امام سجاد (علیه السلام) در پاسخ به اين سؤال جواب بسيار مناسبى ارائه كرده اند كه از اين قرار است.
يكى از شاگردان از حضرتش سؤال كرد: فرشتگان اعمال ما را كه مى نويسند بجاست؛ براى اين كه مى بينند و مى نويسند. اما آيا خاطرات و نيت هايى را كه فقط از دل گذرانده ايم و هنوز به لباس عمل در نياورده ايم هم مى نويسند؟ آنها را كه نمى بينند پس از كجا مى فهمند تا بنويسند؟ و اين كه خداوند مى فرمايد: «وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللّهُ»[1] اسرار درونى را كه به كسى افشا نكرده ايد، در قيامت بايد حسابش را پس دهيد. اين اسرار درونى را فرشتگان چگونه مى دانند و از كجا مى نويسند؟
حضرت فرمودند: آيا بوى باغ و بستان و بوى كثافت و گنداب يكى است؟ اگر انسان از كنار باغى پر از گل و معطر بگذرد، بوى خوب احساس مى كند. و چنانچه بوى بد به مشام انسان برسد، مى فهمد كه اين جا كثافت و زباله است. از بو مى توان فهميد كه از كنار باغ مى گذريم يا از كنار چاه.
فرشتگان از بوى خوشْ تشخيص مى دهند كه در قلب اين مؤمن اسرار و نيت ها و اراده ها خير و طيّب و طاهر است. و نيز از بوى بد هم مى فهمند كه در درون اين شخص، پليدى است.[2]
چه جور مى شود كه انسان در چاه زندگى كند و از بوى چاه اظهار تنفر نكند و با خبر نباشد؟ اگر كسى به ملكوت رسيده باشد بوى بد و خوب ديگران هم به مشام او مى رسد، و مؤمن را از منافق باز مى شناسد.
روزى اميرالمؤمنين على (علیه السلام) مشغول سخنرانى بود، عده اى پاى منبر حضرت نشسته بودند. بعضى از جاسوسان اموى خبر آوردند كه «خالد بن عرفطه» مُرد!.
حضرت اعتنا نكردند. عده اى قبول كرده پذيرفتند كه خالد مُرده است. حضرت به سخنان خود ادامه دادند. بار ديگر گفته شد: خالد مُرد.
حضرت اعتنا نكردند. بار سوم گفتند: يا اميرالمؤمنين اين خبر رسمى شد. فرمودند: نه؛ او نمرده است او هنوز شورش و بلوايى در پيش دارد و به تحريك حكومت هاى طاغى، عليه من مى شورد و از درب اين مسجد وارد مى شود. آنگاه حضرت به كسى كه پاى منبر بود اشاره كرده فرمود: پرچم او هم به دست اين شخص است كه عليه حق قيام مى كند! او هنوز نمرده است.
اين قضيه بعدها واقع شد. و اين عِلم غيب اميرمؤمنان (علیه السلام) و آشنايى به اسرار درونى كسى كه پاى سخنان حضرت نشسته تحقق پيدا كرد.
حضرت، مانند فرشته اى، كه درون افراد را مى بيند درون وى را ديد.
منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:آیت اللّه عبداللّه جواد آملی/پرسش وپاسخ دانشجویی
[1] – سوره بقره2: آيه 284.
[2] – الاصول الكافى، ج 2، ص 429، ح 3.