تفسیر و شأن نزول آیه «الذین ینفقون اموالهم باللیل و النهار»[بقره-274] چیست؟
پاسخ اجمالی
یکی از آیات در موضوع انفاق آیه ۲۷۴ سوره بقره است: «الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»؛ کسانى که اموال خود را در شب و روز نهان و آشکارا انفاق کنند، آنان را نزد پروردگارشان پاداش نیکو خواهد بود و هرگز از حادثه آینده بیمناک و از امور گذشته اندوهگین نخواهند شد.
در شأن نزول این آیه از ابن عباس نقل شده: این آیه درباره على(ع) نازل شده است؛ زیرا آن حضرت چهار درهم داشت؛ یک درهم در روز و یک درهم در شب، یک درهم پنهانى و یک درهم را نیز آشکارا انفاق کرد.[1] این شأن نزول در منابع اهل سنت نیز ذکر شده است،[2] اگرچه شأن نزول های دیگری نیز در تفاسیر اهل سنت وجود دارد.[3]
البته این شأن نزول، منافاتی با تفسیر کلی آیه ندارد. به همین جهت می توان تعبیر «أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَةً» را در توصیه به انفاق در حالات و زمان های مختلف تفسیر کرد که مسلمان به جهت حرص بر انفاق، بر آنها مبادرت می ورزد.[4] همچنین بیان این اوقات و حالات می تواند بیان گر این نکته باشد که مؤمن باید بر اساس شرایط و زمان های مختلف انفاق انجام دهد؛ گاه به صورت آشکار، گاه نهان و … .[5] همچنین بعید نیست که مقدم داشتن شب بر روز، و پنهان بر آشکار (در آیه مورد بحث) اشاره به این باشد که مخفى بودن انفاق بهتر است، مگر موجبى براى اظهار باشد، هر چند باید در همه حال و به هر شکل، انفاق فراموش نشود.[6]
«وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ» یعنی خوف ها و وحشت هاى قیامت بر آنها نیست و آنان در قیامت محزون و غمناک نخواهند بود.[7] البته مفسران پیرامون این عبارت، تفسیر دیگری را نیز بیان کرده اند: «انسان براى ادامه و اداره زندگى بى نیاز از مال و ثروت نیست و معمولاً هنگامى که آن را از دست مى دهد اندوهناک مى گردد؛ زیرا نمى داند در آینده وضع او چگونه خواهد بود. خداوند در این عبارت می فهماند که چنین افرادى از انفاق در راه خدا، خوف و وحشتى از آینده ندارند و به خاطر از دست دادن قسمتى از ثروت خود اندوهگین نمى شوند، زیرا مى دانند در مقابل چیزى که از دست داده اند، از فضل پروردگار و از برکات فردى و اجتماعى و اخلاقى آن در این جهان و آن جهان بهره مند خواهند شد».[8]
منبع:اسلام کوئست
پی نوشت:
[1]. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج 1، ص 150، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، تهران، چاپ اول، 1377ش.
[2]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 7، ص 71، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق؛ آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: عطیة، علی عبدالباری، ج 2، ص 46، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1415ق.
[3]. برای نمونه ر. ک: سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج 1، ص 363، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، 1404ق؛ مفاتیح الغیب، ج 7، ص 71.
[4]. زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 1، ص 319، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، 1407ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج 2، ص 667 – 668، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش.
[5]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 2، ص 361، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[6]. همان.
[7]. مجمع البیان، ج 2، ص 668.
[8]. تفسیر نمونه ج 2، ص 261 – 262.