در اين باره بايد به چند نكته توجه كرد:
1 – دين داراى اصول و محكماتى است كه تغيير ناپذير و پايدار است. معارف اساسى (مانند توحيد، نبوت و معاد ) و احكام ضرورى (مانند اصل نماز، روزه، حرمت شراب ) و حتى بسيارى از فروعات عقايد، اخلاقيات و احكام نيز از اين قسم است.
2 – برخى احكام بر موضوعات با تعريف خاص وارد شده است؛ از اين رو هرگاه موضوع بازشناسى شود و يا تغيير يابد، چه بسا حكم نيز تغيير كند. مثلاً ماهى بدون فلس حرام است. از طرف ديگر بعضى از ماهى ها بدون فلس از آب گرفته مى شوند ولى تحقيقات اخير نشان داده است كه اصالتا داراى فلس بوده ولى به عللى فلس ريزى دارد. در اين صورت بازشناسى موضوع موجب فتواى برخى از مراجع به حليت آنها شد. نمونه ديگر حرمت موسيقى لهوى است. اكنون اگر در مورد بعضى از موسيقى ها تشخيص داده شود كه مطرب و يا لهوى نيست، از آنجا كه شرايط حرمت را به طور كامل ندارد، حكم حرمت برداشته مى شود.
3 – در مواردى نيز تغيير موضوع موجب تغيير حكم مى شود. فروش چيز نجسى كه منفعت حلال ندارد، از نظر شرعى حرام است. از همين رو همه فقهاى پيشين خريد و فروش خون را حرام مى دانستند. اما امروزه كه تكنولوژى پزشكى انتقال خون به بدن بيماران را ممكن ساخته است هيچ فقيهى فتوا به حرمت فروش خون نمى دهد، زيرا موضوع عوض شده و خون از جمله امورى شده كه داراى منفعت حلال است.
4 – برخى اعمال و رسوم، جزء مباحات است و انجام و عدم انجام آن، به سليقه و تشخيص خود مردم واگذار شده است. مانند مراسم سينه زنى كه هر جامعه اى فرهنگ خاصى در عزادارى دارند. اين گونه موارد، به شرط اينكه به فعل حرام آلوده نشود، از سوى شارع منع نمى شود.
5 – برخى اعمال از تجربيات بزرگان گرفته شده و جزء مقبولات گشته است و از آنجا كه در دايره بدعت و محرمات قرار ندارد – بلكه فوايدى بر آن مترتب است – انجام آن ترجيح دارد و دليل بر منع شرعى نيست (مانند برخى اذكار در نمازها كه به نيت مطلق ذكر گفته مى شود ).
6 – بعضى از احكام امضايى است؛ يعنى، در ميان عرف عقلا، رايج است و شارع منع نكرده؛ بلكه ادامه آن را جايز شمرده است (مانند بسيارى از معاملات و داد و ستدها چون بيمه و…) در نتيجه به خوبى مى توان به دست آورد كه هر آنچه فايده عقلايى داشته و منع شرعى نداشته باشد، جايز است.
براى توضيح بيشتر توجه به مطالب زير پرفايده است:
يكم. شيوه هاى عزادارى، غير از ماهيت عزادارى است. عزادارى به گونه هاى متفاوت و در شكل هاى مختلف، ظهور مى كند؛ بنابراين صرفا يك ابزار است نه بيشتر.
دوم. ابزار و شيوه هاى عزادارى، بايد با محتوا و پيام آن، متناسب باشد؛ به صورتى كه بتواند با بهترين، وجهى آن را به ديگران منتقل كند و لباسى باشد كه به قامت آن راست آيد.
سوّم. مى توان براى ابلاغ محتواى پيام، از ابزارهايى كه در فرهنگ و تمدن ملل گوناگون وجود دارد، سود جست و آنها را به خدمت گرفت؛ چنان كه جهان اسلام زبان اردو را در هند به خدمت گرفت و آن را ابزارى براى صدور اسلام به شبه قاره قرار داد؛ يا فلسفه را از يونان گرفت و با اصلاحاتى آن را در خدمت آموزه هاى وحيانى گذاشت و….
چهارم. اسلام به آداب و رسوم ملل تا زمانى كه با آموزه هاى اسلام در تضاد و تهافت نباشد، احترام گذاشته و هيچ منعى نسبت به آنها روا نمى دارد.
