عرفان عاشورايي
دكتر محمدجواد رودگر، نشر كتاب‌هاي پرستو، وابسته به انتشارات اميركبير
در اين اثر همه اصول، روش‌ها، مولفه‌ها، مقامات و احوال عرفاني بر محور سير سالكان عاشورايي و سلوك و جذبه اصحاب كربلايي ترسيم و تصوير شده است. نويسنده كتاب در مقدمه نوشته است: «عرفان عاشورايي سرمايه اصلي معرفتي، معنويتي و شريعتي‌اش قرآن كريم و عترت طاهره است؛ يعني عرفاني است ثقليني، عرفان ناب و خالص كه راه و راز سلوك را تا شهود كاملاً تبيين كرده و مفهوم و مصداق، عنوان و معنون آن را فراسوي انسانيت نهاده است. در اين عرفان، شريعت، طريقت و حقيقت سطح و ساحت يك وجود ذو مراتب هستند و شريعت، آداب، اسرار، ظاهر و باطن دارد… .»
در اين كتاب، عرفان عاشورايي به هفتاد و دو بند در سير و سلوك الي الله تقسيم شده است: خداخويي، رستن و رسيدن، فقر و فنا، عرفان خونين، رياضت و رهايي، عرفان سياسي، تجربه توبه، زهد، صبر سلوكي، رضا و راحتي، فتح عرفاني، سلوك ثقلين، نيستان نينوا، عرفان زندگي، خودافزايي، عرفان فراجنسيتي، لاهوتيان، فوق فرشته، تزكيه و تجلي، ادبستان،معرفت و حكمت، زمين آسماني، عقل عاشق، عمل مسئولانه،خوف خدا، استغفار و عرفان عزيزانه، عنوان تعدادي از بخش‌هاي اين كتاب است.
چهل جلوه از ولايت در عاشورا
دكتر اسماعيل منصوري لاريجاني، نشر بين الملل
اين كتاب رويكردي عرفاني به واقعه كربلا و حوادث روز عاشورا دارد که در آن نگارنده چهل خوشه از خرمن بي‌پايان عاشورا و كربلا را به عنوان چهل نكته عرفاني برداشت و تفسیر كرده است.
نگاهي گذرا به سير كاربرد واژه مقدس «حسين» در ادبيات عرفاني فارسي نشان دهنده نمادين و رمزي شدن اين نام است. براي آن كه نويسنده بتواند سير كاربرد اين نام مقدس را بررسي كند اين سير را بر چند دوره تقسيم كرده است: نام مقدس حسين(ع) در نخستين دوره‌هاي ادبيات عرفاني؛ رابطه نمادين عشق و حسين(ع) در اشعار سده‌هاي ميانی؛ داستان عشق و حسين (ع) در گنجينه الاسرار عمان ساماني؛ تجلي عاشقانه حسين (ع) در شعر معاصر؛ عشق و حسين و مقاومت در ادبيات مقاومت.
اين كتاب در باب چهل ولايت پيرامون عاشورا نوشته شده است؛ كه برخی از عناوين آن عبارتند از: ولايت، مظهر عشق الهي؛ ولايت، حلقه اتصال؛ ولايت و وراثت؛ ولايت در منزل نور؛ ولايت در منزل هدايت؛ ولايت در كعبه؛ ولايت در منزل توبه؛ ولايت و روز عاشورا؛ ولايت و خاك كربلا؛ كربلاي ضمير؛ ولايت در شب عاشورا؛ ولايت و آب؛ ولايت و شراب طهوري (قمر بني‌هاشم (ع))؛ ولايت و شراب زنجبيلي (حضرت علي اكبر (ع))؛ ولايت و شراب كافوري (حضرت قائم(عج))؛ ولايت و شراب سلسبيلي(علي اصغر (ع))؛ ولايت و رحيق مختوم (عبدالسر بن حسن)؛ ولايت و شراب تسنيم شهدا؛ ولايت و ختامه صيك (زينب كبري(س))؛ ولايت و اسارت؛ ولايت و بلا؛ ولايت و غربت (مسلم بن عقيل)؛ خرابه طور سينا؛ ولايت و بكاء؛ ولايت و شراب ايوبي (امام سجاد (ع))؛ ولايت و منطق پيروز.
