چرا قرآن بت پرستی را نتیجه پیروی از هواهای نفسانی می داند؟
پاسخ اجمالی
بسیاری از آیات مکی، پیرامون اثبات و بیان توحید و رد بت پرستی می باشد که تعدادی از آنها، در جواب گفتارهای مشرکان مکه نازل شده است –
در یکی از این آیات، خداوند به پیامبرش می گوید که به مشرکان بگو: «إِنِّی نُهیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ قُلْ لا أَتَّبِعُ أَهْواءَکُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُهْتَدینَ»؛[1] من از پرستیدن کسانى که شما به جاى خدا مى پرستید نهى شده ام – بگو: من از هواهاى نفسانى شما پیروى نمى کنم، که در آن صورت گمراه شده ام و از راه یافتگان نخواهم بود –
در ذیل به تفسیر بخش هایی از آیه می پردازیم:
1 – عبارت «أَعْبُدَ الَّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ»؛ شامل همه چیزهایی که مشرکان می پرستیدند می شود[2] که البته بیشتر به بت پرستی که اعتقاد غالب مشرکان بوده است، انصراف دارد –
2 – تعبیر «لا أَتَّبِعُ أَهْواءَکُمْ» تعلیل بر عدم پرستش بت ها می باشد؛[3] یعنی عبادت بت ها تبعیت از هواهای نفسانی است[4] و پیامبر(ص) مانند مشرکان از نفس خود تبعیت نمی کند –
بسیاری از مفسران شیعه[5] و سنی،[6] تابع هوای نفس بودن بت پرستان را این گونه تقریر کرده اند که این عمل از عقل و منطق و استدلال خالی است و تنها به جهت پیروی از گذشتگان و تعصبات بی دلیل به این عمل دست زده اند –
آری؛ بت پرستى هیچ دلیل منطقى ندارد، و هرگز با حکم عقل و خرد انسانی سازگار نیست؛ زیرا عقل به خوبى درک می کند که انسان از جمادات برتر است، حال چگونه ممکن است در برابر مخلوق دیگرى و حتى در برابر موجود پست تر سر تعظیم فرود آورد، علاوه بر این بت ها غالباً ساخته و پرداخته انسان بودند؛ چگونه ممکن است چیزى که مخلوق خود انسان است معبود و مشکل گشا گردد – بنابراین بت پرستی براساس حجت و دلیل نیست و تنها بر اساس هوس انسانی شکل گرفته است –[7]
3 – در همین راستا، در آیه مشابهی دیگر، دوری از بتها و پذیرش اسلام بر اساس منطق و بینه و شاهد اعلام شده است:
«قُلْ إِنِّی نُهیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَمَّا جاءَنِی الْبَیِّناتُ مِنْ رَبِّی وَ أُمِرْتُ أَنْ أُسْلِمَ لِرَبِّ الْعالَمین»[8] بگو که من به دلیل نشانه‌های روشنی که از پروردگارم دارم از پرستش آنچه غیر از خدا می پرستید، نهی شده ام و به من دستور داده شده که در برابر پروردگار جهانیان سر تسلیم فرود آورم –
البته برخی از مفسران تعبیر «لا أَتَّبِعُ أَهْواءَکُمْ» را تنها در پرستش بت ها نمی دانند، بلکه خواسته مشرکان این بود که پیامبر علاوه بر بت پرستی انسان های فقیر و افرادی؛ مانند بلال و سلمان را از خود دور کند که این خواسته ها نیز براساس میل نفسانی بوده است –[9]
منبع:اسلام کوئست
پی نوشت:
[1] – انعام، 56 –
[2] – قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق، درگاهی، حسین، ج 4، ص 340، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1368ش؛ مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج 3، ص 198، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1424ق؛
[3] – فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق، اعلمی، حسین، ج 2، ص 124، تهران، انتشارات الصدر، چاپ دوم، 1415ق –
[4] – طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 7، ص 114، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق؛
[5] – طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 4، ص 478، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 5، ص 262، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش –
[6] – زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 2، ص 30، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق؛ ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق، المهدی، عبدالرزاق، ج 2، ص 36، بیروت، دار الکتاب العربی،چاپ اول، 1422ق –
[7] – فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 13، ص 8، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق –
[8] – انعام، 56 –
[9] – ثعلبی نیشابوری، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج 4، ص 152، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422ق؛ بغدادی، علاء الدین علی بن محمد، لباب التاویل فی معانی التنزیل، تصحیح، شاهین، محمد علی، ج 2، ص 117، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق –