همانگونه كه در سوال قبلي شما نيز اشاره كرديم هر چند امام هادي عليه السلام در دوران بسيار سختي به سر مي برد اما با اين حال امام هادي (ع) توانست با تدبير خردمندانه و سنجيده خويش اقدامات مهمي را در جهت نشر معارف ديني و دفاع از حقانيت شيعه در آن روزگاربه سرانجام برساند. امام هادي (عليه السلام) براي دست يافتن بدين هدف، فعّاليت‌هاي خويش را در دو بخش سامان داد:
الف: پاسخگويي به شبهات مخالفان
با بهره‌گيري از هر گونه فرصتي كه پيش مي‌آمد براي بازنمودن باورهاي حق شيعه. اين فرصت‌ها معمولًا از گذر شركت امام در مجالس علمي و پاسخگويي‌هاي ايشان به شبهه‌هاي مخالفان رخ مي‌نمودند.
ب: پشتيباني معنوي و مادّي شيعيان
امام در اين بخش از فعّاليت‌هاي خويش، نيازهاي فكري و معيشتي پيروان خويش را بر مي‌آورد و معارف حقّ تشيع را بدانان مي‌آموخت و بنيه ديني‌شان را توانمند مي‌ساخت. (رك: يشوايان ما، ص۲۶۱.)
با الهام از تعاليم امام هادي (عليه السلام) بود كه برخي علويان، عليه عباسيان مي‌شوريدند و حكومت را به دردسر مي‌انداختند.
امام هادي (عليه السلام) با فداكاري و كوشش پيوسته، اسلام راستين را از گزند تحريف مصون داشت و مشتاقان تعاليم ديني را از آن بهره‌مند ساخت و جايگاه والاي امامت در آيين اسلام را براي مؤمنان عصر خويش تبيين كرد. آن حضرت توانست افراد برجسته اي همچون حضرت عبدالعظيم حسني ، ابن سكيت اهوازي، ابوهاشم جعفري، اسماعيل بن مهران، علي بن مهزيار و… كه بعضاً هم از شاگردان امام جواد عليه السّلام محسوب مي شدند، را تربيت نموده و اين افراد نيز خدمات بسياري را به تشيع و حفظ و بقاء و گسترش آن انجام دادند.
همچنين در اين دوره با نظر امام(9) تاليفات مهمي توسط برخي از اين شيعيان نوشته شدكه به برخي از آنها اشاره مي كنيم:
ابو مقاتل ديلمي يكي از اصحاب امام هادي عليه السّلام كتابي روايي و كلامي درباره مسأله امامت تأليف كرد.( عزيز الله عطاردي، مسند الامام الهادي، قم، الموتمر العالمي للامام الرضا ـ عليه السّلام ـ ، 1410، ص 317.)
احمد بن محمد بن خالد برقي از شيعيان معاصر امام هادي عليه السّلام كتاب «المحاسن» را تأليف كرد. اين كتاب دايرة المعارفي است مشتمل بر احاديث امامان در تمامي زمينه هاي مختلف معارف ديني از قبيل اخلاق، تفسيرو.. وي تأليفات ديگري هم داشته از جمله كتاب «التبيان في اخبار البلدان» كه جغرافياي تاريخي اسلام محسوب مي شده است.
حسين بن سعيد اهوازي حدود 30 كتاب نوشته است و نجاشي آنها را در رجالش ذكر كرده است.(همان، ص 332.)
فضل بن شاذان يكي ديگر از شيعياني است كه تأليفات زيادي داشته است و امام حسن عسكري عليه السّلام با مشاهده برخي از نوشته هايش بر او رحمت فرستاد.( حمد بن حسن طوسي، اختيار معرفه الرجال، چاپ اول، مشهد، دانشگاه مشهد، 1348،ص 542.)
از ديگر شيعياني كه تأليفات زيادي داشته مي توان به علي بن مهزيار اهوازي اشاره كرد. او حدود 33 كتاب تأليف كرده است.( مسند الامام الهادي، ص 351)
وجود چنين شيعياني قطعاً باعث رشد و گسترش فرهنگ شيعي در اين دوره شده است. ائمه اطهارعليهم السلام به شاگردان خويش اعتماد داشتند و حل مشكلات ديني شيعيان را برعهده آنان گذارده بودند. ابا حماد رازي (از اهالي ري) مي گويد: در شهر سامرا مرا نزد امام دهم علي النقي عليه السّلام رفتم و مسائلي از حلال و حرام از ايشان پرسيدم. حضرت به من جواب داد. سپس هنگام خداحافظي به من فرمود:
اي حماد اگر در امور ديني برايت مشكلي پيش آمد در ري ، از عبدالعظيم بن عبدالله حسني سؤال كن و سلام مرا نيز به او ابلاغ كن.( محمد جواد طبسي، حياة الامام الهادي، چاپ اول، قم، دارالهدي، 1426، هـ.ق، ص 215.)
به اين ترتيب امام هادي(ع) توانست با تدابيري كه انديشيد و نيز تربيت چنين شاگرداني اقدامات مهمي را در جهت بهبود وضعيت فرهنگي و فكري شيعيان انجام دهد.
منبع:پرسمان