با مراجعه به منابع تاریخی، می‌توان زنده ماندن عدّه‌ای را به دست آورد، در دو بخش بنی هاشم و اصحاب دیگر معرّفی می‌کنیم:
یک : بنی هاشم
1 – امام سجّاد (علیه السّلام)
2 – حسن بن حسن معروف به حسن مثنّی
او در روز عاشورا در حالی که مجروح بود، اسیر شد و در حالی که اسماء بن خارجه قصد کشتن او را داشت، عمر بن سعد نگذاشت کشته شود. او با فاطمه دختر امام حسین (علیه السّلام) ازدواج کرد و در 35 سالگی دار فانی را وداع گفت. او مدّتی متولّی اوقاف و صدقات حضرت علی (علیه السّلام) بود.[1]
حسن بن حسن پدر عبد الله بن حسن (معروف به عبد الله محض)، پدر محمّد بن عبد الله (معروف به نفس زکیه) است و به جهت آن‌که اوّلین علوی‌ای بود که از پدر و مادر علوی به دنیا آمده بود، به این لقب ملقّب شد.
3 – زید بن حسن (علیه السّلام)
او نیز از فرزندان امام حسن (علیه السّلام) بود که بعضی منابع، گزارش حضور او را در کربلا ذکر کرده‌اند.[2] او مدّت نود سال زیست و از بزرگان بنی هاشم به حساب می‌آمد که مدّت‌ها متولّی صدقات پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بود.[3]
4 – عمرو (عمر) بن حسن (علیه السّلام)
گزارش حضور او در کربلا و زنده ماندنش پس از این واقعه در بعضی از منابع ذکر شده است.[4]
5 – محمّد بن عقیل
6 – قاسم بن عبد الله بن جعفر[5]
دو : اصحاب دیگر
1 – عقبة بن سمعان
او غلام رباب همسر امام حسین (علیه السّلام) بود که در روز عاشورا اسیر گردید و به نزد عمر بن سعد برده شد. هنگامی که عمر شنید او برده است، دستور آزادی او را داد.[6]
2 – ضحاک بن عبد الله مشرقی
او با امام حسین (علیه السّلام) چنین شرط کرده بود: تا مادامی که آن حضرت یار و یاوری دارد، در کنار او باشد و هنگامی که امام (علیه السّلام) تنها شد، بتواند آن حضرت را ترک کند. از این رو در روز عاشورا و در آخرین لحظات به نزد امام (علیه السّلام) آمد و شرط خود را یادآور شد. امام (علیه السّلام) او را تصدیق کرده امّا پرسید: چگونه خود را نجات می‌دهی؟ سپس فرمود: اگر بتوانی خود را نجات دهی، از نظر من مانعی ندارد.
او پس از شنیدن این سخن، سوار بر اسب خود شد و با جنگ و کشتن دو نفر از سپاه دشمن و شکافتن صف آن‌ها، توانست به طور معجزه آسا خود را نجات دهد.[7] مورّخان بعدها از او به عنوان یکی از راویان حوادث مختلف عاشورا بهره بردند.[8]
3 – غلام عبد الرحمن بن عبد الله انصاری
او در صحنه‌ی کربلا حضور داشته و ناقل برخی از روایات بوده است. او می‌گوید: هنگامی که دیدم یاران کشته شدند، من از صحنه فرار کرده و خود را نجات دادم.[9]
4 – مرقع بن ثمامة اسدی
5 – مسلم بن رباح مولی علی[10]
منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی ویژه محرم؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: گروه مؤلفان
همان‌گونه که ذکر شد، تعداد فراوانی از روایات واقعه‌ی کربلا که در کتاب‌های تاریخی به یادگار مانده، با واسطه یا بی‌واسطه از این افراد نقل شده است.
[1]. بحار الانوار، ج 44، ص 166 و 167.
[2]. مقاتل الطالبیین، ص 119؛ به نقل از: شهید جاوید، ص 109.
[3]. بحار الانوار، ج 44، ص 163-165.
[4]. تاریخ طبری، ج 4، ص 359؛ به نقل از: شهید جاوید، ص 109.
[5]. سیر اعلام النبلاء، ج 3، ص 203؛ به نقل از: شهید جاوید، ص 109.
[6]. وقعة الطف، مقدمه، ص 32؛ به نقل از: تاریخ طبری، ج 5، ص 454.
[7]. الکامل فی التاریخ، ج 2، ص 569.
[8]. وقعة الطف، ص 34 و 35 (مقدّمه).
[9]. وقعة الطف، ص 35؛ مقدّمه به نقل از: تاریخ طبری، ج 5، ص 421 و 422.
[10]. شهید جاوید، ص 109 به نقل از: تاریخ طبری، ج 4، ص 347 و تهذیب تاریخ ابن عساکر، ج 4، ص 338.