براى آنكه فضاى خانه و خانواده خود را لبريز از نشاط و شادكامى سازيد، ضرورى است ابتدا فاصله ها را كم كنيد و آينده را فداى گذشته نسازيد، بلكه با بهتر زيستن و برخورد مثبت و عاطفى به تدريج از رنج ها و ناخشنودى ها بكاهيد و يا التزام عملى به راهكارهايى كه در ادامه بدان اشاره خواهد شد، زندگى شاد و پرنشاطى براى خود و همسرتان رقم زنيد؛ زيرا پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمودند: «هر كس موثنى را شاد كند مرا شاد كرده و هر كس مرا شاد و مسرور كند، خدا را مسرور كرده است».[1]
مهم ترين راهكارها عبارتند از:
1 – گفت و گوى محترمانه و محبتانه
گفت و گو نقش عمده اى در ايجاد فضاى نشاط انگيز و فرح بخش در محيط خانواده دارد.
در آموزه هاى اسلامى توصيه شده جوياى احوال اعضاى خانواده شده و در راستاى ايجاد نشاط، شادمانى و صميميت در بين اعضاى خانواده تلاش شود.
توصيه به گفت وگوى محترمانه و همراه با محبت و با صداى ملايم[2] و دل نواز، صدا زدن همديگر با زيباترين نام،[3] سپاسگزارى همسران از يكديگر، پرهيز از تمسخر همديگر[4] و توصيه به پرهيز از كلمات ركيك و زشت[5] همگى در راستاى ايجاد محبت و نشاط در محيط خانواده است.
هم چنين درباره ارتباط با چهره گشاده و روى باز با افراد خانواده توصيه شده؛ زيرا روى خوش باعث جذب دل ها و فزونى محبت شده،[6] شادى و نشاط مى آورد. نگاه مهربانانه زن و شوهر به يكديگر نيز موجب نشاط آنان مى گردد.[7]
همسران مى توانند با ايجاد جاذبه هاى ميان فردى در ايجاد نشاط و طراوت در روابط خود، نقش ارزندهاى داشته باشند. منظور از جاذبه هاى ميان فردى نيز كارهايى است كه اگر زن و شوهر آنها را انجام دهند، در روابط خانوادگيشان تأثير زيادى خواهد داشت.
2 – تبسم و خنده
خنده و گشاده رويى، عامل دوستى[8] و موجب انس و الفت با ديگران است.[9] لبخند زدن به همسر نيز اين مطلب را وانمود مى كند كه دوستت دارم و از ديدار تو خرسندم، به همين دليل نه تنها كينه ها زايل مى گردد، بلكه دل ها به همديگر پيوند خورده و انبساط و نشاط درونى براى طرفين به وجود مى آيد.
3 – هديه دادن
اگر همسران در مناسبت هاى مختلف نظير سالگرد ازدواج، روز تولّد، روز مادر، روز پدر و به بهانه هاى مختلف هديه اى كوچك به همسر خود تقديم كنند، باعث علاقه مندى و نشاط بيشتر وى شده، طراوت و شادابى را به زندگى خود ارمغان مى دهند. پيامبر گرامى اسلام در اين باره فرمودند: «هديه دادن، دوستى ايجاد مى كند و روابط را تازه مى سازد و كينه را مى زدايد».[10]
4 – آراستگى و نظافت
آراستگى و نظافت ظاهرى از ويژگى هايى است كه در ايجاد رغبت، علاقه مندى و شادابى نقش زيادى دارد. عليرغم اينكه در تعاليم و آموزه هاى بيشتر فرهنگ ها، بر خصايص و زيبايى هاى درونى و معنوى تأكيد شده؛ ولى نبايد از اين نكته نيز غافل بود كه تأثير زيبايى ظاهرى افراد در ايجاد واكنش هاى عاطفى و علاقه مندى، بسيار موثر است.
5 – خوش بينى
خوش بينى از صفات اخلاقى موثر در خانواده است؛ زيرا يكى از مشكلات روابط بين فردى، عدم درك انگيزه ها و مقاصد طرف مقابل است. در اين حالت، گاه افراد تفسير و برداشتى نادرست از يك رفتار دارند، در حالى كه بر اساس اصول اسلامى بايد يك رفتار را به بهترين وجه تفسير كرد. بديهى است تلاش اعضاى خانواده براى كاهش برداشت هاى منفى از رفتارهاى يكديگر، زمينه اى مناسب براى درك روابط بهتر فراهم خواهد نمود. اين خوش بينى و مثبت انديشى، همسران را به تلاش براى طراحى نقشه هايى براى حل مشكلات احتمالى در روابط خود سوق مى دهد.
