ولادت
بنا به صحيح ترين گفته تاريخى، امام مجتبى (علیه السلام)در نيمه ماه رمضان سال سوم هجرى در شهر مدينه پا به عرصه وجود نهاد. پدر بزرگوارش على (علیه السلام)در ماه ذيحجه سال دوم هجرى با فاطمه زهرا(عليها السلام) ازدواج نمود و امام حسن مجتبى نخستين فرزند زهرا به شمار مى آيد.[1]
چگونگى ولادت
از جابر روايت شده گفت: وقتى امام حسن (علیه السلام)از مادرش فاطمه متولد شد رسول اکرم (صلى الله عليه وآله) بدانان دستور داده بود نوزاد را در پارچه اى سفيد بپيچند، ولى او را در پارچه زردى پيچيده بودند فاطمه(عليها السلام) به على عرضه داشت براى نوزادمان نامى برگزين. على (علیه السلام)فرمود: من در نامگذارى فرزندم از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) پيشى نمى گيرم. پيامبر اکرم (صلى الله عليه وآله) با ورود به خانه زهرا نوزاد را گرفت و بوسه زد و زبان خود را در دهان او قرار داد و امام حسن زبان مبارك رسول خدا (صلى الله عليه وآله) را مى مكيد. سپس پيامبر اکرم (صلى الله عليه وآله) بدانان فرمود: مگر به شما نگفته بودم اين نوزاد را در پارچه زرد نپيچيد؟! آن گاه حضرت خود پارچه سفيدى خواست و نوزاد را در آن پيچيد و پارچه زرد را به کنارى افكند و در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه گفت و پس از آن به على (عليه السلام) فرمود: نوزاد را چه ناميده اى؟ عرضه داشت: من در نامگذارى او بر شما پيشى نخواهم گرفت. رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرمود: من نيز در نام نهادن فرزندم بر پروردگار خويش پيشى نمى گيرم از اين رو، فرمود: خداى عزوجل اينك به جبرئيل وحى نمود که براى محمد فرزند پسرى متولد شده، نزدش فرود آى و سلام مرا به او ابلاغ آن و از ناحيه من و خود به وى تهنيت گفته و بدو بگو: نسبت على به تو، نظير نسبت هارون به موسى است، بنابراين، نوزاد خود را به نام پسر هارون نامگذارى آن. جبرئيل بر رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نازل شد و از ناحيه خداى عزوجل و خود، به او تهنيت و شادباش گفت و سپس اظهار داشت: خداى عزوجل تو را فرمان مى دهد او را به نام پسر هارون نامگذارى نما، رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرمود: نام پسر هارون چه بوده؟ جبرئيل عرضه داشت: نام وى شبّر بوده است، پيامبر اکرم (صلى الله عليه وآله) فرمود: زبان من که عربى است او را چه بنامم؟ عرضه داشت: او را حسن نامگذارى آن و بدين ترتيب رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نوزاد را حسن ناميد.[2]
جابر از پيامبر اکرم (صلى الله عليه وآله) روايت کرده که: آن حضرت امام حسن (عليه ( السلام) را به اين دليل حسن ناميد که آسمان ها و زمين به احسان الهى سرپا شده اند.[3]
آداب و رسوم ولادت
رسول خدا(صلى الله عليه وآله) روز هفتم ولادت امام مجتبى(علیه السلام)با دست مبارك خويش براى او گوسفندى عقيقه کرد و در دعاى عقيقه فرمود:
«بسم الله، عقيقة عن الحسن، اللّهمّ عظمها بعظمه و لحمها بلحمه و دمها بدمه و شعرُها بشعره، اللّهم اجعلها وفاءً لمحمّد و آله»;
به نام خدا، عقيقه اى از حسن، خدايا! استخوانش به استخوان نوزاد، گوشتش به گوشت وى و خونش به خون او و مويش به موى وى نثار باد، خداوندا! اين قربانى را موجب نگهدارى خاندان پيامبرت قرار ده».