براى مثال اسلام هيچ گاه براى زبان و رنگ لباس و كيفيت غذاى ملل مختلف، فنون، صنايع و علوم – مادامى كه با هنجارهاى اسلام منافات نداشته باشد – محدوديتى قائل نيست.
با توجه به آنچه گفته شد، از ديدگاه اسلام «عزادارى و سوگوارى» اهل بيت (علیه السلام) ، مى تواند در قالب ها، فرم ها و ابزارى كه در ميان ملل و اقوام مختلف مرسوم بوده، محقق شود و به شيوه هاى گوناگون تجلّى يابد. اين تا زمانى است كه قالب ها، شيوه ها و گونه ها، به اصل پيام و محتوا لطمه وارد نسازد. از اين رو استفاده از برخى شيوه هاى عزادارى – كه در زمان صدر اسلام نبوده بدعت در دين يا تغييرپذيرى دين و يا به منزله اثرپذيرى معرفت دينى از ذهنيات انسانى نيست و اساسا نبايد اين گونه امور را با روح و اصل ماهيت عزادارى يا ديگر مسائل دينى – چه در حوزه رفتارها و چه در حوزه بينش ها و اعتقادات – كه ريشه در متن نصوص دينى دارد، خلط نموده و يكسان انگاشت.
كتابنامه
1 – قرآن مجيد، ترجمه استاد محمد مهدى فولادوند.
2 – شيخ عباس قمى، مفاتيح الجنان.
3 – سيد جعفر شهيدى، ترجمه و شرح نهج البلاغه، تهران: انتشارات علمى فرهنگى.
4 – عبدالحميد ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه، تحقيق ابوالفضل ابراهيم، دار احياء الكتب العربيه.
5 – صبحى صالح، شرح نهج البلاغه، قم، دارالهجره، 1419 ق.
6 – محمد على فروغى، آئين سخنورى، بى تا، بى جا.
7 – على احمد پناهى، آرامش در پرتو نيايش، قم، مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمينى.
8 – صفدر صانعى، آرامش روانى و مذهب، قم، پيام اسلام.
9 – مرتضى مطهرى، آشنايى با قرآن، تهران: صدرا.
10 – سيد محمد حسين طباطبايى، آموزش عقايد و دستورهاى دينى، بى تا، بى جا.
11 – اقبال لاهورى، احياى فكر دينى در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران: كانون نشر پژوهش هاى اسلامى، 1348.
12 – مارسل بوازار، اسلام و حقوق بشر، ترجمه محسن مؤدى، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
13 – محمد نقيب العطاس: اسلام و دنيوى گرى، ترجمه احمد آرام، مؤسسه مطالعات اسلامى دانشگاه تهران، 1374.
14 – مرتضى مطهرى، اسلام و مقتضيات زمان، تهران: صدرا.
15 – محمدرضا مظفر، اصول الفقه، قم: انتشارات اسلامى.
16 – ابى جعفر محمدبن يعقوب كلينى، اصول كافى، به تصحيح: على اكبر غفارى، تهران: دارالكتب الاسلامية، 1350 ش.
17 – محمد حسين طباطبائى، اعجاز قرآن، تهران، مركز نشر فرهنگى رجاء، 1362.
18 – پيتر ال برگر، افول سكولاريسم، ترجمه: افشار اميرى، تهران: پنگان، 1380.
19 – حسين بن عبداللّه بن سينا، الاشارات و التنبيهات، ترجمه مجتبى زارعى، قم: بوستان كتاب.
20 – حسن محمد المكى العاملى، الالهيات على هدى الكتاب والسنة والعقل، محاضرات استاد جعفر سبحانى، قم: امام صادق (علیه السلام) ، 1417، ج 3.
21 – الحافظ ابى الفداء اسماعيل بن كثير الدمشقى، البداية والنهاية، تحقيق على شيرى، دار احياء التراث العربى، 1408.
22 – ابن عساكر شافعى، الجامع الصحيح، دارالكتب العلميه.
23 – عبدالرحمن جلال الدين سيوطى، الدرالمنثور فى التفسير بالمأثور، بيروت، دارالكتب العلميه، 1411 ه.ق.
24 – محمد ابن سعد بصرى، الطبقات الكبرى، بيروت: دار الاحياء التراث العربى.
25 – شيخ محمد عبده (1323ه)، المنار، بيروت: دارالفكر.
26 – مرتضى مطهرى، امامت و رهبرى، تهران: صدرا.