6 – توجه به رغبت ها
توجه به سلايق و علايق افراد خانواده به ويژه همسر باعث مى شود كه آنها احساس هويت مثبت و مستقل داشته باشند كه اين امر به شكوفايى استعدادهاى آنها كمك مى كند. اين مسئله موجب رضايت خاطر همسران نيز گشته و بر شادكامى زندگى آنها مى افزايد.
7 – تشويق و تحسين همسر
تشويق و تحسين همسر، باعث رشد اعتماد به نفس، رشد علاقه مندى، رضايت خاطر و دل بستگى به همسر مى گردد.
خانم مارژورى هلمنر مى نويسد: كمتر مردى وجود دارد كه تعريف و تمجيد زن، او را به وجد و شوق نياورد. وقتى به مردى گفته شود: «تو نظير ندارى! تو مردى ممتاز هستى!» همين تعريف و تمجيد و تعريف مختصر روحيه او را تقويت مى كند تا واقعاً همان شخصيت عالى و ممتاز را داشته باشد.[11] البته تشويق زن از سوى مرد نيز، همين تأثير را دارد و باعث مى شود كه زن اعتماد به نفس لازم را به دست آورده و در جهت رسيدن به اهداف عالى حركت كند.
8 – خوش اخلاقى
خوش خلقى، تحمل اخلاق همسر و بهره گيرى از واژه هاى زيبا در تعاملات همسران، باعث ايجاد محبت[12] بيشتر بين آنها و تقويت و تثبيت علاقه مندى آنها مى گردد.
9 – فروتنى و تواضع
فروتنى و تواضع همسران نسبت به يكديگر باعث استمرار روابط عاطفى آنها و افزايش محبت نسبت به يكديگر مى گردد. حضرت على عليه السلام مى فرمايند: «دوستى و محبت ثمره تواضع و فروتنى است».[13]
10 – تفريح و مسافرت
در آموزه هاى اسلامى به تفريح[14] و مسافرت توجّه خاصى گرديده است؛ زيرا تفريح و گردش در طبيعت زيبا و مناظر سبز آن باعث نشاط و تجديد قواى روانى و ذهنى است و انسان را براى فعاليت هاى فيزيكى و ذهنى آماده و بانشاط مى سازد.
كروكف دانشمند روسى در سال 1940 ادعا كرد كه رنگ قرمز سلسله اعصاب سمپاتيك را و رنگ آبى سلسله اعصاب پاراسمپاتيك را تحريك مى كند. همچنين ثابت شده كه رنگ قرمز سبب تحريك پذيرى و اضطراب و رنگ آبى مايه آرامش و تسكين آشفتگى ها است. نور زرد و نارنجى، فشار خون و سرعت ضربان نبض را افزايش مى دهد. تجربه نشان مى دهد كه رشد گياهان با نور قرمز سريع مى شود و با نور سبز، رشدشان آرام و با نور آبى، رشدشان كندتر مى گردد.[15]
همه اين نكات نشان مى دهد كه تفريح و گردشگرى در طبيعت زيبا و سرسبز و خرم با انواع رنگ هاى طبيعى و جذاب، مى تواند در ايجاد تحولات روانى و نشاط درونى موثر باشد.
11 – ورزش
ورزش باعث نشاط و شادابى بدن بوده و انسان را از نظر روحى و روانى سرزنده و شاداب نموده و باعث تقويت اراده و پويايى او مى گردد. امام صادق عليه السلام نيز در روايتى مى فرمايند: «نشاط و شادابى در اثر ده چيز حاصل مى گردد: پياده روى، سواركارى، شنا در آب،…».[16]
نتيجه اينكه همسران نه تنها مى توانند از ظرفيت هاى ورزش به عنوان ابزار مفيدى جهت سلامتى تن خود بهره گيرند، بلكه مى توانند از طريق ورزش، نشاط و شادابى را به زندگى خود هديه دهند.
12 – صله رحم و ديد و بازديد
توصيه اكيد به ارتباط خويشاوندى و دورى گزيدن از قطع ارتباط، يكى از راهبردهاى اخلاقى، بهداشتى، روانشناختى و حقوقى اسلام در ايجاد همبستگى و تحكيم پيوندهاى اجتماعى و تأمين شادكامى افراد به ويژه همسران است. اين ديد و بازديدهاى خويشاوندى زمينه ارتباطات عاطفى و انسانى را توسعه داده و همسران را در شبكه اى از روابط منطقى قرار مى دهد. وقتى همسران در جمعى صميمى حضور پيدا مى كنند و داد و ستد عاطفى برقرار مى كنند، نيازهاى روانى و عاطفى آنان ارضا شده و احساس محبوبيّت و زندگى مى كنند. اين احساسات مثبت و انرژى روانى حاصل از آن، باعث نشاط درونى و پالايش روح و رفع اندوه مى گردد.
