«ای گروه جن و انس! اگر می توانید از مرزهای آسمان ها و زمین بگذرید، پس بگذرید، ولی هرگز نمی توانید، مگر با نیروی فوق العاده»،(آیه 33 سوره الرحمن) در حال حاضر بشر به ماه و سیاره های دیگر می رود، منظور دقیق از این آیه چیست؟
پاسخ اجمالی
در تفسیر آیه شریفه «يَا مَعْشَرَ الجِْنِّ وَ الْانسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُواْ مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَانفُذُواْ لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَان»؛[1] دیدگاه های گوناگونی به شرح ذیل وجود دارد:
1 – به طوری که از سیاق آیه استفاده می شود، این خطاب از خطاب های روز محشر است و خطاب تعجیزی می باشد؛ یعنی می خواهد بفرماید: «شما در روز قیامت، عاجز و ناتوان از انجام هر گونه کاری برای نجات خود هستید». مراد از استطاعت؛ قدرت، و نفوذ از «اقطار»؛ فرار از كرانه هاى محشر است.[2]طبق این تفسیر؛ معناى آيه اين گونه است: «اى گروه جن و انس! اگر توانستيد از حساب و كتاب قيامت بگريزيد، اين شما و اين نواحى آسمان ها و زمين، ولى به هر طرف بگريزيد بالأخره به ملک خدا گريخته ايد و قادر بر نفوذ نخواهيد بود، مگر با نوعى سلطه و قدرت، كه شما فاقد آن هستيد».[3]
2 -این آیه مربوط به قیامت است، و مراد از سلطان؛ قدرت نیست، بلکه برهان و دلیل است برای این که مدارک الهی نیز ايمان و عمل صالح و تقوا و شفاعت شفیعان و مغفرت الهی است. بنابراین، معنای آیه چنین می شود: «ای گروه جن و انس! شما در قیامت، نمی توانيد از تحت قدرت الهى بيرون رويد و خود را نجات دهيد و به جايى پناه بريد، مگر مدركى از خدا داشته باشيد و اجازه از او صادر شود تا داخل در بهشت شوید».[4]
3 – آیه مورد بحث؛ مربوط به دنیا و ناظر به مرگ است و معنای سلطان نیز ملک می باشد، پس معنای آیه چنین است: «ای گروه جن و انس! شما از چنگال مرگ نمی توانید فرار کنید هر جا بروید ملک من و در قدرت من است».[5]
4 – قرآن کریم در اين آیه شریفه می خواهد بشر را به طرف يک تمدنى بزرگ در این جهان برانگيزد، لذا به لفظ «يا معشر» خطاب می كند كه از عشرت و تعاشر به معنای «گرد هم آمدن» است كه افراد آن به واسطه پيوندهاى معينى که دارند با يكديگر ارتباط برقرار می کنند، و بلكه اين كلمه گسترده ترين معانى تعاون اجتماعى را ميان افراد جامعه آشكار می سازد. با اين تعبیر، قرآن کریم فكر مهمى را برای انسان ها قرار می دهد، و آن اين كه دستاوردهاى تمدنى بزرگ، همچون نفوذ كردن در آفاق، و پی بردن به واقعيّات علمى و عملى ممكن نيست، مگر با كوشش و تلاشى گروهى كه در آن قدرت ها، نيروها و اندیشه ها به تعاون با يكديگر می پردازند، شناخت ها تكامل پيدا می كنند، و اراده ها يكديگر را تقويت مىكنند، به همین جهت؛ در اين آیه به ذكر بشر «الانس» اكتفا نكرده، بلكه جن و انس را با هم در معرض خطاب قرار داده است.[6]
بنابراین؛ اگر تفسیر چهارم را در نظر بگیریم آیه مورد بحث، نه تنها منافاتی با پیشرفت علمی و عملی بشر در نفوذ و پیمودن آسمان ها ندارد، بلکه آن را برای بشر، ممکن دانسته و پیشگویی نیز نموده است. اما بنا بر دیگر دیدگاه های مطرح شده می توان گفت: آنچه را بشر امروز کشف نموده و به آن جا سفر نموده است، قطره ای در برابر هزاران اقیانوس بیکران الهی در مورد علم به کهکشان ها و سفر به آنها است که اصلاً هیچ است و به حساب نخواهد آمد و واقعاً بشر قدرت نفوذ بر کرانه های بیکران آسمان ها را ندارد و این اندک کشف علمی و مسافرت های فضایی نمی تواند با کلام «لاتنفذون» (نمی توانید نفوذ و دسترسی پیدا کنید) در تعارض و تنافی باشد.
منبع:اسلام کوئست
پی نوشت:
[1]. الرحمن، 33.
[2]. طباطبايى، سيد محمد حسين، الميزان فى تفسير القرآن، ج 19، ص 106، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ پنجم، 1417ق؛
[3]. قمى، على بن ابراهيم، تفسير القمی، محقق و مصحح: موسوى جزائرى، طيّب، ج 2، ص 345، دار الکتاب، قم، چاپ سوّم، 1404ق؛ الميزان فى تفسير القرآن، ج 19، ص 106 – 107؛ مكارم، شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج 23، ص 148 – 149، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[4]. طيب، سيد عبد الحسين، اطيب البيان فی تفسير القرآن، ج 12، ص 380 – 381، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، 1378ش.
[5]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج 9، ص 310، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372ش.
[6]. ر.ک: مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، گروه مترجمان، ج 14، ص 330 – 333(با تلخیص و ویرایش)، بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، چاپ اول، 1377ش؛ بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج 12، ص 28، نهضت زنان مسلمان، تهران، 1361ش.