27 – مرتضى مطهرى، امدادهاى غيبى در زندگى بشر، تهران: صدرا.
28 – عبداللّه جوادى آملى، انتظار بشر از دين، قم: اسراء، 1380.
29 – مرتضى مطهرى، انسان و ايمان، تهران: صدرا، 1374.
30 – پت كورى، بازگشت به دعا در آستانه هزاره سوم، ترجمه عزيزاللّه صوفى سياوش.
31 – حميد رضا شاكرين، براهين اثبات وجود خدا در نقدى بر شبهات جان هاسپرز، تهران: مؤسسه فرهنگى دانش و انديشه معاصر، 1385.
32 – محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، بيروت: مؤسسة الوفاء، 1983 م.
33 – آلوين گولدنر، بحران جامعه شناسى غرب، ترجمه فريده ممتاز، تهران: شركت سهامى انتشار، 1368.
34 – على نقى فقيهى، بهداشت و سلامت روان در آيينه علم و دين، قم، حيات سبز، 1384.
35 – سيد ابوالقاسم خويى، بيان در علوم و مسائل كلى قرآن، ترجمه: محمدصادق نجمى، هاشم هاشم زاده هريسى، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1382.
36 – حميدرضا شاكرين، پرسش ها و پاسخ هاى دانشجويى (ج7)، قم: معارف.
37 – مرتضى مطهرى، پيرامون انقلاب اسلامى، تهران: صدرا.
38 – ابى بكر احمدبن على الخطيب البغدادى، تاريخ بغدادى او مدينه السلام، بيروت، دارالكتب العلميه.
39 – عبدالرحمن، تاريخ تصوف اسلامى، كويت، مطبوعات.
40 – ابن عساكر شافعى، تاريخ دمشق، بيروت: دارالفكر.
41 – رسول جعفريان، تاريخ سياسى اسلام (سيره رسول خدا (صلی الله علیه وآله) )، قم: الهادى، 1378.
42 – مارشال برمن، تجربه مدرنيته، ترجمه مراد فرهاد پور، 1380.
43 – محمدتقى فعالى، تجربه دينى و مكاشفه عرفانى، تهران: مؤسسه فرهنگى دانش و انديشه معاصر، 1379..
44 – محمد سعيدى روشن، تحليل زبان قرآن و روش فهم آن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامى و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
45 – رونالد اينگلهارت، تحول فرهنگى در جامعه پيشرفته صنعتى، ترجمه: مريم وتر، تهران: كوير، 1373.
46 – سيد محمد حسين طباطبايى، ترجمه تفسير الميزان، ترجمه سيد محمد باقر موسوى همدانى، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
47 – مرتضى مطهرى، تعليم و تربيت در اسلام، تهران و قم: صدرا.
48 – على بن ابراهيم القمى، تفسير قمى، تحقيق محمد صالحى انديمشكى، قم، ذوى القربى، 1428 ق.
49 – مرتضى مطهرى، تكامل اجتماعى انسان، قم و تهران: صدرا.
50 – سيد محمدرضا جلالى نائينى، توضيح الملل، ترجمه الملل والنحل، تهران: اقبال، 1362.
51 – ژان پل ويلم، جامعه شناسى اديان، ترجمه: عبدالرحيم گواهى، تهران: مؤسسه انتشاراتى تبيان، 1377.
52 – ملكم هميلتون، جامعه شناسى دين، ترجمه محسن ثلاثى، تهران: تبيان، 1377.
53 – فرانكلين لووان بومر، جريان هاى بزرگ در تاريخ انديشه غربى، ترجمه حسين بشيريه، تهران: مركز بازشناسى اسلام و ايران، 1380.
54 – حميد پارسانيا، حديث پيمانه، قم: معارف.
55 – تا نِه گى دو كِه نِه تِن، حس مذهبى يا بعد چهارم روح انسانى، ترجمه مهندس بيانى.
56 – مرتضى مطهرى، حكمت ها و اندرزها، تهران: انتشارات حكمت.
57 – حميدرضا شاكرين، حكومت دينى، قم: پارسايان، 1383.
58 – مرتضى مطهرى، خاتميت، تهران: صدرا، 1374.
59 – جعفر سبحانى، خاتميت از نظر قرآن و حديث و عقل، قم: مؤسسه امام صادق (علیه السلام) ؛
60 – مرتضى مطهرى، ختم نبوت، تهران: صدرا، 1374.
