به دنيا آمد و تحت نظر پدرش، علوى بن عباس المالكى، كه از كبار علماى مكّه بود، به تحصيل علوم دينى پرداخت و علوم لغت، حديث، تفسير، فقه و اصول را از بزرگان حرمين شريفين فراگرفت؛ سپس به الأزهر مصر رفت و فوق ليسانس و دكتراى خود را از دانشكده اصول دين آن دانشگاه دريافت كرد، او همچنين با مهاجرت به هند، پاكستان، شام و مغرب، نزد علماى آن ديار تلمّذ كرده و با آرا و عقايد مذاهب گوناگون آشنا گرديد.
علوى مالكى پس از رحلت پدرش، در سال 1391 ق. بر كرسى تدريس و تبليغ و ارشاد در جايگاه پدر در مسجدالحرام تكيه زد و استقبال بىنظير طلاب از دروس او، جايگاهى والا و برتر در موقعيتهاى علمى و دينى به او بخشيد، همچنين سالها در دانشگاه ملك عبدالعزيز به تدريس معارف دينى پرداخت؛ ولى وضعيت حاكم و آزادگى روحى او و انديشه خدمت به دينِ اصيل و تحريف نشده، مانع از ادامه همكارى او شد و با استعفا از دانشگاه، به كرسى تدريس مسجدالحرام بازگشت و اصرار وزير آموزش عالى در ادامه اين همكارى مؤثّر واقع نشد و او ترجيح داد در مجالس وسيعتر و زمينهاى آزادتر به خدمت علم بپردازد؛ لذا وقتى وزير علوم، حقوق او را به خانهاش مىفرستد از پذيرش آن خوددارى كرده و آن را به صندوق دانشگاه برگرداند.
زهد او در كنارهگيرى از مناصب و موقيعتهاى سياسى و اجتماعى بر كسى پوشيده نبود؛ همچنانكه تواضع و حسن خلق او زبانزد خاص و عام بود. مردم را از صميم دل دوست داشت و براى همه از كوچك و بزرگ احترام قائل بود و وقتى با بزرگتر از خويش روبرو مىشد، هر كس كه بود، هر چند از مردم عوام با كلمه «سيدى» (به كسر سين) كه كلمهاى مكّى و حاكى از صميميت و گراميداشت است، با او روبرو مىشد.
فعاليت علمى او محدود به حجاز نشد؛ بلكه دانشگاهها و مؤسسات بزرگ فرهنگى كشورهاى اسلامى، براى بهرهگيرى از تدريس و سخنرانىهاى وى با يكديگر به رقابت و تنافس مىپرداختند.
علوى مالكى از درس بيش از 200 تن از شيوخ بزرگ اهل سنّت بهره جست. او رياست كميسيون داورى مسابقات قرآن مكّه را عهدهدار بود و به صورت رسمى به عنوان استاد شريعت و پس از پدر، كرسى تدريس مسجدالحرام را به خود اختصاص داد.
ايشان در نيمه رمضان 1425 ق. به ديدار پروردگارش شتافت و با تشييع بىنظير و مشاركت جمع كثيرى از مسلمانان بهخصوص علما، از داخل و خارج حجاز و با اكرام و تجليل، در مكّه مكرّمه به خاك سپرده شد.
وكتاب اخيرش با نام «مفاهيم يجب أن تصحّح» مورد عنايت قاطبه علماى اهل سنّت و جماعت قرار گرفت. گويا كه مرهمى بر زخم قرون گذشته و نيشترى براى خروج چركهاى دمل دردناك پيكر جامعه اسلامى و روزنه اميدى براى بهبودى و شفاى آن بود؛ به دليل اين توجّه و استقبال، تأليف مذكور، بارها و بارها به چاپ رسيد و ناياب شد.
البته مطالب مطروحه در كتاب، خوشايند وهابيت و برخى علماى حنبلى نبود و با عكسالعمل شديد آنان روبرو شد و نويسنده آن از سوى علماى جامد وهّابى طرد و تكفير شد؛ بهگونهاى كه مدتها مؤلّف آن در محاصره و تحت نظر بودو چاپ و انتشار كتاب وى ممنوع گرديد؛ ولى اين امر مانع انتشار اين اثر ارزنده نگشت؛ بلكه در كشورهاى گوناگون از جمله: مصر، سوريه، امارات، پاكستان، مغرب و … مكرر به چاپ رسيد و علماى بزرگ اين بلاد بر آن تقريظ نوشتند كه به نمونههاى كوچكى از آنها اشاره مىشود:
– شيخ محمّدطيب النجار، رييس سابق دانشگاه الأزهر و رييس مركز اهل سنّت در مورد اين كتاب مىگويد:
«اين كتاب حقيقتاً روشنگر برخى مفاهيمى است كه بعضى مردم بدان ايمان دارند و گمان مىكنند انكار آن خطا و بهتان است. و حقّ علم بر گردن مؤلّف چنين بوده است كه برداشتهاى خطا را اصلاح و تنها براى خدا سخن حق را به زبان آورد و طبيعى است كه با اين عمل شجاعانه در معرض نيشها قرار گرفته و بر تيغ و خار قدم نهد.»
