از آيات قرآنى و نيز مطالعه تاريخ چنين بر مى آيد كه «مردم»، نقشى اساسى در پيروزى يا شكست نهضت هاى پيامبران داشته اند و حتى از بعضى آيات استفاده مى شود كه نزول رحمت يا عذاب بر يك جامعه، تابع نوع فعاليت مردمان آن جامعه است و سنت الهى بر اين جارى است كه متناسب با ايمان يا كفر مردم، نعمت يا عذاب را بر جامعه اى فرود آيد. از اين رو حضرت نوح عليه السلام از مردم زمان خود مى خواهد استغفار كنند تا به دنبال آن آسمان بر آنان ببارد و خداوند، آنان را با اموال و فرزندان يارى كند.[1]
قرآن كريم تصريح مى كند: «مِمّا خَطِيئاتِهِمْ أُغْرِقُوا»؛[2] يعنى، قوم نوح به علت گناهان خود گمراه شدند. در آيات ديگر نيز به اين نكته تصريح شده است كه علت هلاكت بسيارى از اقوام گذشته، ظلم و ستم آنان بوده است.[3]
در مقابل به اين نكته نيز تصريح شده كه اگر جامعه اى، ايمان آورد و تقوا پيشه كند، خداوند درهاى بركت آسمان و زمين را به روى آنان مى گشايد: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ…».[4]
بالاخره خداوند در آيه اى، سنت كلى خود را چنين بيان مى كند: تا زمانى كه مردم در راه مستقيم بوده و از آن منحرف نشوند، نعمت هاى الهى بر آنان جارى مى شود و تغيير عملكرد الهى، تابعى از تغيير رفتار مردم است: «ذلِكَ بِأَنَّ اللّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى قَوْمٍ حَتّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ».[5]
يكى از مهم ترين مشكلات پيامبران و مردان الهى در طول تاريخ، عدم همراهى مردم به طور پيوسته با اهداف و برنامه هاى آنان بوده است. اين مطلب را مى توان از كلام پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله دريافت كه فرمود: «شيّبتنى هود»؛ يعنى، سوره هود مرا پير كرد.
درباره علت آن گفته شده است: سبب اين امر وجود آيه «فَاسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَكَ».[6] در اين سوره است؛ در حالى كه پيامبر صلى الله عليه و آله درباره سوره «شورى» ـ كه در آن تنها خود آن حضرت صلى الله عليه و آله با آيه «فَلِذلِكَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ».[7] مأمور به استقامت شده ـ چنين جمله اى را بيان نكرده است. از ابن عباس نقل شده است: هيچ آيه اى همانند آيه سوره «هود» براى پيامبر صلى الله عليه و آله سخت تر نبود.[8]
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها
نویسنده:گروه مؤلفان
[1] – نوح 71، آيات 10ـ12: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفّاراً يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِينَ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ جَنّاتٍ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهاراً».
[2] – همان، آيه 27.
[3] – هود 11، آيه 102 و 117؛ كهف (18)، آيه 59؛ قصص (28)، آيه 59.
[4] – اعراف 7، آيه 96.
[5] – انفال 8، آيه 53 و به همين مضمون: رعد (13)، آيه 11.
[6] – هود 11، آيه 112: «به همراه كسانى كه با تو به سوى خداوند بازگشتهاند، استقامت كن».
[7] – شورى 42، آيه 15.
[8] – الميزان، ج 11، ص 66 به نقل از: مجمع البيان.