در پاسخ به اين سؤال بايد گفت: پيروى از مدهاى بيگانه و مدگرايى، از ابعاد مختلف روان شناختى، اجتماعى، اقتصادى، سياسى، فرهنگى و… آسيب ها و پيامدهاى منفى به دنبال دارد كه به تشريح آنها خواهيم پرداخت.
الف – انحراف اعتقادى
برخى از گروه هاى منحرف اعتقادى با استفاده ابزارى از پوشش، آرايش و موسيقى، تفكرات انحرافى خود را منتشر و تبليغ مى نمايند و اگر افراد جامعه به ويژه جوانان و نوجوانان نسبت به اين موضوع آگاهى لازم را نداشته باشند، به راحتى با پيروى از نوع پوشش و آرايش اين گروه ها، جذب آنها شده و به مرور زمان از تفكرات و باورهاى آنها نيز پيروى خواهند كرد و نتيجه همان مى شود كه پيامبر خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: «هر كه به گروهى تشبه جويد، از آنهاست».[1]
يكى از بهترين مصاديق امروزى اين نوع آسيب، گروه هاى شيطان پرستى است. بنا به اعتقاد اين فرقه، شيطان به عنوان قدرت غالب در جهان مى باشد و اگر كسى بخواهد در جهان خوب زندگى كند، بايد با شيطان باشد! آنان حتى معتقدند راه خدا از طريق ارتباط با شيطان مى گذرد!!
ب – آسيب هاى اخلاقى
برخى از آسيب هاى اخلاقى كه افراد به واسطه مدگرايى، دچار آن مى شوند عبارت است از:
1 – در معرض اتهام ديگران قرار گرفتن
يكى از آموزه هاى اخلاقى پيشوايان معصوم (علیهماالسلام) آن است كه انسان خود را در معرض اتهام قرار ندهد. اگر عملكرد افراد در انتخاب نوع لباس، آرايش و مد، برخاسته از باورها، نيازها و شرايط فرهنگى و بومى نباشد، از منظر ديگران به منزله سستى فرد در حفظ اعتقاد و منش اخلاقى تلقى مى گردد. به عبارت ديگر چنين شخصى، به طور دائم خود را در معرض نوعى اتهام قرار داده است.
2 – گرفتار شدن به رذايل اخلاقى
پيروى از مدها و مدل هاى مخرّب فرهنگى كه با خارج شدن فرايند نوخواهى و زيبايى دوستى از حالت طبيعى و معقول به سوى افراط و تفريط مى باشد، انسان را به رذايل اخلاقى دچار نموده، موجب انحطاط اخلاقى و معنوى افراد مى گردد.
بديهى است كه انحراف در اين فرايند به دليل نداشتن نقطه اتكاى معنوى، موجب آلوده شدن افراد به رذايلى همچون فخرفروشى، زياده خواهى، خودنمايى، اسراف، تجمل گرايى، حرص، طمع، خودپرستى و… خواهد شد.
3 – اتلاف وقت
يكى از مهم ترين آسيب هاى مدگرايى كه متأسفانه از سوى جوانان و نوجوانان كمتر مورد توجه قرار مى گيرد؛ از دست دادن سرمايه عمرى است كه در مسير مدگرايى از دست مى رود. سوگمندانه بايد گفت كه براى انتخاب مد، تهيه لباس و حضور در فروشگاه ها و آرايشگاه ها و وب گردى ها چه زمان زياد و برگشت ناپذيرى از اين افراد هزينه و هدر مى شود.
ج – انحرافات جنسى
به طور طبيعى آرايش دختران و پسران و جلوه گرى در جامعه، جاذبه جنسى ايجاد مى كند و از آنجا كه رقابت در مدگرايى امرى طبيعى است. نتيجه اى كه به دنبال دارد، افزايش گرايش جنس مخالف به يكديگر و با كمال تأسف گرايش گروه هاى هم جنس به همديگر است.
مى دانيم كه ويژگى غالب پوشاكى كه با نام مد و مدگرايى به جوانان ارائه مى شود تنگ، چسبان و يا كوتاه بودن آنها مى باشد. پوشاك هاى تنگ و چسبان در آستانه بلوغ و نوجوانى (و سنين بعد) در هر دو گروه پسر و دختر از نظر تحريك اميال غريزى و تقويت و افزايش هوس شهوانى دو نقش متفاوت درونى و بيرونى دارد. از نظر درونى، پوشاك تنگ (مخصوصاً در نواحى كمر و شكم) يك اثر تحريك موضعى از خود برجاى مى گذارد كه به تحريك اعضاى تناسلى منجر گشته، تمايلات شهوانى را در نوجوان بيدار و تقويت مى نمايد.
ساليان درازى است كه تحقيقات و مطالعات روانشناسى در شناخت و تشخيص علل بروز و ابتلاى نوجوانان و جوانان به عارضه غيرطبيعى استمناء همه علل و عوامل مؤثر در ايجاد چنين ميل و اثرات محرك عمومى و موضعى غريزه جنسى را كاويده و در ميان منشأ پيدايش اين ابتلاء نقش و اثرات «تنگى پوشاك» را جستجو كرده است.[2]
از نظر بيرونى نيز پوشاك هاى تنگ، چسبان و يا كوتاه در سنين بلوغ و نوجوانى مى تواند نظرها را به سوى خود جلب كرده، زمينه تحريك شهوت و انحرافات جنسى را در بيننده فراهم نمايد.
