و در شمار آثار چاپ نشدۀ او، این موارد قابل ذکر است:

تحقیقی درباره حماسه‌های دینی فارسی؛ او بیش از سیصد حماسه دینی شناسایی کرده بود و قصد داشت درباره هر یک از آن‌ها مقاله‌ای در حدود 30 صفحه بنویسد که جوانب مختلف آن را نشان دهد؛ اما بیماری چندساله و مرگ زودهنگام مهلتش نداد؛ بدین روی کار موردنظر خود را فقط روی حدود سی مورد از آن‌ها به سامان رساند. بر این اساس، دو مجلد کتاب را پس از تصحیح‌ها و بازنگری‌های متعدد، آماده چاپ کرد ولی تاکنون، چاپ نشده است.

دوم:

کسانی که وسواس علمی، دقت پژوهشی و حوصله و همت و پیگیری‌های مرحوم هندی را دیده بودند، تصدیق می‌کنند که کمتر کسی این‌گونه در کار پژوهشی چنین مشکل‌پسند باشد. یکی از این مشکل‌پسندی‌ها در باب حروف‌چینی بود که پس از مهروموم‌ها تنها یک حروف‌چین را برای همکاری برگزیده بود، حروف‌چینی که افتخار آشنایی با او را دارم و خود فاضلی دل‌سوخته و فرهیخته است.

همچنین تمرکز او بر موضوع ادبیات دینی، فصلی درخشان در کارنامۀ علمی اوست. این موضوعِ میان‌رشته‌ای، برآیند چندین رشته به حساب می‌آید، ازجمله: ادبیات، حدیث، کلام، تاریخ، تفسیر و … البته سعید در ادبیات دینی چیزی فراتر از این قالب‌ها می‌جست؛ «خودش» را؛ و همین پیوند درونی سبب شده بود تا در روزهای آخر عمر، بدن نحیف و رنجور خود را برای بازیابی «خودش» به رنج بیشتر افکند.

بی‌دلیل نیست که استاد محقق و گوهرشناس، جناب آقای عبدالحسین حائری را عنایت ویژه‌ای به آن فقید بود. خداوند، بر طول عمر و توفیقات استاد بیفزاید؛ و چه دشوار بود قبول خبر فوت سعید هندی بر استاد و بر تمام دوستان، مثل این بندۀ کمترین. هندی به لطف خاصی که به من داشت، مرا در جزئیات مراحل کارهای مختلف و آخرین یافته‌های خود قرار می‌داد.

سوم:

مرحوم هندی مانند کارهای دیگر خود، مراحل گام‌به‌گام پژوهش هفت‌بند را به نگارنده ناتوان خبر می‌داد؛ چراکه علاقۀ من به آن موضوع را می‌دانست.

البته هندی خود به من می‌گفت که منابع فراوانی در این موضوع سراغ گرفته که به آن‌ها دسترسی نیافته و بهره‌گیری از آن‌ها را به فرصتی دیگر موکول کرده است. ظاهرا به این نکته در مقدمه کتاب نیز اشاره کرده است.

چهارم:

خدای بزرگ را بر این مطلب گواه می‌گیرم که یاد سعید را هیچ‌گاه از خاطر نبرده‌ام. دغدغه‌های مشترک میان من و او در باب ادبیات دینی، مشکل‌پسندی، علاقه به نوآوری و ابتکار و گام نو در وادی دانش، سبب شد که او را همواره در کنار خود در بسیاری از کارهایم حاضر و زنده ببینم. خدایش رحمت کناد و در جوار رحمت روزافزون خود جای دهاد.

 اینک برای تجدید عهد با آن فقید سعید و تجدید خاطرۀ گفت‌وگوهایی که در مورد ادبیات دینی با هم داشتیم، نگاهی دیگر به هفت‌بند کاشی می‌افکنیم.

پنجم:

ظاهرا هفت‌بند در ادبیات فارسی شبه‌قاره هند، بیش از ایران فعلی مطرح بوده است. برای سیر در ادبیات شبه‌قاره، منابع زیادی در اختیار نداریم. در میان این منابع محدود یکی از بهترین منابع، کتابی است از استاد عارف، نوشاهی، کتابشناس نام‌آور که تازگی منتشر شده است.

