چنان كه پيشتر گذشت «وسواس» اختلالى است كه انسان، بدون اختيار و از روى اجبار، عملى را مكررا انجام مىدهد و يا مطلب و موضوعى را در فكر و ذهن خود تكرار مىكند. اولى را «وسواس عملى» و دومى را «وسواس فكرى» مىگويند. در واقع در ذهن فرد وسواسى، اختلالى به وجود مىآيد كه توقف قطعى آن فكر يا عمل حاصل نمىشود. اغلب مبتلايان به وسواس فكرى، افكار بيهوده و شرم آور يا وحشتناكى در ذهن خود به وجود مىآورند كه اين افكار، در چرخهاى بىپايان، مرتب تكرار مىشود.
نكته ديگر اينكه مبتلايان به اين اختلال، قادرند پريشانى و ناراحتى خود را، به عنوان يك مسئله خصوصى، پنهان نگه دارند و گاهى چندين ساعت دور از چشم ديگران، صرف افكار يا كارهاى مخفيانه خود كنند. خوشبختانه شما با طرح مشكل و موضوعى كه شما را در رنج قرار داده است، در واقع تصميم به حل و درمان آن داريد.
بنابراين شما نيمى از راه درمان را پيمودهايد و براى ادامه و حل كامل آن، بايد ضمن توجّه به ضررها، عوارض و پيامدهاى سوء وسواس، راهكارهاى ارائه شده را انجام دهيد تا سلامتى كامل براى خود به ارمغان آوريد.
الف. ضررهاى وسواس عبارت است از:
1 – اتلاف وقت و از دست دادن سرمايه ارزشمند عمر (زيرا بازيابى زمان از دست رفته امكان ندارد)؛
2 – عدم توانايى در تمركز حواس و ايجاد حواس پرتى؛
3 – بازماندن از كارهاى اصلى (از جمله تحصيل علم و مطالعه و درس خواندن و به دنبال آن افت تحصيلى)؛
4 – خسته شدن ذهن و بىحوصله شدن فرد براى فكر كردن درباره موضوعات مهم و اساسى زندگى و تحصيلى.
ب. راهكارهاى عملى جهت مقابله با وسواس فكرى عبارت است از:
1 – غرقهسازى؛ بدين صورت كه فرد مبتلا به وسواس، يك وقتى را با اختيار خود انتخاب كند و تنها در آن وقت، آن قدر خود را در معرض همان موضوعى كه از آن رنج مىبرد قرار دهد تا از آن فكر خسته و متنفّر شود. بنابراين هر روز، زمانى را به فكر كردن درباره موضوع وسواس فكرى خود اختصاص دهيد و آنچنان و آن قدر درباره آن فكر كنيد كه از آن متنفّر شويد. به طورى كه هرگاه بدون اختيار هم ذهنتان به آن معطوف شد آن حالت تنفر در شما زنده شود.
2 – هرگاه ذهنتان بدون اختيار مشغول همان اوهام و افكار بيهوده شد، با گفتن ذكر «لا حول و لا قوة الا باللّه العلى العظيم» از جاى خود بلند شده، تغيير حالت دهيد تا بدين وسيله از آن فكر تكرارى و وسواس رهايى يابيد.
3 – كش نازكى را دور مچ دست خود ببنديد. هرگاه افكار وسواس به سراغ شما آمد، با كشيدن كش و رها كردن آن روى دستتان و ايجاد درد مختصر روى مچ خود، از آن فكر رهايى يابيد.
4 – با خود عهد ببنديد و برنامهريزى كنيد كه زمان فكر كردن درباره موضوع وسواس، ساعت خاصى باشد (مثلاً 30:4 تا 5 بعدازظهر) و در طول روز هرگاه اوهام و افكار وارد ذهنتان شد، به خود بگوييد: زمان فكر كردن فلان ساعت مقرر است و در آن زمان نيز مدتى را به فكر كردن درباره آن موضوع، اختصاص دهيد و ذهنتان را به آن مشغول سازيد تا اينكه در طول روز و به طور پراكنده، ذهنتان مشغول آن نباشد. ضمنا آن زمان اختصاصى را به تدريج در طى (مثلاً سى روز) روزى يك دقيقه كم كنيد تا به صفر برسد.
5 – هر روز به خود تلقين كنيد كه «من قادرم افكار وسواسى را كنار بگذارم»؛ زيرا تلقين يكى از راههاى مبارزه با افكار منفى است و وسواس فكرى نيز چيزى جز يك فكر منفى مزاحم نيست.
6 – دو عامل عمدهاى كه به اين گونه مشكلات دامن مىزند، بيكارى و تنهايى است. البته تعارضات فكرى و روانى مبتنى بر گذشته فرد، در اين ميان تأثيرگذار است و ريشه يابى آن نيازمند فرصت كافى و صبر و حوصله و پشتكار است. بنابراين براى اوقات شبانه روز، جدولى را تهيه و كارها و فعاليت شبانه روزى خود را در آن يادداشت كنيد. برنامه تدوين شده، بايد متناسب با توانايى جسمى و روانى شما باشد و از هر گونه افراط و تفريط خوددارى كنيد. اوقات فراغت را نيز با نوعى فعاليت ورزشى، نظافت اتاق، مطالعه روزنامه، انجام فعاليتهاى هنرى و هر كار مورد علاقه ديگرى، پر كنيد.
7 – از آنجا كه افكار مزاحم معمولاً در تنهايى بيشتر به ذهن افراد هجوم مىآورد، حتى المقدور از قرار گرفتن در مكانهاى خلوت و تنهايى، به مدت زياد بپرهيزيد و سعى كنيد مطالعات خود را در كتابخانه و قرائت خانههاى عمومى انجام دهيد. در اتاق، تنها نخوابيد و هنگام غذا خوردن، تنها غذا نخوريد و تنها مسافرت نكنيد.
هرگاه احساس تنهايى كرديد، از جاى خود برخيزيد و با ديگران ارتباط برقرار كنيد. ورزشهاى دسته جمعى انجام دهيد. ارتباط خود را با افراد شاد و اجتماعى بيشتر كنيد و از گوشهگيرى بپرهيزيد.
8 – هميشه در برگههايى، موضوعات مختلف علمى و غير علمى را يادداشت شده داشته باشيد و در صورتى كه افكار مزاحم به سراغتان آمد، موضوع و مسألهاى جايگزين داشته باشيد كه با اختيار خودتان در آن باره بينديشيد و آن فكر مزاحم را كنار بگذاريد. به هر حال هميشه موضوع جايگزين براى فكر كردن داشته باشيد.
گفتنى است درمان وسواس فكرى، نيازمند صبر و حوصله و پشتكار در به اجرا درآوردن راههاى فوق است تا به تدريج از آن افكار رهايى يابيد و انتظار حل و درمان سريع آن را نداشته باشيد. به اين نكته مهم و حياتى نيز توجه داشته باشيد كه اين گونه افكار مزاحم، به عنوان يك بيمارى تلقى مىشود و شما هرگز مؤاخذه نخواهيد شد. به عبارت ديگر گناه نيست و از اين نظر مطمئن باشيد. دليل آن هم غيراختيارى بودن آن است و همين نامه و پرسش شما، حكايت از آن مىكند كه در صدد حل آن بوده و ناخواسته به ذهنتان مىآيد. گناه آن است كه اظهار عجز كنيد و از رحمت و لطف و مهربانى خداوند متعال مأيوس شويد. بنابراين نا اميدى و يأس از خداوند زشت و ناپسند است. مطمئن هستيم با پىگيرىهايى كه خواهيد كرد، اين مشكل قابل حل است.