د – پيامدهاى روحى و روانى
1 – احساس شكست و ناكامى
رشد سريع مدهاى غربى و رواج آن در بازار، خود عاملى براى شكست روحى افرادى است كه به دنبال مدهاى تازه اند؛[3] زيرا از يك سو امكانات و فراغت مردم براى دست يابى به آخرين مدها محدود است و از سوى ديگر كاروان مدگرايى با شتابى وقفه ناپذير در حركت است و وقتى مدگرايان در بن بست اين سرعت و آن محدوديت مى مانند، احساس ناكاميابى و ناتوانى مى كنند.
2 – فردگرايى و جمع گريزى
با مدپرستى و نوگرايى افراطى، انسان خود را تافته اى جدابافته از جامعه دانسته و برترى را در داشتن ظاهرى جديد مى داند و كسانى را شايسته دوستى و احترام مى داند كه از نظر ظاهرى هم شأن او باشد. به همين دليل بسيارى از روابط اجتماعى و معاشرت ها را كه در اسلام به آن توصيه شده است، كنار مى گذارد و دايره ارتباطات اجتماعى اش تنگ تر و محدودتر مى شود.
3 – تضييع انرژى عاطفى، روانى و ذهنى
بى ترديد هر فرد افزون بر داشتن محدوديت زمانى و اقتصادى داراى محدوديت عاطفى، ذهنى، روانى و… نيز است. اين محدوديت ها ايجاب مى كند كه ما با مديريت صحيح، آن را در اولويت هاى مهم تر زندگى، مانند تحصيل، روابط زناشويى و خانوادگى و شغلى و… صرف نماييم. به كارگيرى افراطى اين سرمايه ها در يك بُعد خاص، باعث نارسايى عاطفى، ذهنى، روانى و… در ابعاد مهم زندگى مى گردد كه اين خود باعث افت تحصيلى، كاهش مهرورزى، ناسازگارى در روابط بين فردى و كاهش خلاقيت مى شود كه به نوبه خود موجب پايين آمدن احساس حرمت نفس و ارزشمندى و عدم موفقيت فرد در حيطه هاى مختلف زندگى مى گردد. به تعبير دقيق علمى، بين موفقيت (در ابعاد مختلف زندگى) و احساس ارزشمندى، رابطه معنادارى وجود دارد.[4]
4 – اضطراب و استرس
افرادى كه به شدت دنبال مدگرايى هستند به توجه ديگران اهميت زيادى مى دهند. اين افراد در زندگى خويش براى اين كه در نظر ديگران ارزشمند جلوه كنند، حاضرند به هر قيد و شرطى كه از طرف جامعه به آنها تحميل مى شود تن در دهند. آنها براى جلب توجه ديگران، تجربه خويش را ناديده مى گيرند و ارزش ها و عقايد ديگران را مى پذيرند و در واقع با اين عمل به شروط آنها تن داده، به همين دليل دچار اضطراب دايمى مى شوند.
5 – بحران هويت
به مجموع باورها، ارزش ها و رفتارها، هويت گفته مى شود. بحران هويت وقتى رخ مى دهد كه فرد نتواند به باورهايى جدا از باورهاى ديگران برسد و براى خود نقش ثابتى پيدا كند.
اگر انسان ـ به خصوص در دوره نوجوانى و جوانى ـ هر روز خود را به شكلى تازه درآورد و سبك زندگى اش را به روش جديد و متأثر از مدگرايى تغيير دهد، هيچ گاه هويت ثابت خويش را نخواهد يافت؛ زيرا يكى از نشانه هاى هويت و شخصيت سالم، ثبات است.
6 – از دست دادن اراده و اختيار خود
هر چند ممكن است افراد مدگرا در ظاهر با اختيار خود مدى را انتخاب نمايند؛ اما در واقع، اختيارى در انتخاب نوع پوشش و مد ندارند و كاملاً مطيع مد و مدسازانند و هر چيزى كه تبديل به مد شد – زشت يا زيبا – آنان را در بند خود مى سازد. بهترين دليل بر اين سخن آن است كه اگر لباس و يا مدل مويى تغيير كرد و مد جديدى وارد بازار شد، اين افراد حاضر نيستند از مدهاى گذشته استفاده نمايند، هرچند مدهاى قبلى انتخاب خودشان باشد.[5]
7 – اختلال در حس زيباشناختى
از آفت هاى مدگرايى آن است كه مدگرايان همان چيزى را كه طراحان مد القاء و ترويج مى نمايند به عنوان مد مى شناسند، از اين رو به مرور زمان ملاك تشخيص زيبايى واقعى از مدگرايان گرفته مى شود. اين است كه برخى لباس هاى مُد روز اگر اين عنوان را با خود يدك نمى كشيدند، چيز دندان گير و جالب توجهى به نظر نمى رسيدند.
پی نوشت ها
[1] – نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) )، ص 737، ح 282.
[2] – آيين بهزيستى در اسلام، ج4، ص 256.
[3] – همان.
[4] – همان.
[5] – ر.ك: واقعيت مد و مدگرايى، سرور اسفنديار، ماهنامه پيام زن، شماره 196، ص 22.