در ابتدا بايد گفت رنگ برگزيده و انتخاب اول اسلام، رنگ سفيد است كه پيامبر خدا (صلی الله علیه وآله) مى فرمايد: «هيچ لباسى بهتر از لباس سفيد نيست، پس لباس سفيد بپوشيد».[1]
در مقابل رنگ سفيد، رنگ سياه قرار دارد كه، نگاه آغازين اسلام به اين رنگ، يك نگاه منفى است و هرگز آن را در حالات عادى و عرصه روزمره زندگى، به عنوان يك رنگ مطلوب برنمى گزيند.
البته پوشش لباس مشكى در دو مورد كراهت نداشته، بلكه بدان توصيه شده و امرى پسنديده است: يكى در پوشش زنان و ديگر در عزاى سالار شهيدان (علیه السلام) .
1 – پوشش مشكى زنان
هدف از حكم حجاب حفظ پاكى و طهارت قلب انسان از هرگونه هيجانات و توجهات شهوت آلود است چنان كه در آيات حجاب آمده است:
«ذلِكَ أَزْكى لَهُمْ»؛[2] «اين براى آنان پاكيزه تر است».
«ذلِكَ أَدْنى أَنْ يعْرَفْنَ فَلا يؤذَينَ»؛[3] «اين كار براى اينكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند بهتر است».
«أَنْ يسْتَعْفِفْنَ خَيرٌ لَهُنَّ»؛[4] «اگر خود را بپوشانند براى آنان بهتر است».
«ذلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُوبِهِن»؛[5] «اين كار براى پاكى دل هاى شما (مردان) و زن ها بهتر است».
لذا اگر دستوراتى در مورد نوع پوشش يا سخن گفتن و راه رفتن زنان آمده است، همه تأمين كننده سلامتى قلبى و طهارت باطنى زنان و مردان و در نهايت سلامت و سعادت جامعه است.
با توجه به حكمت و فلسفه اين حكم الهى كه در آيات ياد شده آمده است، آنچه منطقى و معقول به نظر مى رسد، آن است كه رنگ پوشش حجاب به گونه اى بايد باشد تا اثرات تحريك كنندگى و شهوت برانگيزى نداشته باشد.[6]
از همين رو مى بينيم پس از نزول آيه حجاب، زنان انصار نيز رنگ مشكى را براى پوشش خود انتخاب نمودند و اين اقدام زنان نه تنها از سوى پيامبر خدا (صلی الله علیه وآله) رد نشد؛ بلكه مورد تأييد ضمنى ايشان نيز قرار گرفت.
وقتى آيه جلباب نازل شد[7] زنان انصار از خانه هايشان خارج شدند، در حالى كه پوشش هاى مشكى بر تن داشتند.[8]
بعضى از تفاسير مهم، مانند تفسير الدرالمنثور سيوطى، روح المعانى و تفسير الميزان[9] نيز در ذيل آيه جلباب جريان تاريخى پيش گفته را نقل كرده اند كه سكوت پيامبر اكرم (صلی الله علیه وآله) در مقابل رنگ مشكى پوشش زنان انصار، دليل بر تقرير و تأييد آن است.
علاوه بر آنچه گفته شد شواهد لغوى فراوانى نيز براى اثبات اين مدعا وجود دارد كه اساساً در ريشه لغوى جلباب رنگ مشكى اخذ شده است.
هم چنين در برخى از كتاب هايى كه درباره انواع لباس هاى اسلامى نوشته شده، جلباب به پوشش گسترده و گشاد مشكى مانند چادر كه زن روى لباس هاى ديگر مى پوشد، معنا شده است.[10]
در نتيجه مى توان از مجموع شواهد لغوى، تفسيرى و تاريخى مذكور، به روشنى استفاده نمود كه رنگ جلباب و چادر زنان هنگام نزول آيه شريفه، مشكى بوده است؛ و رنگ مشكى چادر منشأ و ريشه ى قرآنى دارد.
در كنار شواهد قرآنى و تاريخى؛ پيامبر خدا (صلی الله علیه وآله) سه چيز را از كراهت لباس هاى مشكى استثناء نموده اند كه شامل عمامه و چكمه و عبا مى گرديد.[11] چادر مشكى نيز همچون عباى مشكى از موارد استثناء شده از كراهت لباس مى باشد.