حماسه و عرفان
آيت‌الله عبدالله جوادي آملي، نشر اسراء
موضوع كتاب دربارة عرفان، حماسه و ارتباط بين اين دو مقوله است. این اثر مجموعة ارزشمندي است كه با اين هدف تنظيم شده که ضمن بازشناسي شخصيت‌هاي بي‌نظير جهان اسلام، جايگاه هريك از عرفان و حماسه و تناسب و ترابط بنياني آن دو را تبيين نمايد. مؤلف حکیم معتقد است دو مقولة عرفان و حماسه همواره در طول تاريخ از يكديگر جدا نگاه داشته شده، تا يك دست صدا نداشته باشد. انگيزه‌هاي شيطاني فرعونيان و هواهاي نفساني نمروديان، همواره تلاش مي‌كرده تا بين اين دو جبهة متحد شقاق ايجاد كند؛ بلكه كوشيده تا اين دو نيروي بالنده را رو در روي يكديگر قرار دهد تا با نيزة عرفان سينة حماسه را بدرد و با تير حماسه قلب عرفان را هدف قرار دهد. بديهي است هيچ‌يك از اين معارف كوچك‌ترين تضادي با يكديگر ندارند. انگيزة اصلي جهاد و هدف حماسة عارف، احياي توحيد و اعتلاي كلمة الله و طرد هرگونه شرك و كفر است. با كاوش در زندگي معصومان(ع)، همياري سطوت حماسه را با شكوه معرفت مشاهده مي‌كنيم كه بارزترين نمونه و عالي‌ترين نمودار اين هماهنگي را مي‌توان در هنگامة عاشورا و قيامت كربلا به نظاره نشست.
اين كتاب مشتمل بر يك مقدمه و سه بخش است: بخش اول: هماهنگي آيين اسلام با فطرت؛ كه در فصل اول آن نكاتي پيرامون آيه ميثاق نگاشته شده و در فصل دوم توحيد و زواياي آن مورد بررسي قرار گرفته است. بخش دوم: فضيلت حماسه و عرفان؛ که در اين بخش علاوه بر آشنايي با معاني حماسه و عرفان، به خصال و ويژگي‌هاي عارفان نيز پرداخته شده است. بخش سوم: عارفان حماسه‌ساز و حماسه‌سازان عارف؛ که اين بخش كه مهمترين بخش كتاب نيز مي‌باشد داراي پنج فصل مي‌باشد. در فصل اول به عرفان در كلام و رفتار مولا اميرالمومنين علي(ع) اشاره شده است. فصل دوم كه بانام «سيد مظلومان و پيشاهنگ آزادگان» است زندگاني امام حسين(ع) مورد مداقه قرار گرفته است. همچنین مظاهر عرفان در عاشورا، جلوه‌هاي حماسي عاشورا و سيد ساجدان و زينت عابدان، از ديگر فصل‌هاي اين كتاب مي‌باشد.
لازم به تذكر است كه ترجمه عربي اين كتاب نيز با نام «الحماسة و العرفان» توسط مركز نشر اسراء ارائه گرديده است.
تمناي عشق
تحليل عرفاني زيارت عاشورا
دكتر سيد سلمان صفوي، انتشارات سلمان آزاده و آكادمي مطالعات ايراني لندن
تمناي عشق؛ تحليل عرفاني زيارت عاشورا از دو بخش تشكيل شده است. در بخش اول نویسنده با شناسايي ساختار زيارت عاشورا در هفده فـراز، به تحليل عرفاني اين زيارت با ترمينولوژي معرفت عرفاني پرداخته و از استشهادات مثنوي معنوي، كليات شمس، گلشن راز شبستري و ديوان حافظ نيز براي تبيين مفاهيم عرفاني بهره جسته است. مفاهيم عرفاني زيارت عاشورا كه در تمناي عشق تحليل شده عبارتند از: انسان كامل، تخليه و تجليه نفس، مقام تسليم، مصيبت در سلوك، مقام رغبت، مقام قرب، مقام محمود، ولايت شمسيه و ولايت قمريه، تقابل ظلمت و نور، مقام وفاي به عهد، مقام ثبات قدم و صدق.
بخش دوم كتاب، شامل متن زيارت عاشورا به خط معلي توسط آقاي محمدسعيد نقاشيان است كه براي نخستين بار زيارت عاشورا را به خط معلي به جامعۀ عرفان و هنـر ارائه كرده است. خط معلي شيوۀ جديد خطاطي است كه پس از انقلاب اسلامي ايران هنرمند برجسته استاد حميد عجمي آن را بنيان نهاد و از جنبۀ هنري، «خطاطي مدرن ايراني» تلقي مي‌شود. اين كتاب از اين جهت كه تلفيق هنر مدرن خطاطي و رويكرد عرفاني به زيارت عاشوراست، داراي نوآوري و برجستگي ويژه‌اي در آثار منتشره پيرامون زيارت عاشوراست.
سلوك خونين
تدوين نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه‌ها(با مقدمه دكتر يثربي و شرح دكتر ابراهيم كلانتري)، دفتر نشر معارف
اين اثر كه هفتمين دفتر از مجموعه آثار عرفاني موسوم به «سير و سلوك پاكان» است، شرحي فشرده بر گنجينةالاسرار عمان ساماني به حساب مي‌آيد.
مثنوي «گنجينةالاسرار» شاهكاري است كه از نفس پرسوز و گداز سراينده آن، «عمان ساماني» برآمده و دردناك‌ترين مصيبت تاريخ اسلام را با رويكرد عارفانه و زبان تمثيلي و رمزگونه و خلق صحنه‌هاي پرشور به تصوير كشيده است. كربلا تراژدي سهمگيني است كه همه صحنه‌هاي آن لبريز از احساس و عاطفه و ايثار و عشق است که هرگاه چنين ماجرايي در منظر تيزبين و لطيف عارف قرار گيرد و بر مفاهيم بلند عرفاني منطبق گردد و با زبان رمز و تمثيل و بهره‌گيري از قوت و قدرت تصاوير شاعرانه، عرضه شود، زواياي تازه‌اي از آن آشكار مي‌شود و با اوج و عظمتي بيش از پيش به دست ابديت سپرده مي‌شود. اين در حقيقت همان چيزي است كه «گنجينةالاسرار» به زيبايي از عهده آن برآمده و در همان حال كه به مرثيه‌سرايي براي شهيدان كربلا پرداخته، آن واقعه را بر مفاهيم بلند عرفاني تطبيق و آن را در قالب 830 بيت مثنوي عرضه كرده است و همين امتزاج رثا و عرفان و هنر است كه اين اثر را در زمره شاهكارهاي اين عرصه قرار داده است.
طوبای کربلا
حاج محمداسماعیل دولابی(ره)، انتشارات هنارس
کتاب «طوبای کربلا» مجموعه گفتارهای عارف فرزانه حاج محمداسماعیل دولابی(ره) درباره کربلاست که با جمع‌آوری از کتاب‌های «طوبای محبت»(مجموعه بیانات آن مرحوم)، صورت گرفته است. این کتاب، سخنان آن عبدصالح خدا در عظمت مقام و منزلت حضرت سیدالشهداء(ع) و شهدای کربلا و عنایات حضرت مولا اباعبدالله(ع) به سرسپردگان است.
چاپ اول کتاب «طوبای کربلا» که مختصرتر بود، با استقبال بسیار، خیلی سریع در بین عاشقان و علاقمندان توزیع شد. پس از آن چاپ دوم این کتاب به‌صورت کامل‌تر، منتشر گردید. اینک فرازهایی از این کتاب را با هم بخوانیم:
«فرد موثقی نقل می‌کند: در شب فوت حضرت آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی، در خواب می‌بیند که یک جای وسیعی است و آب همه جا را فرا گرفته است و باران شدیدی می‌بارد و همه در حال غرق شدن هستند؛ و گویا این جریان تصویری از قیامت و مرگ است و مرحوم آیت‌الله گلپایگانی هم آنجاست. از آقا سوال کردم: شما چه کردید و چگونه نجات یافتید؟ فرمودند: “ما بر کشتی حسین(ع) سوار شدیم و رستیم.” این جواب زحمات ایشان درباره امام حسین(ع) و کوشش وی در زنده نگه داشتن نام امام حسین(ع) است و این، اثرات همان اشک‌های خالصانه‌ای بود که در مصیبت جدش از چشمان مبارکش جاری می‌شد…»
«كل احمد آقا در توصيف جذابيت حضرت عباس‌بن‌علي(ع) مي‌فرمودند: “درست است كه امام حسين(ع) بين‌المللي است؛ اما نمي‌دانم چه ملاحتي در عباس(ع) نهفته است كه همه خلق برايش دست و پا مي‌شكنند!” ايشان در مورد مقام رفيع حضرت ابوالفضل(ع) نزد برادر بزرگوارشان، خاطره‌اي به اين مضمون نقل كردند: “در كربلا كه بودم، هر روز دوبار به زيارت امام حسين(ع) و يك بار به زيارت حضرت ابوالفضل(ع) شرفياب مي‌شدم. پس از مدتي يك روز حضرت جلوه‌اي عنايت كردند و فرمودند: برادرم عباس نزد خداوند متعال، مقام و منزلتي دارد كه تمام شهدا به آن مقام غبطه مي‌خورند. سعي كن هر اندازه كه به زيارت من همت مي‌كني، به همان اندازه هم به زيارت برادرم عباس بروي!” به همين دليل كل احمد آقا، اعتقاد بسيار محكمي به زيارت حضرت قمربني هاشم(ع) داشتند و به اطرافيان و دوستان خود نيز اين موضوع را سفارش مي‌كردند و مي‌فرمودند: “هرگاه به كربلا رسيديد، نخست به حرم ابوالفضل‌العباس(ع) و پس از آن به زيارت سالار شهيدان(ع) مشرف شويد؛ زيرا هركس قصد ورود به قلعه‌اي را داشته باشد، نخست بايد از درگاه و باب آن وارد شود و عباس‌بن‌علي(ع) باب حضرت سيدالشهدا(ع) است.”»
كرشمة حُسن
نظري اجمالي بر جنبه‌هاي عارفانة نهضت عاشورا
مهدي طيب، نشر سفينه
نویسنده در مقدمه کتاب، ذکر چند نکته را در ابتدای این اثر فشرده و مختصر، لازم دانسته است؛ از جمله: نخست، اینکه حضرت اباعبدالله امامند؛ «امام» به کسی گفته می شودکه پیشاپیش حرکت می کنند و دیگران درپی ایشان طی مسیرکنند. «شیعه» یعنی کسی که در پی امام خویش حرکت می کند و به اصطلاح امام خود را مشایعت می‌کند. …نکته چهارم، اینکه در حج عاشورایی عرفات کوی شناخت اباعبدالله و منا، عشق به حضرتش می‌باشد که این هر دو لازم و ملزوم یکدیگرند و هر کدام بدون دیگری ناقص و ابتر است. نکته پنجم، مکتب عاشورا بیانگر حقیقت و تمامیت اسلام است که نباید تنها به انقلابی بودن تاریخی انگاشتن و احساسی و عرفانی جلوه کردن، آن را خلاصه کرد بل بعد اخلاقی و عرفانی آن یکی از نظرگاه‌هایی است که در این نوشتار آن را بیان خواهیم کرد. نکته ششم، نکته ایست در باب راهنمایی و راهبری حسین(ع) در عرصه عرفان؛ اباعبدالله(ع) مصباح الهدی و چراغ هدایت و درعرصه اخلاق و عرفان سفینه‌النجاه است.