61 – مرتضى مطهرى، خدمات متقابل ايران و اسلام، تهران: صدرا.
62 – على اكبر رشاد، دانشنامه امام على (علیه السلام) ، پژوهشكده فرهنگ و انديشه اسلامى.
63 – فريد وجدى، دايرة المعارف، بى تا، بى جا.
64 – درآمدى بر حقوق اسلامى، نشر دفتر همكارى حوزه و دانشگاه.
65 – احمد واعظى، درآمدى بر هرمنوتيك، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامى.
66 – على شيروانى، درس نامه عقايد، قم: مركز جهانى علوم اسلامى.
67 – شهيد صدر، دروس فى علم الاصول، قم: دارالعلم.
68 – واگلرى، دفاع از اسلام، ترجمه فيروز حريرچى، تهران: فروغى، بى تا.
69 – پيير آلستون، ملتون يينگر، محمد لگنهاوزن، دين و چشم اندازهاى نو، ترجمه غلامحسين توكلى، قم: بوستان كتاب 1376.
70 – على ربانى گلپايگانى، دين و دولت، تهران: مؤسسه فرهنگى دانش و انديشه معاصر، 1377.
71 – محمد سروش، دين و دولت در انديشه اسلامى، قم: دفتر تبليغات اسلامى، زمستان 1378.
72 – ويليام جيمز، دين و روان، ترجمه مهدى قائنى، تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1343.
73 – حميدرضا شاكرين و عليرضا محمدى، دين و سياست، ولايت فقيه و جمهورى اسلامى، قم: معارف، 1383.
74 – محمدرضا كاشفى، دين و فرهنگ، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامى.
75 – ناصربن خسروبن حارث القباديانى البلخى المروزى، ديوان ناصر خسرو، تهران: آزادمهر.
76 – حميدرضا شاكرين، راز آفرينش (مجموعه پرسش هاى دانشجويى، دفتر 26)، قم، نشر معارف، 1386.
77 – شارل دو منتسكيو، روح القوانين، ترجمه على اكبر مهتدى، تهران: اميركبير1362.
78 – شهاب الدين آلوسى، روح المعانى، دار احياء التراث العربى.
79 – اتين ژيلسون، روح فلسفه قرون وسطى، ترجمه ع. داودى، تهران: شركت انتشارات علمى و فرهنگى، 1370.
80 – على اكبر كلانترى، رويش (درآمدى بر كارآمدى نظام جمهوى اسلامى) قم: معارف، 1383.
81 – برنارد لوئيس، زبان سياسى اسلام، ترجمه غلامرضا بهروز لك، قم: دفتر تبليغات اسلامى، 1378.
82 – محمد حسن قدردان قراملكى، سكولاريسم در مسيحيت و اسلام، قم: دفتر تبليغات اسلامى، 1379.
83 – مرتضى مطهرى، سيرى در نهج البلاغه، تهران: صدرا.
84 – سيد محمد دامادى، شرح بر مقامات اربعين، دانشگاه تهران، 1367.
85 – عبدالرحمن انصارى، شرح منازل السائرين، نشر مولى.
86 – عبداللّه جوادى آملى، شريعت در آينه معرفت، تهران: مركز نشر فرهنگى رجاء، 1372 ش.
87 – سيد محمد حسين طباطبايى، شيعه در اسلام، قم: انتشارات اسلامى.
88 – ابو عبداللّه محمد بن اسماعيل البخارى، صحيح بخارى، بيروت: دار المعرفه.
89 – جان ديون پورت، عذر تقصير به پيشگاه محمد (صلی الله علیه وآله) و قرآن، ترجمه غلامرضا سعيدى، قم؛ دار التبليغ اسلامى، بى تا.
90 – محمدرضا كاشفى، عرفان و تصوف (پرسش ها و پاسخ ها، دفتر يازدهم )، قم، معارف.
91 – محمد بن على بن بابويه صدوق، علل الشرايع، ترجمه سيد محمد جواد ذهنى تهرانى، قم: مؤمنين.
92 – ابى جعفر صدوق، عيون اخبار الرضا، قم: انتشارات اسلامى.
93 – ابن حجر العسقلانى، فتح البارى، بيروت: دارالمعرفه.
94 – سيد محمد حسين طباطبايى، فرازهايى از اسلام، تنظيم سيد مهدى آيت اللهى، قم: جهان آرا.
