«كُنتُم خَیرَ أُمَّةٍ أُخرِجَت لِلنّاسِ تَأمُرُونَ بِالمَعرُوفِ وَ تَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ »؛[1] «شما بهترین امتى بودید كه به سود انسان ها آفریده شده اند [؛ چه اینكه] امر به معروف و نهى از منكر مى كنید».
«معروف» آن است كه عقل و شرع آن را نیك و خوب بداند و «منكر» آن است كه عقل و شرع آن را ناپسند و بد بداند. بنابراین آنچه كه نیك است – اعم از امور فرهنگى، اعتقادى، اقتصادى، عبادى، اخلاقى، سیاسى، جسمى، روانى و… – معروف است و كلیه آنچه كه ناپسند است، مشمول منكر مى گردد. پس امر به معروف، به معناى «فرمان دادن به كار خوب» و نهى از منكر، به معناى «باز داشتن از كار بد» است.
بهترین راه براى به دست آوردن مصداق هاى معروف و منكر، مراجعه به شرع است. بعضى از معروف ها عبارت است از: تقوا، احسان و نیكى، توكل، حسن ظن به خدا، توبه، تلاوت قرآن، شكر خدا، مشورت، دعا، اخلاق نیك، بردبارى، ایستادگى در راه دین، خوف از خدا، انفاق، اندیشیدن و تفكر، عفو و بخشش، فرو بردن خشم، جهاد، نماز، روزه و… بخشى از منكرها نیز عبارت است از: كفر، نفاق، دوستى با كافران، ظلم و ستم، خیانت به بیت المال، كتمان حق، دین فروشى، بخل، كرنش در برابر دشمن، بد گمانى، دروغ، غیبت، تهمت، ایجاد اختلاف، ریاست طلبى، حسادت، قطع رحم و… .
فریضه امر به معروف و نهى از منكر، در همه ادیان مطرح بوده است و وجوب آن اختصاص به مسلمانان ندارد. این حكم در میان بنى اسرائیل به چشم مى خورد. خداوند در قرآن مى فرماید: «اهل كتاب همه یكسان نیستند ؛ بلكه پاره اى از آنان به انجام این فریضه مى پردازند و از نیكان به شمار مى روند».[2] لقمان اجراى این فریضه را به فرزندش سفارش مى كند.[3] خداوند به حضرت موسى و هارون دستور مى دهد كه با زبان نرم، فرعون را نصیحت كنند.[4]
امر به معروف و نهى از منكر، از مهم ترین، بهترین و عالى ترین فریضه ها و واجبات اسلامى است ؛ به طورى كه برخى از فقیهان، آن را از ضروریات دین دانسته اند. در آیات و روایات گوناگونى به آن سفارش شده است و تعابیر زیبایى در آنها به چشم مى خورد. حضرت على علیه السلام مى فرماید: «تمام كارهاى نیك و (حتى) جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منكر، همچون آب دهان در برابر دریاى پهناورى است».[5] امام باقر علیه السلاممى فرماید: «بد قومى هستند، قومى كه بر امر به معروف و نهى از منكر عیب مى گیرند و آن را بى ارزش مى پندارند».[6]
ذكر چند امر در این زمینه لازم است:
1 – این فریضه از تكالیف همگانى است و همه مسلمانان باید آن را پاس بدارند. این چنین نیست كه در زمان اقتدار حاكمیت اسلامى، این فریضه تنها بر دوش نیروهاى انتظامى و قوه قضاییه و سایر نهادهاى دولتى قرار داشته باشد ؛ بلكه تك تك آحاد مردم به انجام این فریضه موظف اند. امر به معروف و نهى از منكر، واجب كفایى است و چنانچه عده اى به اجراى آن بپردازند و به گسترش معروف و از بین بردن منكر اقدام ورزند، انجام دادن آن از دیگران ساقط مى شود.
2 – در اجراى فریضه امر به معروف و نهى از منكر، بین زن و مرد تفاوتى نیست و هر دو گروه، در این راستا وظیفه و مسؤولیت دارند.
3 – یكى از مراتب امر به معروف و نهى از منكر اقدام و برخورد عملى با شخص گنه كار است ؛ ولى به فتواى مراجع تقلید، این امر باید[7] با اجازه حاكم شرع و مسؤولان حكومت اسلامى انجام گیرد و بدون اجازه آنها جایز نیست.[8]
4 – این فریضه داراى شرایطى است كه بدون فراهم آمدن آنها، انجام دادن آن بر شخص واجب نیست ؛ بلكه در برخى موارد نیز حرام است.
منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف: سید مجنبی حسینی
[1] – آل عمران 3 ، آيه 110.
[2] – آل عمران 3 ، آيه 113 و 114.
[3] – لقمان 31 ، آيه 17.
[4] – طه 20 ، آيه 43 و 44.
[5] – «وَ ما اَعمالُ البِرٌّ كُلُّها وَ الجهادُ فى سَبيلِ اللّهِ عِندَ الامرِ بِالمَعرُوفِ وَ النَّهىِ عَنِ المُنكَرِ اِلاّ كَنفثة فِى بَحرٍ لُجّى»: نهج البلاغه، كلمات قصار، ش 374.
[6] – «بِئسَ القَومِ قَومٌ يَعيبُونَ الامرِ بِالمَعروفِ وَ النَّهىَ عَنِ المُنكرِ»: وسائل الشيعه، ج11، ط جديد، ص392.
[7] – طبق برخى فتاوا بنابر احتياط واجب است.
[8] – مكارم، استفتاءات، ج 2، س 1377 ؛ صافى، جامع الاحكام، ج 2، س 1456 ؛ سيستانى، منهاج الصالحين، ج 1، م 1773 ؛ خامنهاى، اجوبة الاستفتاءات، س 1054.