در زبان عربي شخصي را كه از وطن خود دور افتاده است غريب مي نامند. (مجمع البحرين، ج2، ص132)حضرت علي عليه‌السلام فرموده: الغريب من لم يكن له حبيب.غريب كسى است كه دوستى نداشته باشد. (نهج البلاغه صبحى صالح، نامه 31) بنابراين غربت امام رضا (عليه‌السلام) را در دوري از وطن و اهل و عيال و نيز نداشتن يار و ياور در دوران تبعيدشان به خراسان و همچنين شهادت مظلومانه و غريبانه آن حضرت بايد معنا كرد. از خود حضرت رضا (عليه‌السلام) نقل است كه فرموده‌اند: هر كه مرا در غربتم و دوري مزارم زيارت كند، روز قيامت در سه جا به فريادش مي رسم، تا از وحشت آن مكان ها نجاتش دهم: هنگامي كه نامه ها به چپ و راست تقسيم مي شود، هنگام صراط، و هنگام سنجش اعمال. (امالي شيخ صدوق رحمه الله عليه، ص 106، ج 220، كامل الزيارات، ص 304، ح 4، عيون اخبارالرضا عليه السلام، ج 2، ص 25، ح 2)
از هروي روايت شده است كه گفت: از حضرت امام رضا (عليه‌السلام) شنيدم كه فرمودند: به خدا قسم هيچ يك از ما نيست، جز اين كه كشته و شهيد شود. عرض كردند: يابن رسول الله، شما را چه كسي خواهد كشت؟ فرمودند: بدترين خلق خدا در زمان من، مرا به وسيله ي زهر مي كشد، سپس مرا در مكاني دور افتاده و سرزمين غربت دفن مي كند، بدان هر كه مرا در غربتم زيارت كند، خداوند عزوجل اجر صد هزار شهيد و صد هزار صديق و صد هزار حج كننده و عمره كننده و صد هزار مجاهد را براي او مي نويسد، و با ما محشور مي شود، و در درجات عالي بهشت همراه ما مي باشد. (عيون اخبار الرضا (عليه‌السلام) ، ج 2، ص 256، ح 9، امالي شيخ صدوق، ص 61) همچنين از حضرت رضا (عليه‌السلام) روايت شده است كه فرمودند:من در زمين غربت كشته و مسموم و مدفون مي شوم، اين را از سخناني دانستم كه پدرم از پدرش كه از پدرانش علي بن ابي طالب (عليهم‌السلام) از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) براي من وصيت مي كرد، همانا هر كه مرا در غربتم زيارت كند، من و پدرانم شفاعت كنندگان او در روز قيامت هستيم، و هر كه ما شفيع او باشيم، نجات مي يابد حتي اگر گناهان انس و جن را بر دوش داشته باشد. (عيون اخبارالرضا (عليه‌السلام) ، ج 2، ص 263، ح 33، امالي شيخ صدوق، ص499)
به نقل كتب تاريخي وقتي امام رضا (عليه‌السلام) مجبور به حركت به سوي خراسان شد قبل از مهاجرت اقوام و عشيره خود را جمع نمود و با اشاره به سفر خود به خراسان و اشاره به عدم مراجعت به مدينه و غربت و شهادت خود هم ديگران و هم حضرتش گريستند.
برخي محققين معتقدند، غربت امام رضا (عليه السلام) در تهمت «كاخ‌نشيني» به ايشان نهفته است و آنچه سبب شده امام رضا (عليه‌السلام) غريب‌الغربا خوانده شود، نسبت دادن تهمت كاخ‌نشيني و سازش با مامون است. در حالي كه اين حركت امام رضا (عليه‌السلام) مشت ظلم و چهره سياه و رياكارانه مامون را آشكار كرد.
نكته‌اي كه در پايان لازم به تذكر است اين است كه،حسب تحقيق مختصري كه انجام شد غير از مواردي كه در ابتداي اين نوشتار در باب غربت امام رضا (عليه‌السلام) از روايات آورديم به روايت يا زيارتي برخورد نكرديم كه آن حضرت را «غريب‌الغربا» ناميده باشند، ولي در زيارات مربوط به حضرت اباعبدالله الحسين (عليه‌السلام) اين تعبير به چشم مي‌خورد. مرحوم سيدبن طاووس در فصل 53 كتاب شريف اقبال زيارتي را براي امام حسين (عليه‌السلام) در اول ماه رجب و نيز نيمه ماه شعبان ذكر مي‌كند كه در آن زيارت چنين عبارتي وجود دارد:… السَّلامُ عَلَيْكَ يا غَرِيبَ الْغُرَباء … (الإقبالبالأعمالالحسنةفيمايعملمرةفيالسنة، ج 3، ص347) همچنين محدث قمي در كتاب مفاتيح‌الجنان در ادب بيستم از آداب زيارت سيد الشهدا (عليه السلام) خواندن دعايي را ذكر مي كند كه تعبير «غريب‌الغربا» در آن وجود دارد: السَّلامُ عَلَيْكَ يَا غَرِيبَ الْغُرَبَاءِ (مفاتيح‌الجنان ص422)
غربت امام حسين (عليه‌السلام) در روز عاشورا، يك غربت فكري بود. در روز عاشورا كساني مقابل امام حسين (عليه‌السلام) صف‌آرايي كرده بودند كه حضرت را مي‌شناختند. تعدادي از آنها در كوفه پدر امام حسين (عليه‌السلام) را درك كرده بودند و حتي برخي نيز دوران پيامبر (صلي الله عليه و آله) را ديده بودند.
غربت امام حسين (عليه‌السلام) از اين جهت بود كه سخن، فكر و انديشه‌اش مورد قبول كوفيان قرار نگرفت و آن چيزي كه امام حسين (عليه‌السلام) از مردم كوفه مي‌خواست را آنها متوجه نمي‌شدند.
در روايتي امام صادق (عليه‌السلام) فرموده‌اند: … زيارة جدي الحسين بن علي (عليهما‌السلام) فإنه غريب بأرض غربة … (كاملالزيارات، ص 325)
اما غربت امام رضا (عليه‌السلام) از اين نوع نبود يا لااقل كمتر بود، چراكه امام (عليه‌السلام) با آگاه‌سازي ايرانيان نسبت به اهل بيت (عليهم‌السلام) باعث تأثيرگذاري بسيار به خصوص در نيشابور كه مركز علمي وقت ايران بود، شد و سمت و سوي جديدي در علماي متفكر جامعه ايراني ايجاد كرد. تربيت شاگردان عالم، بيان سخن تازه و معرفي چهره جديد از اسلام توسط امام رضا (عليه‌السلام) باعث شد تا ايرانيان بيشتري به تشيع گرايش پيدا كنند و ايران شيعه خانه اهل بيت (عليهم‌السلام) شود بنابراين نوع غربت ايشان با غربت جدشان حضرت حسين (عليه‌السلام) متفاوت بوده‌است.
منبع:پرسمان