و حضرت يك سهم و به گفته برخى رانِ گوسفند عقيقه را به قابله حسن داد و از گوشت آن قربانى به همسايگان هديه کرد و سپس سر نوزاد را تراشيد و مويش را وزن نمود و هم وزن آن نقره صدقه داد.[4]
شيرخوارگى
از اُم الفضل، همسر عباس – عموى پيامبر(صلى الله عليه وآله)- منقول است که مى گويد: به پيامبر عرضه داشتم: اى رسول خدا! در خواب ديدم عضوى از اعضاى بدن مبارکت در دامان من قرار گرفته است، رسول اکرم (صلى الله عليه وآله) فرمود: خواب نيكى ديده اى، از فاطمه پسرى متولد خواهد شد که سرپرستى اش را تو به عهده خواهى گرفت. وقتى امام حسن از مادر متولد شد رسول خدا (صلى الله عليه وآله) او را به اُمّ الفضل سپرد و اين بانوى گرامى با شيرى که به فرزند خود قُثم بن عباس، مى داد ، امام حسن(عليه السلام)را شير داد.[5]
کُنيه و لقب
تنها کنيه امام مجتبى (علیه السلام)«ابومحمد» ولى القاب آن بزرگوار بسيار بوده است از جمله: تقى، طيّب، زکىّ، سيّد، سبط و ولىّ. حضرت به تمام اين لقب ها خوانده شده و بر او اطلاق مى گرديد و مشهورترين لقب هاى آن امام هُمام «تقى» اما برجسته ترين و سزاوارترين لقب ها به او، لقبى بود که رسول اکرم (صلى الله عليه وآله)وى را بدان توصيف نموده و ويژه او قرار داد و بدان موصوفش گرداند. در روايتِ صحيحى که راويان معتبر و مورد اعتماد از نبى اکرم نقل کرده اند. آن حضرت فرمود: «ابنى هذا، سيّد» از همين رو، سزاوارترين لقب هاى امام مجتبى(علیه السلام)«سيّد» است.
نقش انگشتر
از امام صادق(علیه السلام)روايت شده که فرمود: نقش انگشترِ حسن و حسين «حسبى الله» بوده و از امام صادق(علیه السلام)منقول است که فرمود: بر انگشتر امام حسن (عليه السلام) «العزّة لله» منقّش بوده است.[6]
شمايل
جحيفه مى گويد: من رسول خدا(صلى الله عليه وآله) را مشاهده کردم، حسن بن على به او شباهت داشت. از انس نقل شده گفت: هيچ کس بيشتر از حسن بن على به رسول خدا شباهت نداشت.[7]
در توصيف امام حسن بن على (علیه السلام)گفته شده که رخسار مبارکش سفيد و آميخته به سرخى، در چشمانش سياهى درخشنده اى برق مى زد، گونه هايش هموار بود، خط باريكى از مو بر روى شكم داشت، محاسنى انبوه، موى سرش تا نرمى گوش و گردنش مانند ابريقى از نقره مى درخشيد و عضلاتى ستبر داشت و فاصله شانه و بازوانش زياد بود، ميان بالا، نمكين، کسى به زيبايى اش يافت نمى شد. با رنگ سياه خضاب مى کرد، موهايش مجعّد و پيچيده و بدنى در نهايت لطافت داشت.[8]
امام مجتبى (علیه السلام)از ناحيه پدر و مادر و جدّ بزرگوار و جدّه و عمو و عمّه و دايى و خاله، برجسته ترين فرد به شمار مى آمد تمام عناصر تربيتى را در برترين سطح دارا بود. زندگى اش از دوران ولادت به دست مباركِ جدّش رسول خدا (صلى الله عليه وآله)خاتم پيامبران و پدر ارجمندش سرور اوصياء و مادر گرامى اش فخر زنان جهان، صبغه وحيانى و الهى داشت. بنابراين، حسن بن على(علیه السلام)در ظاهر و باطن، فرزند رسول اکرم و يگانه دانش آموخته وى و تربيت يافته مكتب وحى الهى که هدايت و رحمتش بر مردم پرتو افكن شد، به شمار مى آمد.
منبع: کتاب پیشوایان هدایت 4 – سبط اکبر؛ حضرت امام حسن مجتبى عليه السلام / مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام
[1]– کشف الغمه 1/514، بحار الانورا 44/136، العوالم 13.
[2]– معانی الاخبار 57، علل الشرایع 138، بحار الانوار 43/240 حدیث 8.
[3]– مناقب 3/166.
[4]– العوالم 2220 به نقل از کافی 6/33، در عیون اخبار الرضا آمده است که حضرت زهرا (س) ران گوسفند و یک دینار به قابله داد.
[5]– العوالم 23 به نقل از بحار 43/242 و 255 و نسخه خطی العدد القویه 5، کشف الغمه 1/523.
[6]– به کافی 6/473 و 474، بحار 43/258، و العوالم 29 مراجعه شود.
[7]-= کشف الغمه 1/522، مناقب 3/165، به نقل از صحیح ترمذی.
[8]– به کشف الغمه 1/525، العوالم 30 مراجعه شود.