کتاب کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه‌قاره (هند، پاکستان، بنگلادش) از 1160 تا 1386 شمسی/ 1195 تا 1428 قمری/ 1781 تا 2007 میلادی در چهار مجلد، 10589 کتاب را در ضمن 20628 نسخه چاپی شناسانده است. متن کتاب همراه با نمایه‌ها، جمعا 3015 صفحه دارد که در سال 1391 توسط مرکز نشر میراث مکتوب منتشر شده است. به‌راستی گردآوری و تقسیم موضوعی و نظام‌مند این همه اطلاعات، جای تقدیر دارد؛ چنانکه عرضۀ زیبا و خوش‌خوان کتاب که حاصل زحمت و همت و سلیقه جناب احمدرضا رحیمی ریسه است نیز بر ارزش کتاب و استفاده
 از آن افزوده است. انتشار آن نیز در وضع دشوار فعلی نشر، خود نوعی جهاد به شمار می‌آید.

در این قلم‌انداز، بعضی از آثار مکتوب را که از هفت‌بند کاشی اثر پذیرفته، مرور می‌کنیم.

در هر مورد، شماره صفحه با نشانه «ص» و شماره عنوان کتاب با نشانه «ش» یاد می‌شود. اطلاعات تفصیلی بیرون از حوصله این یادداشت است.

 ششم:

استقبال‌هایی که از هفت‌بند شده است:

نه بند سنجر/ ص 1891/ ش 8036

چهارده بند کوثر شیرازی/ ص 2110/ ش 8912

هفت‌بند نثار / ص 2211/ ش 9303

هفتم:

تخمیس های هفت‌بند:

الفت لکهنوی/ ص 1627/ ش 7014

امیر حسن/ ص 1632/ ش 7035

محمدعلی انجم/ص 1636/ش 7050

تشفی لکهنوی/ ص 1690/ ش 7285

فدا لکهنوی/ ص 2054/ ش 8702

فطنتی عظیم آبادی/ ص 2071/ش 8773

محسن بهادر/ ص 2131/ ش 8981

ناشناخته/ ص 2149/ ش 9040

هشتم:

تضمین‌های هفت‌بند:

اولاد حسین/ ص 1641/ ش 7073

دبیر لکهنوی/ ص 1801/ ش 7737

کوثری/ ص 2110/ ش 8913

مفتی وتالوی/ ص 2168/ ش 9115

ظهیری (تضمین به اردو)/ ص 2179/ ش 9158

نهم:

شروح هفت‌بند:

معادن الرضا/ ص 2099/ ش 8880

ترجمه اردو/ ص 2099/ ش 8778

ترجمه دیگر اردو/ ص 2099/ ش 8779

دهم:

شهرت و رواج هفت‌بند تا آنجا بوده که برخی از شعرا، استقبال یا تضمین یا ساختار آن را درباره دیگر معصومان علیهم السلام  آورده‌اند. از باب نمونه:

در مدح پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله :

عزیز فیضانی/ ص 1991/ ش 8452

دکنی/ ص 2040/ ش 8642

در مدح حضرت زهرا علیها السلام :

فضل رسول/ ص 2068 و 2069/ ش 8760 (تقریظ های متعدد دارد)

یازدهم:

برای تکمیل این یادداشت، به صفحات 1690، 2099، 2100، 2270 کتاب نیز باید رجوع شود که اشارات ارجاعی دارد.

دوازدهم:

در این فرصت نتوانستم خبردار شوم که آیا در ایران یا شبه‌قاره، پژوهشی در مورد این ترکیب‌بند اثرگذار _ در قالب کتاب یا مقاله یا پایان‌نامه یا طرح پژوهشی و مانند آن _ به سامان رسیده یا نه. ولی پیشنهاد می‌دهم که:

 مواردی که در این سطور یاد شد، در قالب یک مجموعه گرد هم آید.

کار دیگر که ضرورت آن جدی است، پایان‌نامه‌هایی است که با نگاه تحقیقی این موارد را موردنظر قرار دهد.

سیزدهم:

این یادداشت بر اساس نسخه‌ای نوشته شد که صدیق محقق جناب محسن صادقی در اختیارم گذاشت. از ایشان کمال سپاسگزاری را دارم.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *