آية اول: آية تطهير
إنّما يريد الله ليذهب عنكم الرّجس أهل البيت و يطهّركم تطهيرا.
خدا چنين مي خواهد كه رِجس (هر آلايش) را از شما خاندان نبوّت ببرد و شما را پاك و منزّه گرداند.?
در شأن نزول اين آيه، روايات متواتري در دست است كه حاكي است آية تطهير در خانة امّ سلمه نازل شده است و در آن هنگام رسول اكرم(ص)، حضرت صدّيقه(س)، اميرالمؤمنين و حسنين(ع) حضور داشته اند. جناب امّ سلمه از رسول اكرم(ص) تقاضا مي كند كه من نيز به جمع شما داخل شوم و تحت كِساء نزد شما خاندان رسالت قرار گيرم؟ حضرت او را نهي كرد و فرمود: «نه ، تو داخل نشو! هر چند تو برخيري. چون اين آيه مخصوص است به ما پنج تن».
نام جماعتي از صحابه كه شأن نزول اين آيه را در خصوص پنج تن نقل كرده اند و روايات آن ها متواتر است به اين شرح مي باشد: سعد بن ابي وقّاص، انس بن مالك، ابن عبّاس، ابو سعيد خدري، عمر بن ابي سلمه، وائله ابن اسقع، عبدالله بن جعفر، ابو حمراء هلال، امّ سلمه، عايشه، ابو هريره، معقل بن يسار، ابوالطفيل، جابر بن عبدالله، ابو برزة اسلمي و مقداد بن اسود.2
پس با توجه به مطلب فوق، جاي هيچ گونه ترديدي نيست كه حضرت صدّيقة زهرا(س) نيز مشمول آية تطهير است و در كلمة «اهل البيت»، او نيز مراد مي باشد. گذشته از اين ها، پيامبر اكرم(ص) براي اثبات و روشن شدن حقيقت امر، كار بسيار جالبي كردند كه 9 نفر از صحابه آن را نقل كرده اند. به اين شرح كه بعد از نزول اين آيه، حضرت رسول(ص) هر روز هنگام خروج از منزل كه براي اقامة نماز صبح به مسجد تشريف مي برد، به در خانة حضرت صدّيقه مي آمد و مي فرمود:
السّلام عليكم يا اهل البيت ، إنّما يريد الله ليذهب عنكُم الرّجسَ أهل البيت يطهرّكم تطهيرا.
سلام بر شما اي اهل بيت؛ خداوند تنها مي خواهد آلودگي ها را از شما بزدايد و پاك كند، پاك شدني.
راوي مي گويد: من شش ماه در مدينه بودم و اين جريان را هر روز مشاهده كردم.3
همين يك آيه، برهاني است كافي و نشانگر اين كه حضرت صدّيقه(س) معصومه است، و عصمت از جمله شئون و مناصب ولايت است؛ و ما غير «ولي» كه معصوم باشد، سراغ نداريم.
آية دوم: آية مباهله
فقل تعالوا ندع أبناءنا و أبناءكم و نساءنا و نساءكم و أنفسنا و أنفسكم وأنفسكم ثمّ نبتهل فنجعل لعنة الله علي الكاذبين4
پس بگو (اي پيامبر) بياييد ما و شما با فرزندان و زنان خود با هم به مباهله برخيزيم (يعني در حقّ يكديگر نفرين كنيم) تادروغگويان را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازيم.
اين آيه به طور صريح و آشكار اشاره مي كند به اين كه پيامبر اكرم(ص) هنگامي كه با نصاراي نَجران مباهله نمود، حضرت صدّيقه(س) نيز در اين مباهله شركت داشت. ايشان وجود مقدّسي است كه ميان چهار معصوم ديگر در آية مباهله قرار گرفته است.5 با توجه به اين مطلب كه مباهله (ابتهال و نفرين كردن) با نصاراي نجران يك كار عادي نيست و زن و مرد عادي نمي توانند اقدام به مباهله نمايند و طرف مقابل را مغلوب و رسوا كنند، لذا صلاحيت اقدام به چنين امر خطيري را افراد مقدس و شايسته اي دارا هستند كه مورد نظر مرحمت حضرت حق تبارك و تعالي بوده باشند، و حضرت صدّيقه(س) نيز يكي از آن شخصيت هايي است كه مشمول اين آية شريفه است و اين از مسلّمات است.
آية سوم
فتلقّى آدم من رّبّه كلماتٍ فتاب عليه إنّه هو التّوّاب الرّحيم.6
پس حضرت آدم از حضرت حق تبارك و تعالي كلماتي را فرا گرفت (و آن كلمات را وسيلة قبولِ توبة خويش قرار داد) و خداوند توبة او را پذيرفت.
در بارة اين آيه احاديثي نقل شده است كه بسيار فوق العاده است و با توجه به آية مذكور و اين روايات، انسان به خوبي مي تواند درك نمايد كه حضرت صدّيقه(س) يكي از علل خلقت است و يكي از اسباب آفرينش جهان مي باشد، يعني همان طور كه رسول اكرم(ص)، اميرالمؤمنين(ع) و حسنين(ع)، سبب خلقتند؛ حضرت صدّيقه نيز يكي از علل آفرينش است، و معقول نيست كسي علّت خلقت باشد و ولايت نداشته باشد.
ابن عبّاس از پيامبر اكرم(ص) روايتي نقل مي كند كه خلاصه اي از آن را در اين جا مي آوريم:
بعد از آن كه خداي تعالي آدم را آفريد و فرشتگان بر حضرت آدم سجده كردند، عُجب و خودپسندي به او راه يافت و در حالي كه به خود مي باليد، عرض كرد: پروردگارا! آيا مخلوقي كه نزد تو محبوب تر از من باشد، آفريده اي؟ از جانب پروردگار خطاب آمد: بلي، و به امر پروردگار حجاب ها برداشته شد و پنج شبه ظاهر شدند كه در پيشگاه عرش ايستاده بودند. آدم عرض كرد: اينان كيانند؟ خطاب آمد: اين پيامبر من، اين علي اميرالمؤمنين پسرعمّ او، اين فاطمه دخترش، و اين دو حسن و حسين، پسران علي و فرزندان پيامبر من هستند. اينان مقام اوّل را دارا هستند و درجاتشان بسيار عالي و مرتبة تو تاليِ مقام والاي اينان است.
بعدها وقتي كه حضرت آدم مرتكب و مبتلاي آن ترك اولي شد، عرض كرد: پروردگارا از تو مسئلت دارم كه به حق محمّد و علي و فاطمه و حسن و حسين از خطاي من درگذري. پس دعايش مستجاب شد. و مشمول عفو و آمرزش خداي تعالي قرار گرفت و اين است معناي آية شريفه كه خدا مي فرمايد: پس آدم كلماتي از پروردگارش فرا گرفت كه به وسيلة آن كلمات توبة او مورد قبول واقع گرديد.7
[به بيان علّامه، منظور از «كلمات» در آية 124 سورة بقره نيز همين ذوات مقدّسه هستند كه شرح و روايات مربوط به آن ها در اصل كتاب قابل مراجعه است.]
آية چهارم: آية مودّت
قل لا أسألكم عليه أجراً إلاّ المودّة في القربي.8
بگو ( اي پيامبر) من براي انجام رسالتم پاداشي از شما نمي خواهم، مگر مودّت با خويشان نزديكم.
پيامبر اكرم(ص) اجر رسالت خودش را از طرف حضرت حق تبارك و تعالي، مودّت نزديكان خويش اعلام مي دارد. يعني فقط مودّت خويشان حضرت رسول(ص) را مي توان اجر و مزد رسالتِ عظماي احمدي دانست. اين مودّت ارزنده، هم وزن اجر رسالت پيامبر است و به اجماع فريقين (شيعه و سنّي) اين آيه در شأن اهل بيت عصمت و قداست نازل شده است ، يعني علي، فاطمه، حسن و حسين(ع).
احمد بن حنبل در مناقب، حافظ ابن منذر، حافظ بن ابي حاتم، حافظ طبراني، حافظ ابن مردويه، واحدي مفسّر، ثعلبي مفسّر، حافظ ابو نعيم، بغوي مفسر و فقيه ابن مغازلي9 از ابن عباس روايت مي كنند كه:
بعد از نزول اين آيه از پيامبر اكرم(ص) سؤال شد: خويشاوندان نزديك به تو كه مودّت آنان بر ما واجب است، چه كساني هستند؟ حضرت در جواب فرمود: علي، فاطمه، و دو فرزند آنان (حسن و حسين).
محبّ الدّين طبري در ذخائر، زَمَخشَري در كشّاف، حَمَويني در فرائد، نيشابوري در تفسيرش، ابن طلحه شافعي در مطالب السّؤول، رازي در تفسيرش، ابو السُّعود در تفسيرش، ابو حيّان در تفسيرش، نَسَفي در تفسيرش، حافظ هَيثَمي در مجمع، ابن صَبّاغ مالكي و ديگران روايت مذكور را نقل كرده اند.10
قسطلّاني در المواهب اللّدنّيّه مي گويد:
خداي تعالي مودّت خويشان نزديك پيامبر را بر همگان واجب كرده است و دربارة وجوب محبّت اهل بيت معظّم حضرت رسول و ذرّيّة اوست كه خدا مي فرمايد: بگو اي پيامبر، در مقابل انجام رسالتم از شما مزدي نمي خواهم به جز مودّت خويشان نزديكم.11
[در متن كتاب روايات زيادي در اين باره آمده كه ما به اين دو اكتفا مي كنيم] و خلاصة كلام اين كه مسلّماً علي، فاطمه و حسنين، آل پيامبر مي باشند و قطعاً حبّ فاطمه(س) ضميمة اجر نبوّت و نشان دهندة ولايت اوست.
آية پنجم
إنّا عرضنا الأمانة علي السّموات و الأرض و الجبال فأبين أن يحملنها و أشفقن منها و حملها الإنسان إنّه كان ظلوماً جهولاً12
ما امانت [الهي و بار تكليف] را بر آسمان ها و زمين و كوه ها عرضه كرديم پس، از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناك شدند، و[لي] انسان آن را برداشت؛ راستي او ستمگري نادان بود.
آية مذكور نيز از آياتي است كه در اثبات ولايت حضرت صدّيقه(س) مي توان از آن استفاده كرد. امانتي كه خداي تعالي به آسمان ها و زمين و كوه ها عرضه كرده است و از آن ها خواسته تا آن را بپذيرند و اين امانت، همان ولايت پيامبر اكرم(ص) و امير المؤمنين و فاطمه و حسنين و ائمّة بعد از آنان مي باشد.
مفَضَّل بن عمر از حضرت امام صادق (ع) نقل مي كند:
خداي تعالي ارواح را دو هزار سال قبل از خلقت بدن ها آفريد، و شريف ترين و برترين روح ها را، ارواح محمّد، علي، فاطمه و حسنين و ائمّة نه گانه از نسل حسين بن علي ـ عليه السّلام ـ قرار داد و آنان را برآسمان ها و زمين و كوه ها عرضه كرد، نور چهارده معصوم همه جا را فرا گرفت و جهان گير شد. آنگاه از جانب حق تبارك و تعالي به آسمان ها و زمين خطاب آمد كه: اينانند دوستان و اولياي من، و اينان هستند حجّت هاي من بر همة مخلوقاتم. (لذا حضرت صدّيقه(س) حجّت و وليّةالله است به نصّ خود حضرت احديّت جلّت عظمته). هيچ يك از آفريدگانم نزد من محبوب تر از آن ها نيست؛ بهشتم را براي دوستان آنان، و آتش دوزخم را براي مخالفين و دشمنان آنان آفريده ام؛ پس ولايتشان امانت من است در نزد مخلوقاتم. به جز اين برگزيدگان من، كيست كه بتواند اين بار امانت را با تمام سنگيني اش بر دوش كشد و يا مدّعي اين مقام باشد؟13
در قسمتي ديگر از حديث حضرت صادق(ع) مي فرمايد:
بعد از اين جريان، فرستادگان الهي (درساية ولايت چهارده معصوم) نگهدارندة اين امانت و معرِّف آن بوده اند، و به اوصياي خود و مخلصين امّت خويش نيز اين موضوع را بيان مي كردند…
در نتيجه، حضرت صدّيقة زهرا(س) نيز وليّة انبيا بوده است، چنان كه پيامبر اعظم و علي و يازده امام ديگر وليّ آنان بوده اند. يعني همة انبيا به خضوع و فروتني در مقابل اين چهارده وجود مقدّس ايمان و اعتقاد داشته اند، چنان كه در بعضي از احاديث آمده است كه از جمله اعمال حضرت موسي و حضرت عيسي در زمان نبوّت آن دو پيامبر، ذكر صلوات بر محمّد و آل محمّد بوده است، و اين خود نشان دهندة اعتراف به ولايت چهارده معصوم مي باشد… و سپس اضافه مي نمايد كه اين ولايت همان است كه خدا مي فرمايد:
إنّا عرضنا الأمانة …
پي نوشت ها:
? برگرفته از: كتاب فاطمه الزهرا(س)، به كوشش حبيب چاپچيان، چاپ اميركبير.
1 – سوره احزاب (??) ، آيه 33.
2 -اسناد شأن نزول آية تطهير، در مجلدات دوازدهم به بعد الغدير آمده و متأسفانه تاكنون طبع نگرديده است.
3 – مسند احمد، ج 2، ص 259 ـ 285 ، شواهد التنزيل، ج 2، ح 637 ـ 639 و 644 و 773.
4 – سوره آل عمران (?) ، آيه 61.
5 – بعضي از مصادر شأن نزول اين آيه: صحيح مسلم، مسند احمد بن حنبل، سنن تِرمِذي، تفسير طبري، السنن الكبري (بيهقي)، الاغاني.
6 – سوره بقره (?) ، آيه 37.
7 – الخصائص العلويه، ابو الفتح محمد بن علي نطنزي، الغدير، ج 7، ص 301.
8 – سوره شوري (42)، آيه 23.
9 – براي ديدن توصيف و توثيق اين افراد در نزد دانشمندان اهل سنت ، به پاورقي هاي كتاب فاطمه زهرا مراجعه فرماييد.
10 – شماره 9.
11 – شرح المواهب اللَّدُنّيّه، ج 3، ص 21.
12 – سوره احزاب (??) آيه 72.
13 -معاني الاخبار ص 108 تا 110 . خوانندگاني كه مايل به كسب آگاهي بيشتر از وجوه تفسيري اين آيه در روايات اهل بيت هستند مي توانند به بحار ج 57 ص 278 مراجعه بفرمايند.
منبع: خبرگزاری – فارس