برخى «رمضان» را از «رمض» مشتق مىدانند كه به معناى تافته شدن سنگها، از شدّت گرما است و چون وجوب روزه در ماه رمضان، مصادف با شدّت گرما بوده است، نام اين ماه را رمضان گذاشتهاند. به يك تعبير ماه رمضان، ماه سوزاندن گناهان و بلكه بالاتر سوزاندن نفس آدمى است كه انسان خام را پخته مىكند تا حجاب انانيت و خود خواهى از ميان برداشته شود.
برخى ديگر رمضان را مشتق از «رميض»، به معناى ابر و باران در پايان چلّه تابستان و ابتداى فصل پاييز مىدانند كه گرماى تابستان را دور مىكند. به اين دليل اين ماه را «رمضان» گفتهاند كه بدنهاى آدميان را از گناهان مىشوید.[1] برخى ديگر «رمضان» را بر گرفته از «رمضت النصل ارمضه رمضاً» مىدانند؛ به اين معنا كه نيزه را ميان دو سنگ مىگذاشتند و بر آن مىكوفتند تا نازك شود. به اين تعبير رمضان؛ يعنى، انسان خود را ميان طاعت و عبادت الهى قرار مىدهد تا نفس او نرم و آماده بندگى شود. از اين رو برخى مىگويند: «رمضان» نامى است كه اسلام بر اين ماه گذاشته است و بنابر نظر ديگر، از زمان جاهليت بر اين نام بوده است.[2] در معناى «رمضان» به دو نكته كه در روايات بيان شده، اشاره مىگردد:
1 – در بسيارى از احاديث اهل بيت عليهمالسلام از گفتن كلمه «رمضان» به تنهايى نهى و توصيه شده است كه آن را «ماه رمضان» نام گذارند؛ زيرا «رمضان» يكى از اسماى الهى است.[3] از امير مؤمنان عليهالسلام نقل شده است: «نگوييد رمضان؛ بلكه بگوييد ماه رمضان و احترام آن را رعايت كنيد».[4] امام باقر عليهالسلام فرمود: «نگوييد «اين رمضان» و «رمضان رفت» و يا «رمضان آمد»؛ زيرا «رمضان» نامى از نامهاى خداوند است كه نمىآيد و نمىرود. رفتن و آمدن، ويژگىهاى موجود زايل شدنى است».[5]
پس در حقيقت «رمضان»، نامى از نامهاى خداوند است و ماه رمضان، ماه الهى است. به همين تعبير از پيامبر گرامى اسلام صلىاللهعليهوآله در خطبه شعبانيه وارد شده است: «ايها الناس قد اقبل اليكم شهر الله»؛[6] «اى مردم! همانا ماه خدا به سوى شما روى آورده است».
2 – در روايات متعدد، ماه رمضان اول سال معرفى شده؛ چنان كه امام صادق عليهالسلام فرموده است: «اول سال ماه رمضان است»[7] و به اين دليل اگر اين ماه سالم باشد، همه سال درست و سالم خواهد بود.[8]
فروردين اول سال، بر اساس اعتدال طبيعت و مناسب براى كشاورزى است و ماه محرم، اول سال در ماههاى قمرى است. اما براى ساكنان و كسانى كه به دنبال خودسازى هستند، ماه رمضان اول سال است. در ماههاى رجب و شعبان، بايست حساب سالشان را صاف و پاك كنند و با پاكى به مهمانى خداوند گام نهند.
بر اساس صريح آيه قرآن، روزه براى امتهاى گذشته نيز واجب بوده است: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ».[9] از اين آيه به دست مىآيد كه در ملتها و امتهاى پيشين نيز روزه واجب بوده است. اما اين ملتها چه كسانى بودهاند؟ نقلهاى تاريخى از مصر، يونان، روم و هند باستان، نمونههاى روزه دارى را نقل كرده است. در كتاب مقدس نيز بر روزه دارى تأكيد و تشويق شده است.[10]
در قاموس كتاب مقدس آمده است: «روزه در تمام اوقات در ميان هر طايفه و هر ملت و مذهب، در موقع اندوه و زحمت غيرمترقبه، معمول بوده است».[11]
از تورات نيز برمىآيد كه موسى عليهالسلام چهل روز روزه داشته است: «هنگام بر آمدنم به كوه، لوحهاى سنگى را (لوحهاى عهدى كه خداوند با شما بست) بگيرم. آن گاه در كوه چهل روز و چهل شب ماندم؛ نه نان خوردم و نه آب نوشيدم».[12]
همچنين از انجيل لوقا نيز برمىآيد كه حواريون مسيح روزه مىگرفتند.[13]
روزه به عنوان يك عمل عبادى، در ميان يهود رواج دارد؛ ولى تنها در روز «كيپور» (روز كفار) اين عمل صورت مىگيرد. در اين روز يهوديان از غروب روز قبل تا شبانگاه اين روز، براى كفّاره گناهان روزه مىگيرند و از خوردن و آشاميدن، استحمام و كار پرهيز مىكنند و در كنيسهها به عبادت و استغفار مشغول مىشوند.[14]
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها
نویسنده:گروه مؤلفان
[1] – سيوطى، الدرالمنثور، ج 1، ص 183.
[2] – السيد على خاتن الحسينى المدنى الشيرازى، رياض السالكين فى شرح صحيفة السجادية، ج 6، ص 10ـ11، تحقيق و نشر مؤسسة النشر الاسلامى قم بى تا.
[3] – طريحى، مجمع البحرين، ج 2، ص 223.
[4] – كلينى، كافى، ج 4، ص 69.
[5] – همان، ص 69 و 70.
[6] – سيد بن طاووس، الاقبال، ج 1، ص 26.
[7] – همان، ص 31.
[8] – همان.
[9] – بقره2، آيه 183.
[10] – سيد محمدحسين، طباطبايى الميزان فى تفسير القرآن، ج 2، صص 8ـ9.
[11] – قاموس كتاب مقدس، ص 427، به نقل از: تفسير نمونه، ج 1، ص 633.
[12] – تورات، سفر تثنيه، ف 9، ش 9، به نقل از: تفسير نمونه، ج 1، ص 632.
[13] – انجيل لوقا، ب 5، ش 3533.
[14] – حسين توفيقى، آشنايى با اديان بزرگ، تهران، سمت، طه و مركز جهانى علوم اسلامى، چاپ سوم، زمستان 1379 ش، ص 94.