فرزندان امام كاظم
در زمينه زندگاني امام كاظم – عليه السلام – تحقيق زيادي صورت نگرفته و نقاط مبهم در زندگي آن بزرگوار فراوان است، براي مثال، تعداد همسران آن حضرت و نام و نشان آنان و تعداد فرزندان ايشان و اسامي آنها به صورت كامل روشن نيست و زندگي اكثر آنان بررسي نگرديده است.
فرزنداني كه اكثر آنان از حيث تقوا و پرهيزگاري و فضايل انساني از برگزيدگان زمانه خود محسوب مي شوند و هر يك در جهتي از جهات مختلف سياسي، اجتماعي، علمي و… سرآمد روزگار خويش و تجسم بارزي از ايمان به خدا و گذشت در راه حق و تلاش و كوشش براي خدمت به مردم و مبارزه با ظلم و ستم بودند.
ابن صباغ مي گويد: براي هر يك از فرزندان امام كاظم – عليه السلام – فضيلتي مشهور است. (1)
شيخ طبرسي نيز هر يك از فرزندان او را داراي فضيلت و منقبتي والا مي داند. (2)
بعضي از فرزندان امام براي خوشبختي مردم و رهايي آنان از چنگال ظلم و ستم عليه دستگاه عباسي دست به قيام زدند (3) ، برخي در راه نشر علوم اسلامي و احاديث اهل بيت از جان خويش مايه گذاشتند (4) و عده اي در عبادت خداوند متعال، گوي سبقت از ديگران ربوده و با خلق و خوي خويش آنان را مجذوب و شيفته مكتب تشيع مي نمودند (5) .
تعداد فرزندان امام كاظم (عليه السلام)
علماي علم نسب در تعداد فرزندان امام كاظم – عليه السلام – اقوال مختلفي ابراز كرده اند كه بعضي آن اقوال در جدول زير آمده است:
رديف – نام كتاب – تعداد فرزندان – تعداد پسران – تعداد دختران
1 – تاريخ ائمه – 33 – 18 – 15
2 – ارشاد مفيد – 37 – 18 – 19
3 – تهذيب النساب – – 14 –
4 – دلائل الامامة – 39 – 18 – 21
5 – المجدي – 59 – 22 – 37
6 – جمهرة انساب العرب – – 14 –
7 – تاج المواليد – 37 – 18 – 19
8 – لباب الانساب – 35 – 17 – 18
9 – تاريخ مواليد الائمه – 38 – 20 – 18
10 – تهذيب الكمال – 40 – 18 – 22
11 – عمدة الطالب – 60 – 23 – 37
12 – تذكرة الخواص – – 19 –
13 – المنتظم – 40 – –
14 – عيون اخبار الرضا – سي و چند – –
15 – مناقب آل ابي طالب – 37 يا30 – 18 – 19
نويسندگان اين منابع، اسامي فرزندان امام را نيز همانند تعدادشان با اختلاف نقل كرده اند، لذا اسامي پسران به بيش از سي و چهار اسم و دختران بيش از پنجاه اسم مي رسد. از طرفي، كساني كه اسامي كم تري ارائه داده اند، ادعاي انحصار نكرده اند و احتمال بيشتر بودن فرزندان را نفي ننموده اند (اگر چه ظاهر كساني كه اعداد و ارقام ارائه داده اند انحصار مي باشد) . از سوي ديگر، احتمال تكرار خطا در قول مدعيان تعداد بيشتر فرزندان نيز منتفي نبوده و قابل قبول مي باشد.
دختران
اختلاف در تعداد و اسامي دختران امام كاظم – عليه السلام – از اختلاف در تعداد و اسامي پسران ايشان بيشتر است. تعداد آنان پانزده، هيجده، نوزده، بيست و يك، بيست و دو وحتي سي و هفت و سي و هشت نفر نيز ذكر گرديده است و اسامي آنان را تا بيش از پنجاه نام برشمرده اند.
