علت اینکه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله حضرت علی علیه‌السلام را ابوتراب نامیدند این بود که روزی، ایشان کنار حضرت علی علیه‌السلام آمدند و مشاهده کردند که حضرت علی علیه‌السلام بر روی خاک خوابیده‌اند و پس خطاب به ایشان فرمودند:«شایسته ترینِ اسماء برای تو، ابوتراب است، پس تو ابوتراب هستی.»[1]
اما ابن عباس تعلیل دقیق و عمیقی از این کنیه‌ای که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله به حضرت علی علیه‌السلام داده‌اند بیان نموده. سلیمان‌بن‌مهران از عبایه‌بن‌ربعی چنین نقل کرده است که:« به عبدالله بن عباس گفتم: آیا می‌دانی که چرا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله کنیه ابوتراب را برای حضرت علی علیه‌السلام انتخاب کرده است؟
او در جواب گفت: زیرا حضرت علی علیه‌السلام صاحب زمین است و حجت خداوند بر اهل زمین بعد از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ، ایشان است و بقاء و سکون زمین به واسطه اوست و همانا از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله شنیدم که فرمودند: «هنگامی که روز قیامت فرا می‌رسد و کافران آنچه را که خداوند برای شیعیان امیرالمومنین علیه‌السلام از ثواب و قرب و کرامت مهیّا کرده است می‌بینند، می‌گویند که «یا لیتنی کنت ترابا!» و معنایش این است که ای کاش از شیعیان حضرت علی علیه‌السلام می‌بودیم.» و این همان قول خداوند است که می‌فرماید(و یقولُ الکافرُ یا لیتَنی کنتُ تراباً)[2] »[3]
علامه مجلسه(ره) می‌فرمایند:« ممکن است ذکر آیه، برای بیان وجه دیگری از تسمیه حضرت علی علیه‌السلام به ابوتراب باشد و آن وجه این است که شیعیان حضرت علی علیه‌السلام به خاطر کثرت تذلل‌شان برای حضرت و پیروی کردنشان از اوامر ایشان، تراب نامیده شده‌اند و چون حضرت علی علیه‌السلام صاحب، پیشوا، مالکِ اُمورِ آنها هستند، به حضرت ابوتراب گفته می‌شود.»[4]
[1] تاریخ مدینه دمشق ج42 ص18/ الغدیر ج6 ص334/ کنز العمال ج11 ص627
[2] نبأ، 40
[3] علل الشرایع ج1 ص187 و 188/ معانی الاخبار للشیخ الصدق ص120/ تفسیر البرهان ج8 ص202
[4] بحار الانوار ج35 ص51