در عصر پيامبر(ص)، به ويژه شبه جزيره عربستان به علت نوع خاص زندگي مبتني بر قبيله، برقراري اين قراردادها جايگاه خاصي در حيات سياسي، اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و… ايفا مي‌نمود. در زمان جاهليت اين پيمانها و بيعتها به صورت‌هاي مختلف كه هر كدام نام خاصي داشت همچون حلف،[1] جوار[2] و … منعقد مي‌گرديد.
پيمان‌هايي كه پيامبر(ص) در آن شركت داشته و يا منعقد نموده‌اند، به لحاظ زماني (پيش از بعثت، دوران مكي، دوران مدني)؛ مكتوب و غير مكتوب (كلامي)؛ داخلي و خارجي (مسلمانان و غير مسلمانان؛ مدني و غير مدني و…)؛ و مواردي از اين قبيل قابل تقسيم‌بندي است كه در ذيل به برخي از مهم‌ترين پيمانهاي رسول‌اكرم(ص) به لحاظ زماني اشاره مي‌گردد؛ هرچند لازم به ذكر است حتي كوچك‌ترين پيمانهاي رسول‌اكرم(ص)، در جايگاه خود، نقش مهمي در پيشبرد اهداف اسلامي ايفا نموده است. از سوي ديگر پيمانها و قراردادهاي مذكور تنها نمونه كوچكي است كه به صورت مكتوب و يا در گزارش‌هاي تاريخي به دست ما رسيده است؛ چه بسا بسياري از آنها به خصوص در سال‌هاي نخستين دعوت به صورت مخفي منعقد شده و يا به دستان ما نرسيده است.
پيمانها و قراردادهاي پيامبر(ص)
1) پيش از بعثت
– حلف الفضول يا پيمان جوانمردان: مهم‌ترين پيماني است كه حدود بيست سال قبل از بعثت، توسط عده‌اي از «بني‌هاشم»، «بني‌زهره» و «بني‌تيم» منعقد شد و پيامبر(ص) در آن شركت جستند.[3]
2) پس از بعثت
الف) دوران مكي
– بيعت عشيره: در آغاز دعوت علني رسول‌اكرم(ص) در دعوت خويشاوندان بيان فرمودند هر كس ايشان را ياري نمايد برادر، وصي و خليفه وي خواهد شد كه به جز حضرت علي(ع) كسي ديگر پاسخ مثبت به ايشان نداد.[4]
– بيعت عقبه اول و بيعت عقبه دوم: پيمان‌هايي است كه هر كدام به فاصله يك سال در سال دوازدهم و سيزدهم بعثت با عده‌اي از مردم يثرب كه به آيين اسلام درآمده بودند منعقد گرديد.[5]
3) پس از بعثت
الف) دوران مدني
– پيمان اخوت: در همان ابتداي ورود به مدينه پيمان برادري ميان مهاجرين و انصار منعقد گرديد.[6]
– صلح مدينه: پيمان ميان مسلمانان مهاجر، انصار و يهوديان مدينه در سال اول هجرت. [7]
– بيعت رضوان (شجره): بيعت پيامبر(ص) با مسلمانان در راه ورود به مكه در سال ششم هجرت، پيش از صلح حديبيه.[8]
– صلح حديبيه (فتح مبين): ميان حضرت محمد(ص) و مشركان مكه در سال ششم هجري.[9]
– صلحنامه ثقيف: در سال نهم ميان پيامبر(ص) و قبيله ثقيف ساكن در طائف منعقد گرديد.[10]
– پيمان با مسيحيان نجران: پس از عدم انجام مراسم مباهله، بين پيامبر(ص) و مسيحيان نجران پيمان صلحي صورت گرفت.[11]
– بيعت غديرخم: رخداد غديرخم در «حجة‌الوداع» مبني بر بيعت گرفتن پيامبر(ص) بر ولايت امام علي(ع) نيز از آخرين و مهم‌ترين پيمانهاي عصر نبوي به شمار مي‌آيد.[12]
–پيمانهاي فردي و قبيله‌اي: دوران پس از هجرت به ويژه پس از فتح مكه شاهد وفدهاي قبايل و در مقابل پيمانهاي پيامبر(ص) با افراد، سران و مردم قبايل و مناطق مختلف هستيم كه شمار آن بسيار است. همچون انعقاد پيمان با مردم عمان و بحرين، يمن، أيله، بني‌ضمره، بني‌مدلج و …. [13]
–بيعة النساء: بيعت با زنان يكي از موارد حائز اهميت در بحث پيمانهاي رسول‌اكرم(ص) است. از جمله معروف‌ترين بيعتي كه با زنان صورت گرفت پيمان پس از صلح مكه با تازه مسلمانان مي‌باشد.[14]
در بين اين پيمانها آن دسته كه فقط با مشركين صورت گرفته است شامل:حلف الفضول يا پيمان جوانمردان،بيعت عشيره،صلح حديبيه (فتح مبين)و برخي ازپيمان‌هاي فردي و قبيله‌اي است.
منبع: پرسمان
پی نوشت ها
[1] . ابن هشام، السيرة النبوية، تحقيق مصطفى السقا و ابراهيم الأبيارى و عبد الحفيظ شلبى، بيروت، دار المعرفة، بى تا، ج 1، ص 133.
[2] . اليعقوبى، ابن واضح ؛ تاريخ اليعقوبى، بيروت، دار صادر، بى تا، ج 2، ص 16.
[3] . ابن هشام، پيشين.
[4] . الطبري، أبو جعفر محمد بن جرير؛ تاريخ الأمم و الملوك (تاريخ الطبري)، تحقيق محمد أبو الفضل ابراهيم، بيروت، دار التراث، 1387/1967، ط الثانية،ج 2، ص 321.
[5] . ابن هشام الحميري، پيشين، ج1، صص 431 و 438.
[6] . همان، ص 505.
[7] . همان، ص 502.
[8] . همان، ج 2، ص 315.
[9] . همان، ص 317.
[10] . همان، ص 541.
[11] . حميدالله، محمد؛ نامه‌ها و پيمانهاي سياسي حضرت محمد(ص)، ترجمه محمد حسيني، تهران، سروش، 1377، چ دوم، ص229.
[12] . الأميني النجفي، عبدالحسين أحمد؛ الغدير، بيروت، دار الكتاب العربي، 1397ق/1977م، الطبعة الرابعة.
[13] . جهت اطلاع از متن اين پيمان ها و قراردادها مراجعه شود به: حميد الله، محمد؛ پيشين و الأحمدي الميانجي، علي؛ مكاتيب الرسول، طهران، مؤسسة دار الحديث الثقافيه، 1419ق.