اين اثر حاوي فصولي است با عناوين: موحد زيستن، حسن ظن به خدا و كارهاي خداوند، توكل، آرامش و صبر، رضا، عبادت، عبوديت، آزادگي و حريت، تسليم و تفويض، علوّ همّت، مناعت طبع، كرامت و عزت نفس، اخلاقي، عشق و جانبازي؛ همراه با متن و ترجمة زيارت عاشورا.
گلبانگ سربلندی (گفتارها و روضه‌های عاشورایی)
دکتر قاسم کاکایی، انتشارات هرمس
این کتاب، حاصلِ کرسی تدریس حوزه و دانشگاه و یا تحقیقی محض و با روش فلسفی نیست، بلکه پژوهشی عرفانی ـ معرفتی است که با گویشی عاشقانه و عارفانه ارائه شده است. به‌وجود آورنده این اثر که استادِ تمام گروه معارف اسلامی دانشگاه شیراز است، توفیق شاگردی مشاهیری از اهل معنا و معنویت به‌ویژه آیت‌الله شهید سیدعبدالحسین دستغیب(ره) و عارف فرزانه آیت‌الله حاج‌شیخ‌حسنعلی نجابت شیرازی(ره) را داشته که خود آن فرصت‌ها را به برکت امام حسین(ع) می‌داند.
این کتاب، حاصل جمع‌آوری و بازنویسی هشت سال منبر و روضه صاحب اثر برای سیدالشهداء است. از زاویه ادب عرفانی، در این مجموعه بیش از همه، از اشعار مولوی و حافظ استفاده شده است و در مرحله بعد از سعدی، و سپس از شعرایی چون: عطار، سنایی، نظامی، عراقی، جامی، باباطاهر، بیدل دهلوی، صائب تبریزی، محتشم کاشانی، عمان سامانی، سیف فرغانی، شیخ بهایی، آیت‌الله غروی اصفهانی و تا شاعران عاشورایی معاصر هم‌چون قیصر امین‌پور، نصرالله مردانی و محمدرضا آقاسی.
فصول سه‌گانه و شب‌ها، مجالس و حلقات این کتاب، به ترتیب ذیل است:
فصل اول: کربلا و عشق: شب اول: نقاش کربلا؛ شب دوم: سلام بر عشق؛ شب سوم: حبیب عشق‌بازان؛ شب چهارم: گلبانگ سربلندی؛ شب پنجم: سیاهِ رو سپید؛ شب ششم: شیرین‌تر از عسل؛ خارج از نوبت: کبوترِ پربسته؛ شب هفتم: ماهی بر لب دریا؛ شب هشتم: کعبۀ شش گوشه؛ شب نهم: سه حرف عشق؛ شب دهم: مستان سلامت می‌کنند؛ شب یازدهم: دخترِ تنهای خدا.
فصل دوم: کربلا: دنیا و آخرت: مجلس اول: مقدمه؛ مجلس دوم: یقین؛ مجلس سوم: حیات؛ مجلس چهارم: قلب؛ مجلس پنجم: آب حیات؛ مجلس ششم: مرگ‌اندیشی؛ مجلس هفتم: دین؛ مجلس هشتم: قیام یا قعود؟
فصل سوم: راز جاودانگی و ماندگاری عاشورا: حلقۀ اول: خدا؛ حلقۀدوم: شمشیر؛ حلقۀ سوم: خون؛ حلقۀ چهارم: خاک؛ حلقۀ پنجم: آب؛ حلقۀششم: اشک؛ حلقۀ هفتم: ذکر.