بر همين اساس در احكام شرعى نيز چادر مشكى از لباس هاى مشكى استثناء شده است. از همين رو صاحب جواهر روايات مربوط به كراهت سياه پوشى را شامل زنان ندانسته و مى فرمايد: «طبق تصريح كتاب هاى متعددى از علماى اماميه، كراهت پوشش سياه مختص مردان است؛ زيرا شارع مقدس پوشش غليظ تر و بيش ترى براى زنان هنگام مواجهه با نامحرم قرار داده است، و رنگ مشكى در مقايسه با رنگ هاى ديگر به نحو بهترى پوشش غليظ تر و بيش تر را تأمين مى كند».[12]
هم اكنون تمامى مراجع تقليد نيز بر عدم كراهت چادر مشكى در اسلام تصريح نموده، در پاسخ به اين سؤال چنين بيان داشته اند:
آيات عظام امام، بهجت، تبريزى، صافى، فاضل، نورى و وحيد: پوشيدن لباس سياه مكروه است؛ ولى عبا از آن استثناء شده و چادر مشكى نيز داخل عنوان عبا است و مكروه نيست.
آيات عظام سيستانى و مكارم: به طور كلى پوشيدن لباس سياه مكروه نيست؛ افزون بر آن كه چادر مشكى داخل عنوان عبا است و عبا استثناء شده است.[13]
گذشته از آنچه كه تاكنون گفته شد، امروزه در روان شناسى رنگ ها، اين كه رنگ مشكى رنگى صامت و غيرفعال است و باعث تحريك و جلب توجه نمى شود يك واقعيت مسلم است.[14]
بنابراين چادر سياه كه امروزه مورد استفاده بانوان مسلمان واقع شده است، در عمل تناقضى با احكام شرع (از نظر كراهت) و اثرات روانى رنگ سياه (از لحاظ علمى) ندارد.[15]
2 – پوشش مشكى در عزادارى ها
از برخى روايات استفاده مى شود كه ائمه (علیهماالسلام) خود نيز در عزادارى ها لباس مشكى مى پوشيده اند.
بنابر نقل ابن ابى الحديد، امام حسن (علیه السلام) در سوگ اميرالمؤمنان على (علیه السلام) جامه سياه بر تن كرد و با همين جامه به ميان مردم آمد و براى آنان خطبه خواند.[16] در باب پوشيدن لباس سياه در عزاى ابا عبداللّه الحسين (علیه السلام) نيز روايت شده است: «وقتى امام حسين (علیه السلام) شهيد شد، زنان بنى هاشم لباس سياه پوشيدند و امام زين العابدين (علیه السلام) براى آن ها طعام تهيه مى كردند»[17] و شايد از آن تاريخ به بعد اين كار به صورت يك سنت و رسم بين شيعه در ايام عزاى ائمه شهرت يافت.
از همين روست كه شيعيان و ارادتمندان به اهل بيت (علیهماالسلام) در دهه اول محرم، آخر صفر، ايام شهادت اميرمؤمنان (علیه السلام) و فاطمه زهرا (علیهاالسلام) و نظاير آن، جامه مشكى مى پوشند و در و ديوار و كوى و برزن را سياه پوش مى كنند.
پی نوشت ها
[1] – مكارم الأخلاق، ص104، فى لبس الثياب البيض.
[2] – نور 24، آيه 30.
[3] – احزاب 33، آيه 59.
[4] – نور 24، آيه 60.
[5] – احزاب 33؛ آيه 53.
[6] – داور، ناجيه، بشارت، قم، 1383، ص 32-37، دفتر تبليغات.
[7] – «يا أَيهَا النَّبِى قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤمِنينَ يدْنينَ عَلَيهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَّ »؛ «اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب هاى پوشش هاى بلند خود را بر خويش فروافكنند» (احزاب (33)، آيه 59).
[8] – سنن، ابى داود، ج 2، ص 182؛ عون المعبود، شرح سنن ابى داود، ج 11، ص 159.
[9] – ترجمه الميزان، ج16، ص: 517.
[10] – الجلباب: كساء اسود تلبسه المرأة فوق ثيابها، الخطيب العدنانى، الملابس و الزينة فى الاسلام، فى اسماء و انواع الملابس القديمه و الحديثه، ص 190.
[11] – الخصال، ج1، ص 148.
[12] – جواهر، ج8، ص 235.
[13] – پرسش و پاسخ هاى دانشجويى، دفتر 18، احكام نگاه و پوشش، سيدمجتبى حسينى، قم: نشر معارف.
[14] – ر.ك: روانشناسى رنگ ها، دكتر ماكس لوتر، ترجمه ويدا ابى زاده، ص 97.
[15] – آيين بهزيستى در اسلام،، احمد صبور اردوبادى، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1367ش، اول، ج3، ص31.
[16] – شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج16، ص22.
[17] – وسائل الشيعه، ج 2، ص 890.