95 – ابى جعفر محمدبن يعقوب كلينى، فروع كافى، تحقيق: على اكبر غفارى، تهران: دارالكتب الاسلاميه .
96 – سيد جعفر سجادى، فرهنگ اصطلاحات عرفانى، تهران: ظهورى، 1370.
97 – علاءالدين حجازى، فرهنگ نماز، تهران: بعثت، 1354.
98 – ميرچا الياده، فرهنگ و دين، ترجمه مترجمان ؛ زير نظر بهاءالدين خرمشاهى، تهران: طرح نو، 1374.
99 – على شريعتى، فلسفه تعليم و تربيت، تهران: سمت.
100 – ناصر كاتوزيان، فلسفه حقوق، انتشارات شركت سهامى انتشار، 1377.
101 – محمدتقى جعفرى، فلسفه دين، به كوشش عبداللّه نصرى، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامى، 1378.
102 – نورمن ال گيسلر، فلسفه دين، تهران: حكمت، 1384.
103 – عبداللّه نصرى، فلسفه آفرينش، قم، معارف، 1382.
104 – ناصر مكارم شيرازى، قرآن و آخرين پيامبر، تهران: دارالكتب الاسلاميه، 1349.
105 – مهدى گلشنى، قرآن و علوم طبيعت، تهران: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى.
106 – قرائت دين، حسين محمدى، قم: انتشارات ظفر 1380.
107 – ژان ژاك روسو، قرارداد اجتماعى، ترجمه منوچهركيا، تهران: انتشارات گنجينه، 1352.
108 – محمد تقى مصباح يزدى، قلمرو دين، مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمينى.
109 – عبدالحسين خسروپناه، كلام جديد، قم: مركز مطالعات و پژوهش هاى فرهنگى حوزه علميه.
110 – مرتضى مطهرى، گفتارهاى معنوى، تهران: صدرا.
111 – ويل دورانت، لذات فلسفه، ترجمه عباس زرياب، تهران: شركت انتشارات علمى و فرهنگى، 1384.
112 – محمود فتحعلى، مبانى انديشه اسلامى 4، درآمدى بر نظام ارزشى و سياسى اسلام، قم: مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمينى، 1383.
113 – جلال الدين محمد مولوى، مثنوى معنوى، به همت رينولد الين نيكلسون، تهران: مولا، 1360.
114 – على شريعتى، مجموعه آثار، مركز نشر آثار شريعتى.
115 – مرتضى مطهرى، مجموعه آثار، تهران: صدرا، 1377.
116 – مجموعه مقالات اولين همايش دين در بهداشت روان، قم، نويد اسلام، 1377.
117 – رسول جعفريان، مجموعه مقالات تاريخى، قم: نشر الهادى.
118 – عبدالكريم سروش، مدارا و مديريت، تهران: موسسه فرهنگى صراط، 1376.
119 – احمدبن حنبل، مسند احمد، بيروت: دار صادر.
120 – عليرضا شجاعى زند، مشروعيت دينى دولت و اقتدار سياسى دين، تهران: نشر مركز.
121 – سيد مرتضى عسكرى، معالم المدرستين، تهران: بنياد بعثت، 1412.
122 – بابك احمدى، معماى مدرنيته، نشر مركز.
123 – محمد شجاعى، مقالات، تهران: سروش.
124 – موريس بوكاى، مقايسه اى ميان تورات، انجيل، قرآن و علم، ترجمه: مهندس ذبيح اللّه دبير، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1364.
125 – محمد مولوى، مكتوبات، تهران: عطايى.
126 – ميرزا فتحعلى آخوندزاده، مكتوبات كمال الدوله، چاپ باكو، 1985.
127 – مرتضى مطهرى، نهضت هاى اسلامى در صد ساله اخير، تهران: صدرا.
128 – آلكسيس كارل، نيايش، ترجمه على شريعتى، تهران: تشيع.
129 – مرتضى مطهرى، وحى و نبوت، تهران: صدرا.
130 – محمدبن حسن حر العاملى، وسائل الشيعه، قم: مؤسسه آل البيت لإحياء التراث، 1414.
131 – عبداللّه جوادى آملى، ولايت فقيه، ولايت فقاهت و عدالت، نشر اسرا، 1378.
132 – سيدمحمدحسين طباطبايى، ولايت نامه، ترجمه همايون همتى، تهران: اميركبير، 1366 ش.