نتيجه
1 – هر فردي از عرب مخصوصا بزرگان و اشراف، علاوه بر نام، داراي كنيه و لقب نيز بودند و براي احترام، آنان را با لقب و كنيه خطاب مي كردند و چه بسا كه والدين از ابتداي تولد فرزندشان، نام و لقب و كنيه بر او مي نهادند و ممكن است يك نفر از جهات مختلف شخصيتي، لقب هاي گوناگون داشته باشد.
2 – از طرف ديگر بسياري از اسامي گفته شده در فرزندان امام كاظم – عليه السلام – كنيه يا لقب بوده و نمايان گر صفت برجسته اي مي باشد (ام كلثوم، ام القاسم، ام عبدالله ، ام سلمه، ام ابيها …، عليه، ميمونه، حكيمه، حسنه، محموده، عطفه و..). .
3 – بعضي از مؤلفين، درصدد جمع آوري اسامي گفته شده در مورد فرزندان معصومين بوده و تمامي اسامي وارد شده در منابع سابق را نقل نموده اند و معني آن اين است كه يكي از فرزندان ايشان با اين واژه نيز شناخته مي شده است نه اين كه هر يك از آن ها بيان گر يك فرد خاص بوده و به تعداد آن اسامي، فرزند داشته باشد و لذا گاهي اسامي ارائه شده با عدد گفته شده از طرف خود آن ها مطابقت ندارد; مثلا مناقب آل ابي طالب عدد فرزندان پسر را هيجده نفر نقل و بيست اسم را فهرست نموده است.
4 – اسامي مشترك گاهي به صورت مطلق و يا با پسوند اكبر و اصغر آمده است. برخي، اولي را مطلق و دومي را اصغر ناميده اند بعضي، اولي را نيز با صفت اكبر توصيف نموده اند و دو نام با سه عنوان ذكر شده است; مثلا المجدي در مورد فاطمه، اسماء، زينب و امينه، اولين را با پسوند كبري و بقيه را به صورت مطلق آورده و بيشتر منابع اولي را مطلق و ديگران را با قيد صغري نقل كرده اند.
5 – در روايتي كه مامون علت شيعه شدن خود و محبت به اهل بيت را بيان مي كند، مي گويد: وقتي امام كاظم – عليه السلام – بر پدرم هارون وارد شد، پدرم او را بسيار احترام كرد و يكي از پرسش هاي او از امام اين بود كه عائله شما چند نفر است؟ حضرت فرمود: بيش از پانصد نفر. پرسيد: همه فرزندان شمايند؟ ! فرمود: نه، فرزندان من سي و چند نفر مي باشند. (6)
بنابر اين، روشن مي شود كه هر يك از واژه هاي گفته شده در مورد فرزندان حضرت، لزوما بيان گر يك فرد خاص نمي باشد، بلكه ممكن است دو يا چند واژه به عنوان نام، كنيه و لقب يك فرد باشد كه با هر يك از آن ها شناخته مي شده است و زيادي آن واژه ها با فرمايش امام كه فرزندان من سي و چند نفر مي باشد، منافاتي ندارد. با توجه به قدمت كتاب تاريخ ائمه و اعتبار ارشاد مفيد، قول ايشان تقويت شده و اختلاف بين ايشان به اختلاف در نام، لقب و كنيه مربوط مي باشد.
منبع:پرسمان
پي نوشت ها:
1. حيات الامام الكاظم – عليه السلام – به نقل از الفصول المهمه، ص 256.
2. اعلام الوري، ص 37.
3. مانند ابراهيم و احمد. مقاتل الطالبين، ص 339; تاريخ طبري، ج 7، ص 123.
4. مانند اسماعيل، مؤلف كتاب جعفريات.
5. چون محمد عابد و حضرت معصومه، جامع الرواة، ج 2، ص 204.
6. عيون الاخبار الرضا، ج 1، ص 88.