تحقيق و مطالعه پنجاه درصد راه است. پنجاه درصد مابقى بستگى به عمل انسان دارد. يعنى انسان بايد هم محقق باشد هم متحقق. محقق كسى است كه از نظر علمى عميقا تحقيق نموده و مطالب را براى خود حل نموده است ولى متحقق كسى است كه آنچه را فهميده باور كرده و برابر آن عمل مى كند. اگر كسى عالم محض بود يعنى حرف هاى خيلى متقن و محكم داشت ولى ايمان نداشت، به علوم خود باور نداشت، اهل عمل به حقايقى كه برايش مكشوف شده نبود، كم كم دُچار شك و شبهه مى شود.
خداوند درباره فرعون و همفكرانش تعبير لطيفى دارد، مى فرمايد: «وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً»[1] موساى كليم هم طبق آيات قرآن به فرعون فرمود: «لَقَدْ عَلِمْتَ ما أَنْزَلَ هؤلاءِ إِلاّ رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»[2] تو مى دانى كه اين ها را كسى نفرستاده به جز خداى آسمان ها و زمين، ولى باور نداشت.
ما يك فهم داريم يك باور، فهم در اختيار ما نيست ولى باور در اختيار ما است. يعنى اگر فكر كرديم، درس خوانديم و مطالعاتى انجام داديم علمى براى ما حاصل مى شود و از اين به بعد نمى توانيم بگوييم من نمى خواهم بفهمم.
اراده در فهم دخيل نيست اما در باور دخيل است. يعنى انسان بعد از آن كه چيزى را فهميد، مى تواند باور كند و مى تواند باور نكند، مى تواند گردن بنهد يا ننهد. گاهى دو نفر با هم بحث مى كنند و با اين كه يكى براى ديگرى حق را روشن مى كند ولى اين شخص زير بار نمى رود؛ يعنى نفس به قدرى شرور است كه مى تواند در برابر 4=2×2 بايستد و بگويد من باور نمى كنم با اين كه فهميده است.
براى اين كه به ويروس درونى «شك و شبهه» مبتلا نشويم بايد آن چه را فهميده ايم باور و عمل كنيم. تا عمل در كار نباشد يقين حاصل نمى شود.
براى نجات از گزند شبهه، بهترين راه اين است كه هر چه را فهميديم عمل كنيم و باور كنيم و پا روى نفس بگذاريم.
منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:آیت اللّه عبداللّه جواد آملی/پرسش وپاسخ دانشجویی
[1] – سوره نمل27: آيه 14.
[2] – سوره اسراء17: آيه 102.