133 – مرتضى مطهرى، ولاءها و ولايت ها، تهران: صدرا.
134 – مرتضى مطهرى، يادداشت ها، ج 4، قم و تهران: صدرا، 1382.
مقالات
1 – اسلام و بهداشت روان، مجموعه مقالات اولين همايش بين المللى «نقش دين دربهداشت روان»، ج 1، قم، معارف.
2 – عليرضا شجاعى زند، اسلام و عرفى شدن، (مقاله)، نقد و نظر (فصلنامه)، سال هفتم، شماره سوم و چهارم، تابستان و پاييز 1380.
3 – عليرضا شجاعى زند، الگوى عرفى شدن جوامع با تأكيد در مورد ايران، تهران: ماهنامه اطلاعات سياسى ـ اقتصادى.
4 – محمد قهرمانى و…، بررسى تأثير روزه دارى بر وضعيت سلامت روانى (مقاله) نقش دين در بهداشت روان، ج1، قم، معارف، 1382.
5 – قربانعلى اسداللهى، رابطه اعتقادات مذهبى در درمان بيمارى هاى افسردگى (مقاله) نقش دين در بهداشت روان (مجموعه مقالات)، قم: نويد اسلام، 1377.
6 – روزنامه اطلاعات، 25/2/46.
7 – احمدعلى نوربالا، شواهد پژوهشى در رابطه بين وابستگى مذهبى و افسردگى (مقاله) اسلام و بهداشت روان، مجموعه مقالات، ج 1، قم: معارف، 1382.
8 – قبسات، فصل نامه، سال پنجم، ش 3، شماره پياپى 71.
9 – حميدرضا شاكرين، قرآن و رويان شناسى (مقاله)، حوزه و دانشگاه (فصلنامه).
10 – كيهان فرهنگى، شماره 3، سال 1368.
11 – باقر غبارى بناب، مطالعاتى در قلمرو مشترك دين و روان شناسى (مقاله)، حوزه و دانشگاه (فصلنامه)، شماره 29، زمستان 80.
12 – آرنولد توين بى، نقش دين، (مقاله) هفت آسمان، (فصلنامه)، سال دوم، شماره 7، پاييز 1379.
منابع لاتين
1 – Religion and Individual Needs” in Seentific Study of Religion.
2 – Sporawski. M.j,Houghson M.J(1987) preceriptions for Happy Marriage Adjustment and Satisfaction of Couples Married So or More Yearly, Family Coordinator.
3 – Stark, R.(1471) Psyc lopathology and Religious Commitment Review of Religious Resaearch.
4 – Gartner. J. Larson, D, B. Allen G. Religious Commitments and Mental Health: A Review Of the Empirical literature, Jornal: Rsychology and Theology.
5 – Fazlur Rahman, Islam and Modernity, (Chicago and Londan: University of Chicago press, 1982)).
6 – Leonard Binder, Islamic Liberalism: A Critique of Development Idelogies(Chicago and London. The University of Chicago and London: The University of Chicago Press, 1980).).
7 – Comstock, G.r Partidge, K.B. (1472) Church Abandance and Health. Journal of Chronic Disease.
8 – Ernest Gellner, Islam and Modernism: Some comparisons, International Affairs, vol. 67. no. 1 (january 1991).)
9 – Glenn N.D. Weaver. C.N (1987) Multivariate, Multisurvey study Of Marriage.
10 – Linden Thal j.j, Meyers, T.K, Pepper M.P., Stern M.S.1470 Mental stutus and. Religious Behavior. Journal for the Scietific Study of Religion.
11 – pressman .P.Lyons, J.S., Larsin, D.B. and. Starnin, J.J (1990) Religious Belief,Depression, and Ambulation Stutus in eldery woman with Broken Hips. American Journd Psychatiry.
12 – Ernest Gellner (1992) Postmodern: Sm, Reason and Religion, London; Routledge.
13 – Adolf, E,M. Smart,R.G (1485) Drug use and Rse and Religious Affiliation, Feelings, British journal of Addiction.
14 – Merryiam Webster’s Collegiate Dictionary, Tenth Edition.
15 – Wooheed, Lina & Paul Heelas (2000) Religion in Modern Times. Blackwell, Oxford.
16 – karl Gustave Jung, “Modern Man in search of Asoul” , “Philosophy of Religion“.