علّامه مغربى «سيّد عبداللَّه كنون الحسنى» رييس «رابطة العلما» ى مغرب نيز در تقريظ بر اين كتاب مىنويسد:
«از سيد محمّدعلوى سپاسگزارم كه چنين مباحثى را مطرح و اين مفاهيم را محقّقانه مورد بحث قرار داده است و معتقدم كه او به هدف خويش دست يافته و از او مىخواهم كه خود را درگير بحث و جدل با اين افراد نادان نسازد؛ چرا كه مأموريت علما در عصر حاضر بيدارى مسلمين و تحريك غيرت آنان و برانگيختن مسؤولان و رؤسا براى ايستادگى آنان در برابر دشمن اسلام است.»
همچنين دبير كلّ مجمع بحوث اسلامى قاهره «عبدالفتاح بركة» مىنويسد: «در اين كتاب ارزشمند تلاش وسيعى از سوى يك عالم ژرفنگر و پژوهشگر توانا براى ايجاد وحدت بين مسلمين و از بين بردن آثار تعصبهاى فقهى به عمل آمده است؛ به خصوص در مواردى كه منجر به اتهام يكديگر به كفر و شرك مىگردد و در مسائلى كه مربوط به فرقههاى مختلف مسلمانان است … اميدوارم كه اين كتاب ارزنده نقش مبارك و تعيين كنندهاى در از بين بردن اختلافات و ايجاد الفت و يكپارچگى بين مسلمانان، ايفا كند.»
رييس مجلس افتاى سودان «سيداحمد العوص» نيز در تأييد كتاب مىنويسد: «سيّدعلوى خادم علم و دين در حرمين شريفين مفاهيم غلط را اصلاح نمود و گردو غبار را از آن زدود و تفسيرى روشن و واضح از آن ارائه كرد كه منطبق بر متون وارده در كتاب و سنّت است و علماى بزرگ آنرا مورد تأييد قرار دادهاند.»
«سيّد محمّد عبدالقادر آزاد» رييس مجلس علماى پاكستان مىگويد: «من از جانب خودم و به نيابت از مجلس علماى سراسر پاكستان كه مشتمل بر بيش از 2000 تن از علماى اهل سنّت است تأييد مىكنم كه آنچه آقاى علوى مالكى در كتاب «مفاهيم يجب أن تصحّح» آورده، مطابق اعتقاد اهل سنّت، اعمّ از سلف و خلف است و ايشان با زيبايى و با استناد به قرآن و حديث صحيح، مسائل را تبيين و روشن نموده است.»
«شيخ ابراهيم دسوقى» جانشين وزير اوقاف سابق در مصر مىنويسد: «من به عنوان كسى كه در طول حياتش به عنوان يك سرباز، در زمينه تبليغات اسلامى فعاليت نموده است، از نزديك احساس نياز جامعه را به اين كتاب ارزشمند و كتب مانند آن حس مىكنم تا بتوانيم امّت را از حملات شك برانگيز، كه امروزه دچار آن شدهاند، نجات بخشيم و بگوييم هنوز هم اين دين سربازان مخلصى دارد كه تا قيام قيامت از حقيقت آن دفاع مىكنند و مخالفت معاندان، آنها را از حق باز نمىدارد.»
علّامه محدّث «شيخ محمّد شاذلى» رييس دانشكده شريعت تونس، ضمن برشمردن حملاتى كه در عصر حاضر عليه مسلمين بهويژه از سوى يهود صورت گرفته است، برخى از اين هجمات را به مسائل فكرى و عقيدتى اختصاص داده و اشاره مىكند كه برداشتهاى غير صحيح و ايجاد شك در اعتقادات مسلمين و نسبت كفر دادنها، همه و همه از توطئههاى دشمنانى است كه تلاش بر تفرقه و اختلاف بين مسلمانان را دارند و كتبى مانند آنچه آقاى علوى مالكى به رشته تحرير درآورده، مىتواند بسيارى از غموض و ابهامات را برطرف و جامعه اسلامى را واكسينه كند.
تعداد زيادى از علماى يمن نيز ضمن تقريظى، ابراز نمودند كه اين كتاب نگين درخشان كتب اهل سنّت؛ اعمّ از قديم و جديد است و گوهر بىنظيرى است كه به طور كامل با عقايد اهل سنّت موافق و از بين برنده شبهات و اشكالات مطروحه در عصر حاضر است.
این کتاب ارزشمند را، در قالب چهار مقاله اینجا مطالعه نمایید.