فروغ شهادت
آيت‌الله علي سعادت‌پرور(ره) (پهلواني تهرانی)، انتشارات پیام آزادی
نویسنده اشاره دارد که اين اثر تحقيقي نو و مستند در زمينه نهضت حسيني(ع) و مسايل مربوط به احياي حركت آن حضرت است، كه طي 31 فصل با استناد به احاديث وارده و به دور از اظهار نظرهاي بيپايه، به تحليل قيام تاريخي بي‌نظير آن حضرت از نقطه نظر اخلاقي ـ عرفاني پرداخته است. اين كتاب بيانگر آن است كه حركت سيدالشهداء (ع) از آغاز تا انجام و ادامه آن با پيام رساني اهل بيت(ع)، در درجه اول يك حركت معنوي ـ توحيدي است؛ بنابراين، احياي آن با گريه، عزاداراي، زيارت و … بايد متناسب با هدف والاي بنيانگذار اين نهضت باشد. از اين رو، كتاب «فروغ شهادت» به تبيين نكات ناب توحيدي سخنان امام حسين(ع) در طول اين نهضت نوراني از مدينه تا مكه و از آنجا تا كربلا پرداخته است؛ و به نكات اخلاقي ـ عرفاني كلمات اهل بيت(ع)و اصحاب آن حضرت در طول مسير حركت و به‌ويژه بعد از شهادت سيدالشهداء(ع) از كربلا تا كوفه و از كوفه تا شام و نيز تبيين نكات برخي از روايات پرمحتوا و توحيدي مربوط به احياي نهضت حسيني، همچنین تبيين فرازهاي كليدي برخي از زيارات آن حضرت، اشاره دارد. همه فصول متعدد این کتاب در راستاي اثبات اين نكته است كه به قيام امام حسين (ع) بايد به عنوان يك حركت توحيدي نگريست و محوريترين درسي كه از اين نهضت بايد بياموزيم، درس توحيد و مراقبه حضرت حق در همه عرصههاي زندگي است.
نغمه حسینی
سروده حکیم محيي‌الدين مهدي الهى قمشه‌اي، انتشارات پارسایان
این اثر سروده آیت‌الله محيي‌الدين مهدي الهى قمشه‌اى است که با مقدمه فرزندش دکتر حسين الهى قمشه‌اى و تصحیح و پاورقی محمدرضا غياثى كرمانى به زیور طبع آراسته شده است. مرحوم الهی قمشهای در آغاز این کتاب، انگیزه خود را از سرودن اشعار و نظم تاریخ کربلا بیان داشته که خلاصه آن چنین است: «پسری به نام حسین داشتم که در دوران صباوت بسیار بیمار شد، به گونهای که قطع امید از زندگی او نمودیم. من نذرکردم که اگر این طفل شفا پیدا کند، داستان سلطان شهیدان دین، حضرت اباعبدالله الحسین(ع) را به صورت نظمی نغز و دلنشین چون دُرّ ثمین درآورم. به مجرد این نذر به فکر افتادم که اگر بنا باشد که این طفل تا سحر از دنیا برود، پس چرا با لب تشنه جان دهد؟! چه بهتر آنکه شربتی آب به گلوی او بریزم. همین که چنین کردم، فریادی زد و به هوش آمد و مرگ را فراموش کرد و زندگی تازهای را شروع نمود. طبع من آتشکده طور گشت و دفتر فکرم ورق نور، و به عهد الهی خویش وفا نمودم.»
واقعه عاشورا، زمینه‌ها و پیامدهای آن، و مدح و رثای امام حسین(ع) و یاران آن حضرت، در این منظومه به طبع رسیده است. این اشعار که در قالب سنتی و روحی عرفانی سروده شده در حقیقت نمایانگر جلوه‌هایی روحانی از حقیقت نهضت حسینی است. برخي عناوين آن عبارتند از: سير نهضت و قيام، فرستادن حضرت مسلم(ع) به كوفه، حركت امام حسين(ع) در روز هشتم ذي الحجة، وقايع روز عاشورا، مناجات امام حسين(ع) در قتلگاه، ورود كاروان اسيران به شام.
منبع:پرسمان