امام صادق عليه السلام مى فرمايند: «صله رحم، خلق و خو را نيكو و دست را با سخاوت و دل را پاكيزه مى گرداند».[17]
امام على عليه السلام نيز فرمودند: «قطع رحم و قطع رابطه با خويشان، حزن و اندوه را به دنبال دارد».[18]
13 – مزاح و شوخى
شوخى و مزاح يكى از عوامل شادى بخش و سرورآفرين است؛ زيرا شوخى باعث انبساط خاطر و ايجاد انرژى مثبت بوده و اين دو در شادابى و نشاط روانى افراد، لازم و مفيد هستند. مطالعاتى كه درباره شوخى و مزاح انجام گرفته، بيان كننده رابطه روشنى بين شوخى و شادى است.
در مطالعه اى كه توسط راچ[19] و كارل[20] بر روى 263 نفر آمريكايی و 151 نفر آلمانى انجام شد و پرسش نامه شادى و مقياس احساس شوخى در بين آنان اجرا گرديد، همبستگى بسيار بالايى بين شوخى و شادى به دست آمد.[21]
همچنين تحقيقات ثابت كرده كه افراد برون گرا و كسانى كه مهارت هاى اجتماعى مطلوبى دارند، شادتر بوده و نشاط بيشترى دارند.[22]
در آموزه ها و تعاليم دينى نيز شوخى، مزاح و زنده دلى از ويژگى ها و صفات افراد موثن به حساب آمده است. امام صادق عليه السلام مى فرمايند: «هيچ موثنى نيست مگر اينكه دعابه دارد». راوى سوثل مى كند كه دعابه چيست؟ حضرت مى فرمايد: «مقصود، مزاح و شوخى است».[23]
البتّه ناگفته نماند كه گرچه مزاح و شوخى در جاى خود مطلوب، پسنديده و لازم است؛ اما شرايط و آدابى دارد؛ بنابراين اگر از حدّ اعتدال خارج شود و شرايط آن در نظر گرفته نشود، ممكن است احترام و جايگاه فرد را متزلزل كرده و از ارزش او بكاهد. پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله نيز فرمودند: «شش چيز نشانه مروت و جوانمردى است…، خوش اخلاقى و شوخى بدون گناه».[24]
14 – لباس هاى شاد و خوش رنگ
با بهره گيرى از قرآن كريم، روايات معصومين و تحقيقات روان شناسان مى توان نتيجه گرفت كه لباس هاى شاد نظير سبز، زرد، سفيد و آبى در ايجاد نشاط و شادابى موثرند؛[25] بنابراين توصيه مى شود همسران براى پوشش خود در منزل از اين لباس ها بهره گيرند.
15 – نيايش با خدا و حضور در اماكن مذهبى
بر اساس تحقيقات ميدانى و تجربى محققان ثابت شده كه ارتباط با خدا، نيايش و همين طور مذهبى بودن، با رضايت از زندگى و شادكامى ارتباط زيادى دارد. پولنر دريافت كه نزديكى با خداوند و ارتباط با او همبستگى زيادى با شادى و رضايت از زندگى دارد. اليسون و همكاران دريافتند كه باورها و اعتقادات مذهبى مهم ترين منبع شادى هستند، حضور در مكان هاى مذهبى و نيايش با خداوند، از طريق تأثير بر باورها، باعث ايجاد نشاط و خوش بينى مى شود.[26]
همچنين براساس تحقيقى كه توسط حميدطاهر نشاط دوست و همكاران انجام شد، مسافرت، برگزارى ميهمانى، فعاليت هنرى، شادكامى همسر و… در شادكامى همسران و نشاط آنان تأثير زيادى دارد.[27]
منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:علی احمد پناهی/پرسش وپاسخ دانشجویی
[1] – «من سَرّ موثناً فقد سرَّنى و من سرنى فقد سرّ الله»؛ وسايل الشيعة، ج 16، ص 349.
[2] – لقمان 31، آيه 19.
