فلسفه و حكمت عزادارى را مى‌توان در امور ذيل، رهيابى كرد:
الف. محبت و دوستى: قرآن و روايات، دوستى خاندان رسول اكرم صلى‌الله‌عليه‌و‌آله و اهل‌بيت (عليهم‌السلام) را بر مسلمانان واجب كرده است.[1] روشن است كه دوستى لوازمى دارد و محبّ صادق، كسى است كه شرط دوستى را ـ چنان كه بايد و شايد ـ به جا آورد. يكى از مهم‌ترين لوازم دوستى، هم دردى و هم دلى با دوستان در مواقع سوگ يا شادى آنان است؛[2] از اين رو در احاديث، بر برپايى جشن و سرور در ايام شادى اهل‌بيت (عليهم‌السلام) و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان، تأكيد فراوان شده است.
حضرت على (عليه‌السلام) در روايتى مى‌فرمايد: «شيعه و پيروان ما در شادى و حزن ما شريكند». «يفرحون لفرحنا و يحزنون لحزننا»[3] امام صادق (عليه‌السلام) نيز فرمودند: «شيعتنا جزء منا خُلِقوا مِن فضل طينتنا يسوؤهم ما يسؤنا و يسرّهم ما يسرّنا»؛[4] «شيعيان ما پاره‌اى از خود ما بوده واز زيادى گل ما خلق شده‌اند؛ آنچه كه ما را بدحال يا خوشحال مى‌سازد، آنان را بدحال و خوشحال مى‌گرداند».
اين وظيفه عقلانى و شرعى، ايجاب مى‌كند كه در ايام عزادارى اهل‌بيت (عليهم‌السلام) ، حزن و اندوه خود را به «زبان حال»؛ يعنى، با اشك، آه و ناله و زارى، از نظر خوراك، با كم خوردن و كم آشاميدن مانند افراد غم‌زده[5] و از نظر پوشاك، با پوشيدن لباسى كه از حيث جنس و رنگ و نحوه پوشش در عرف، حكايت‌گر اندوه و ناراحتى است، آشكار سازيم.
ب. انسان‌سازى: از آنجا كه در فرهنگ شيعى، عزادارى بايد از سر معرفت و شناخت باشد؛ هم‌دردى با آن عزيزان، در واقع يادآورى فضايل، مناقب و آرمان‌هاى آنان بوده و بدين شكل، آدمى را به سمت الگوگيرى و الگوپذيرى از آنان سوق مى‌دهد.
فردى كه با معرفت در مجالس عزادارى، شركت مى‌كند؛ شعور و شور، شناخت و عاطفه را درهم مى‌آميزد و در پرتو آن، انگيزه‌اى قوى در او پديدار گشته و هنگام خروج از مراسم عزادارى، مانند محبى مى‌شود كه فعّال و شتابان، به دنبال پياده كردن اوصاف محبوب در وجود خويشتن است.
ج. جامعه‌سازى: هنگامى كه مجلس عزادارى، موجب انسان‌سازى گشت؛ تغيير درونى انسان به عرصه جامعه نيز كشيده مى‌شود و آدمى مى‌كوشد تا آرمان‌هاى اهل‌بيت (عليهم‌السلام) را در جامعه حكم‌فرما كند.
به بيان ديگر، عزادارى بر اهل‌بيت (عليهم‌السلام) ؛ در واقع با يك واسطه زمينه را براى حفظ آرمان‌هاى آنان و پياده كردن آنها فراهم مى‌سازد. به همين دليل مى‌توان گفت: يكى از حكمت‌هاى عزادارى، ساختن جامعه براساس الگوى ارائه شده از سوى اسلام است.
د. انتقال‌دهنده فرهنگ شيعى به نسل بعد: كسى نمى‌تواند منكر اين حقيقت شود كه نسل جديد در سنين كودكى، در مجالس عزادارى با فرهنگ اهل‌بيت (عليهم‌السلام) آشنا مى‌شوند. به راستى عزادارى و مجالس تعزيه، يكى از عناصر و عوامل برجسته‌اى است تا آموزه‌هاى نظرى و عملى امامان راستين، به نسل‌هاى آينده منتقل شود. مراسم عزادارى، به دليل قالب و محتوا، بهترين راه براى تعليم و تربيت نسل جديد و آشنايى آنان با گفتار و كردار اهل‌بيت (عليهم‌السلام) است.
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها
نویسنده:گروه مؤلفان
[1] – نگا: شورى 42، آيه 23؛ هود (11)، آيه 29؛ ميزان‌الحكمه، ج 2، ص 236.
[2] – نگا: المحبة فى الكتاب والسنة، صص 169 ـ 170 و 181 ـ 182.
[3] – بحارالانوار، ج 44، ص 287.
[4] – امالى، ص 305.
[5] – طبق فرموده امام صادق (عليه‌السلام) به معاوية بن وهب، «عزاداران سيدالشهدا در روز عاشورا از آب و غذا دورى جويند تا آن كه يك ساعت از وقت فضيلت نماز عصر بگذرد، و در حد لزوم به غذاى معمول صاحبان مصيبت، سدّ جوع و عطش كنند». [نگا: تاريخ النياحة الامام الشهيد الحسين بن على، ج 1، صص 157ـ159].