توسّل به امامان معصوم (علیهم السّلام) و دعا و درخواست از درگاه خداوند، هر چند سبب مى شود كه انسان به بعضى از خواسته هاى خود نايل شود؛ امّا به معناى آن نيست كه هر خواسته اى با دعا و توسّل برآورده گردد؛ بلكه دعا و توسّل نيز امرى قانون مند است و شرايط و موانعى دارد؛ از جمله:
1 – بايد با كمال اعتقاد و اخلاص در نيت صورت بگيرد؛ چرا كه عطاياى الهى به اندازه نيّت خالصانه، سرازير مى شود. حضرت على (علیه السّلام) مى فرمايد: «ان العطيّة على قدر النيّة»؛[1] «بخشش الهى به اندازه [ اخلاص در ]نيّت است».
2 – خواسته و حاجت انسان، بايد معقول و مشروع باشد.
3 – دعا و توسّل بايد در كنار به كارگيرى اسباب و عوامل طبيعى داراى نقش در برآمدن حاجت باشد.
4 – از شرايط بسيار مهم و مؤثر در استجابت دعا و توسّل، ايمان و عمل صالح است. طبيعى است، كسى كه پيمان خويش را در برابر خداوند شكسته است؛ نبايد انتظار داشته باشد هر خواسته اى را به سرعت اجابت يافته ببيند.
5 – گاهى زمان مناسب براى تحقق مطلوب و خواسته شخص، فرا نرسيده است. در چنين حالتى با طول كشيدن زمان اجابت، در شخص حالت انابه و تضرع به درگاه الهى ايجاد مى شود و رابطه معنوى و عاطفى اش با امامان (علیهم السّلام) طول مى كشد و در نتيجه ارتباط او با خدا محكم تر مى شود.
در حقيقت، خود توفيق بر دعا و توسّل، اوج عبوديت و بندگى و نشانه لطف و عنايت حضرت حق به انسان است و الطاف و رحمت هاى بزرگ ترى را به دنبال دارد؛ مولانا سروده است:
آن يكى الله مى گفتى شبى
تا كه شيرين مى شد از ذكرش لبى
گفت شيطان: آخر اى بسيار گو!
اين همه «الله» را «لبيك» كو؟
مى نيايد يك جواب از پيش تخت
چند «الله» مى زنى با روى سخت
او شكسته دل شد و بنهاد سر
ديد در خواب او خضر اندر خضر
گفت: «هين» از ذكر چون وامانده اى
چون پشيمانى از آن كش خوانده اى؟
گفت: لبيكم نمى آيد جواب
زآن همى ترسم كه باشم ردّ باب
گفت: آن «الله» تو «لبيك» ماست
و آن نياز و سوز و دردت پيكِ ماست
ترس و عشق تو كمند لطف ماست
زير هر يا ربّ تو لبيك هاست[2]
6 – گاهى برآورده شدن حاجت شخص، به مصلحت و نفع وى نيست و صلاح او در عدم استجابت آن است: «عَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»؛[3] «بسا چيزى را خوش نمى داريد و حال آنكه براى شما خوب است و بسا چيزى را دوست مى داريد و آن براى شما بد است؛ خدا مى داند و شما نمى دانيد».
در چنين حالتى به ظاهر حاجت شخص برآورده نمى شود؛ امّا اين به نفع و صلاح او است و در واقع دعاى او ـ كه درخواست خير و مصلحت خود است ـ به گونه اى پنهان و ناآشكار برآورده مى شود.
در هر صورت خداوند، به جهت دعا و توسّل انسان، اجر عظيمى به او عطا مى كند و وى از نعمت ارتباط و تقرب به خدا و امامان (علیهم السّلام) بهره مند مى شود.
به هر حال انسان نبايد از دعا و توسّل مأيوس گردد؛ زيرا هيچ گاه باب رحمت الهى به سوى كسى بسته نيست. چه حاجت برآورده شود و چه بنابر مصلحت شخص، در ظاهر برآورده نشود؛ چرا كه اين گونه بر نيامدن حاجت، در واقع برآمدنى پنهانى است. از طرفى خود دعا و توسلِ انسان، لبيك و اجابت الهى است.
دفتر نشر معارف/مؤلفان:محمدرضا کاشفی و سیّد محمد کاظم روحانی
[1] – نهج البلاغه، نامه 31.
[2] – مثنوى، دفتر سوم.
[3] – بقره 2، آيه 216.