دعاي صبح و آه شب كليد گنج مقصود است بدين راه و روش ميرو كه با دلدار پيوندي
ياري گرفتن از موجودات ماورايي براي غلبه بر نيروهاي مختلفي كه آدمي را احاطه كرده اند، هميشه و همه جا در زندگي بشر مشاهده مي شود. در اين كوران حوادث و بحران هاي زمان، انسان سرگردان با مواجهه اين جريانات مختلف، همواره به دنبال التيام و آرامش و ارتباط و انس با منبع غني ماورايي است.
اين كنش و يا حتي واكنش نفس آدمي را هر چه كه بناميم، حقيقت آن چيزي به جز خواندن خداوند نيست، هر چند خدا در هر دين و مذهبي به گونه اي خاص معرفي شده و با تلقي پيروان ساير اديان متفاوت مي باشد. ما اين حقيقت را دعا مي ناميم.
اشتراك همه انسانها در دعا كردن، ما را به عاملي مشترك در درون همه انسانها رهنمون مي شود. كه ريشه در فطرت آدميان دارد. . اشاره است به آيه «فاقم وجهك للدين حنيفا فطره الله التي فطر الناس عليها لا تبديل لخلق الله» (روم 30) در روايات بسياري از اين فطرت به توحيد و يا اسلام تعبير شده است، ( مي توانيد در اين مورد رك: كليني، محمد بن يعقوب؛ اصول كافي، تصحيح: علي اكبر غفاري، دار الكتب الاسلاميه، تهران، 1388 ق، جلد 2، صص 12 و 529(.
فطرت، نوعي خاص از آفرينش است كه مخصوص انسان بوده و هيچ گاه تغيير نمي كند . (درباره معناي فطرت رك: مطهري، مرتضي، فطرت، انتشارات صدرا، تهران، 1380، چاپ 13، ص 11، 29، و نيز جوادي آملي، عبدالله، فطرت در قرآن، نشر اسراء قم، 1379، چاپ 2، ص 23، 29. ،(هر چند ممكن است گاهي در تلاطم حوادث و غفلت ها دچار ضعف و فتور گردد، اما هرگاه كه اين پرده ها از برابر ديدگان حقيقت جوي آدمي به كناري روند فطرت انساني مجال بروز و ظهور مي يابد. ناهمواري ها و مشكلاتي كه آدمي در برون رفتن از آنها هيچ دست آويزي نمي يابد، مهمترين عرصه تجلي اين خصوصيت ذاتي انسان است. اين نكته در قرآن كريم، در آيات 8 سوره زمر، 65 عنكبوت و 32 لقمان، مورد اشاره و بلكه تصريح قرار گرفته است. . و اذا مس الانسان ضر دعا ربه منيبا اليه(8 زمر)
فاذا ركبو في الفلك دعوا الله مخلصين له الدين(65 عنكبوت و اذا غشيهم موج كالظلل دعوا الله مخلصين له الدين(32 لقمان خداوند متعال در اين آيات كار كرد فطرت انساني را در مواقع خطر به تصوير مي كشد، مسافرت دريايي و گرفتاري در ميان امواج سهمگين يكي از مواردي است كه اميد انسان را از دست يابي به ساحل نجات از بين مي برد، و دقيقا در همين حالت است كه انسان در درون خود راه نجاتي را مي يابد و دست به دعا بر ميدارد. همين حقيقت در روايتي از امام صادق (عليه السلام) نيز مورد تاكيد قرار گرفته است.( صدوق، محمد بن علي، معاني الاخبار، موسسه المشر الاسلامي، قم ،1418ق.4-5. ) بنابر اين دعا تجلي فطرت خدا خواه و خدا شناس آدمي است.
دكتر آلكسيس كارل نويسنده و انسان شناس فرانسوي، در نگاشته كوتاهي كه درباره نيايش دارد، اين احساس را احساس عرفاني ناميده و دعا را كشش روح به سوي كانون غير مادي جهان، پرواز روح به سوي خدا، پرستش عاشقانه نسبت به مبدا حيات مي خواند.( اين رساله در منبع ذيل به چاپ رسيده است: شريعتي ، علي، نيايش، انتشارات الهام، تهران، 1370،چاپ4، ص11-35. (
در قرآن كريم دعا سبب توجه و اعتناي خداوند به انسان معرفي شده است، به گونه اي كه مي فرمايد اگر دعاي شما نبود خداوند به شما اعتنا نمي كرد) . اشاره است به آيه 77 سوره فرقان«قل ما يعبا بكم ربي لولا دعائكم(در رواياتي كه در باب دعا وارد شده است، نكاتي وجود دارد كه در يافتن علت اين توجه خاص و نيز در شناخت حكمت نهفته در دعا، ما را ياري مي كند. همانند اين كه: حتي اگر بند كفشتان هم پاره شد آن را از خدا بخواهيد) . ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، دار الحديث، بيروت، 1419 ق، چ 2، ج 2، ص 872. (و يا اين كه از طرف خداوند خطاب به حضرت موسي شده است كه نمك غذايت را هم از من طلب كن.) همان ( در حالي كه مي دانيم خداوند متعال تمام عالم را در اختيار انسان قرار داده است) . لقمان، 20، الم تروا انّ الله سخر لكم ما في السموات و ما في الارض … و نيز سوره جاثيه آيه 13. (امام باقر ـ عليه السلام ـ نيز در روايتي در ذيل آيه«ان الذين يستكبرون عن عبادتي سيدخلون جهنم داخرين.»(60 غافر) مراد از اين عبادت را دعا ذكر كرده اند.) ابن فهد حلي احمد، عده الداعي و نجاح الساعي، تحقيق، احمد موحدي قمي، مكتبه الوجداني، قم، بي تا، ص 33 (و لذا به تفسير ابن فهد حلي، عالم بزرگ شيعي كساني كه در مقابل دعا استكبار نمايند كافر خوانده شده اند.). همان، ص 14 ( و مي دانيم كه هدف از خلقت انسان عبوديت دانسته شده است.) بر اساس آيه«و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون» (ذاريات 56 (نتيجه آن كه، دعا مظهر بندگي انسان است، بندگي آن است كه انسان در مقابل پرودگار عالم از خود اراده اي نداشته باشد و تمام عالم را در يد قدرت او ببيند. اگر كسي اين جهان بيني را نداشته باشد و براي غير خدا قدرتي در عرض او به رسميت بشناسد از دايره توحيد خارج شده و داخل عرصه شرك و كفر مي گردد. و دعا به محضر خداوند به معني نفي قدرتهاي غير الهي است. و هر چه انسان در توحيد به مراتب بالاتري برسد. دعاي او نيز بيشتر و خالص تر مي شود و به همين دليل در روايت آمده است كه هر كه خدا را بيشتر بشناسد دعايش هم بيشتر خواهد شد.) . ميزان الحكمه، همان، ص 869. ( و چنين فردي حتي براي تهيه نمك غذا هم در خود استقلال نمي بيند و اين نهايت توحيد افعالي است. و براي بيان همين نكته است كه در روايات تاكيد شده است كه هنگام دعا از ديگران نا اميد باشيد و همه اميدتان به خدا باشد.) همان، ص 882، حديث 5689 (
پس مهم ترين حكمت و فلسفه دعا اين است كه دعا اعلام بندگي است و اظهار فقر و وابستگي به منبع لايزال الهي و غناي مطلق اوست. نكته ديگري كه در دعا وجود دارد و از جهت ديگر بندگي انسان را به ثبوت مي رساند، اين است كه خداوند خود به اين عمل امر فرموده است و دعا كردن انجام يكي از فرامين الهي است. «ادعوني استجب لكم») . سوره غافر، آيه 60 (، «ادعوا ربكم تضرعا و خفيه») سوره اعراف، آيه 55 (
حكمت ديگر دعا رسيدن به اهداف، از طريقي غير از طريق مرسوم است، توضيح آنكه:
مي دانيم كه انسان با تمامي دانايي و توانايي در مقابل بسياري از نيروهاي شناخته و ناشناخته عالم كاري از پيش نمي برد در حالي كه در موارد فراوني نيازمند غلبه بر اين نيروهاست، و نيز مي دانيم همه عالم به اراده الهي اداره مي شود و او بر هر كاري تواناست، با توجه به اين دو نكته آشكار مي شود كه دعا و طلب از خدا در واقع، به معني به خدمت گرفتن نيروها و قواي موجود در جهان مي باشد. يعني دعا نيز يكي از ابزار و وسايلي است كه خداوند در اختيار انسان قرار داده است تا او را به اهدافش برساند، و شايد به همين دليل باشد كه در روايت آمده است كه دعا قضاي حتمي را نيز بر مي گرداند) . ميزان الحكمه، همان، ص 870 ( و يا اينكه پيامبر اسلام(صلي الله عليه وآله) دعا را سلاح مومن براي غلبه بر دشمنان و نيز فراواني رزق او دانسته اند.) الطبرسي، حسن بن فضل، مكارم الاخلاق، موسسه الاسلامي، قم، 1414، ج 2، ص 8، حديث 1980 ( و به تعبير امير المؤمنين(عليه السلام) كليد خزائن الهي در اختيار انسان نهاده شده است.) نهج البلاغه، نامه 33. (
عالي ترين حكمت موجود در دعا اين است كه موجب تقرب به خداست، دعا فرصت مناجات و نجواي بي واسطه و انس با پروردگار عالم است كه در حقيقت برترين امتياز و ويژگي را دعا داراست. امام صادق(عليه السلام) در حديثي مي فرمايند: شما با هيچ وسيله اي همانند دعا نمي توانيد به خدا نزديك شويد) ميزان الحكمه، همان، ص 872، حديث 5571 ). ايشان در روايت ديگري فرموده اند نزد خداي عزو جل منزلتي است كه فقط با مسألت و دعا مي توان به آن مقام رسيد.( همان، ص 869، حديث 5529. )
گويند تمنايي از دوست بكن سعدي *جز دوست نخواهم كرد از دوست تمنايي
در رابطه با دعا درميان اهل سنت :
مسئله ي دعاء درفطرت هرانساني نهادينه شده است و بهمين دليل و جهت است كه درهر دين ومذهب مي بينيم كه پيروانش مراسم دعاء ونيايش را طبق سنت ديني ومذهبي خود دارند و درهمين راستا اهل سنت هم به دعاء معتقد اند و درمذاهب چهارگانه ي آنها هم مسئله ي دعاء وجود دارد، چون دعاء يك اصل مسلم قرآني است ، وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِى سَيدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِينَ»؛ غافرآيه 60 يعني پروردگارتان گفته: مرا بخوانيد تا اجابتتان كنم كسانى كه از پرستيدن من كبر بورزند به خوارى به جهنم وارد خواهد شد.
((و اذا سئلك عبادى عنى فانى قريب اجيب دعوه الداع اذا دعان) بقره آيه 186
زماني كه بند گانم ازمن چيزي را بخواهند من به أجابت نزديك ترم .
(اما نه دعايي كه ازطريق اهلبيت ع رسيده است ، و يا به صورت عمومي ودسته جمعي مانند جلسات دعا كه دربين پيروان اهلبيت ع مرسوم است مثل جلسات دعاي كميل وتوسل و.. )
به هر حال از آنجا كه در ميان اهل سنّت چنين ادعيه بليغ و رسا و سازنده اي كمتر وجود دارد، لذا عنايت آنان به دعا بسيار كم است و همين سبب شده است كه عنايت شيعه به دعا چشمگيرتر به نظر آيد.
برای توضیح بیشتر در مورد دعا در میان اهل سنت می توانید به آدرس ذیل که یکی از سایتهای اهل سنت است مراجعه بفرمایید:http://www.navar.blogfa.com/post-58.aspx
در پایان چند منبع و کتاب خدمتتان معرفی می نماییم:
منابع دراين رابطه زياد است به طور مثال شما مي توانيد بامراجعه به كتابهايي كه درباره دعا ها وشرح آنها نوشته شده به فلسفه وحكمت دعاء ونيايش آگاهي پيدا كنيد مثل شرح دعای سحرمرحوم امام خميني ،شرح زيارت جامعه ي كبيره بنام أدب فناي مقربان آية ا…جوادي آملي و شرح ملا محمد تقي مجلسي و الشموس الطالعه سيد حسين درود آبادي و…، شرح ودعاي ندبه احمد زمرديان وشرح ميرزا علي اكبر نهاوندي ، شرح و تفسير كتاب شريف صحيفه ي سجاديه بنام ديار عاشقان (استاد حسين انصاريان) وشرح علامه ابوالحسن شعراني ، و شرح زيارت عاشورا آية… عزالدين زنجاني و شرح ميرزا ابولفضل تهراني بنام شفاء الصدور، ، وشرح دعاء سمات بنام بئرالسمات (سيد محمد حسن مير جهاني) ، و شرح دعاي كميل بنام انيس اليل (حاج محمد كلباسي)و شروح دعاهاي ديگر….
و نيز بامراجعه به كتابهاي روايي ( قسمت دعاء ) مثل بحارالانوار علامه مجلسي ره ج 92و93و94 واصول كافي ، ووسائل الشيعه و…. ميتوانيد در اين موضوع تحقيق كنيد.
منبع:پرسمان