[3] – قال رسول الله صلى الله عليه و آله: «ثلاث يصفين ودّ المرء لأخيه المسلم: يَلقاهُ بالبشر إذا لقيه ويوسّع له فى المجلس إذا جلس إليه ويدعوه بأحبّ الاسماء اليه»؛ «سه چيز باعث دوستى بيشتر و خالص تر مى گردد: خوش رويى در برخوردها، جا دادن در مجلس و به زيباترين نام، او را صدا زدن». كلينى، اصول كافى، ج2، ص643.
[4] – «لاَ يَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن يَكُونُوا خَيْرًا مِّنْهُمْ وَ لاَ نِسَاء مِّن نِّسَاء»؛ «هيچ فردى نبايد ديگرى را استهزا كند، چه بسا ممكن است مسخره شونده بهتر از مسخره كننده باشد و نبايد هيچ زنى، زنِ ديگر را مسخره نمايد». حجرات(49، آيه 11).
[5] – «وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»؛ «كسانى كه از حرف هاى باطل و زشت پرهيز مى كنند»؛ موثنون (23، آيه 3).
[6] – قال على عليه السلام: «ألمودّةُ تُعاطفُ القلوبَ فى إئتلاف الارواح»؛ «محبت و خوشرويى باعث پيوند دل ها شده و انسان ها را به همديگر متمايل و علاقه مند مى كند». آمدى، غررالحكم، ص 92.
[7] – قال رسول الله صلى الله عليه و آله: «يقول الله تبارك و تعالى: إذا أردْت أن أُعطى عبدى خير الدنيا والآخرة،… جعلتُ له زوجة موثنة تسره إذا نظر اليها»؛ «وقتى خداوند بخواهد به كسى خير دنيا و آخرت دهد، همسرى به او عطا مى كند كه وقتى نگاهش مى كند شادمان شود». مستدرك، ج 14، ص 169.
[8] – قال على: «البشاشة حبالة المودّة»؛ «گشاده رويى و خنده باعث دوستى مى گردد»، علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 74، ص 167.
[9] – «البشر يونس الرفاق»؛ «خنده و گشاده رويى باعث انس و الفت است»؛ (آمدى، شرح غررالحكم، ج 1، ص 191).
[10] – «الهدية تورث المودّة وتجدد الاخوّه وتذهب الضغينه»؛ علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 77، ص 166.
[11] – دوروتى كارنگى، آيين همسردارى، ص 55.
[12] – قال على عليه السلام: «حسن الخلق يورث المحبة ويوثد المودة»؛ «حسن خلق باعث محبت و مودت مى گردد» آمدى، غررالحكم، ص 254.
[13] – «ثمرة التواضع المحبة»؛ (خوانسارى، شرح غرر الحكم، ج 5، ص 285).
[14] – تفريح، شامل آن دسته از فعاليت هايى است كه افراد در وقت آزاد انجام مى دهند و بيشتر به جهت ايجاد نشاط، رفع خستگى، تجديد قوا و سرگرمى انجام مى شود.
[15] – محمدمهدى اصفهانى، آيين تندرستى، ص 141.
[16] – «النشرة فى عشرة أشياء، المشى، والركوب والارتماس فى الماء…»، الحر العاملى، وسايل الشيعه، ج 2، ص 11، ح 24.
[17] – «صلة الارحام تُحسّنُ الخلق و تُسمّع الكفّ وتطيّبُ النّفس»، كلينى، كافى، ج 2، ص 151.
[18] – «قطيعة الرحم تورث الهمّ»؛ (مجلسى، بحارالانوار، ج 51، ص 263، باب اخبار المعمرين).
[19] – Ruch.
[20] – Carrell.
[21] – مايكل آرگايل، روان شناسى شادى، ص 94.
[22] – همان.
[23] – «ما من موثن إلا وفيه دعابةٌ قلتُ وما الدعابة؟ قال المزاح»؛ علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 73، ص 60.
[24] – قال رسول الله: «ستة من المروة… حُسن الخلق والمزاح فى غير المعاصى»؛ همان، ج 71، ص 275.
[25] – براى مطالعه بيشتر درباره رنگ ها ر.ك: آيين بهزيستى در اسلام، رنگ پوشاك ج 2، ص 40 به بعد، احمد صبورى اردوبادى، دفتر نشر فرهنگ اسلام، قم، 1367؛ روان شناسى رنگ ها، ماكس لوشر، انتشارات درسا، 1374.
[26] – مايكل آرگايل، روان شناسى شادى، ص 258 به بعد.
[27] – حميدطاهر نشاط دوست و همكاران، تعيين عوامل موثر در شادكامى همسران كاركنان شركت فولاد مباركه، فصلنامه خانواده پژوهى، شماره 11، ص 670 به بعد.