شیخ عبدالقادر گیلانى در پاسخ به این سوال می گوید :
قد طعن قوم على من صام هذا الیوم العظیم وما ورد فیه من التعظیم وزعموا أنّه لا یجوز صیامه لأجل قتل الحسین بن علی رضى اللَّه عنهما فیه. وقالوا: ینبغی أن تكون المصیبة فیه عامّةً لجمیع الناس لفقده فیه، وأنتم تتّخذونه یوم فرح وسرور وتأمرون فیه بالتوسعة على العیال والنفقة الكثیرة والصدقة على الفقراء والضعفاء والمساكین ولیس هذا من حق الحسین رضى اللَّه عنه على جماعة المسلمین
بعضى به اهل سنّت اشكال كرده اند كه چرا روز عاشورا را روزه مى گیرند. این كار صحیح نیست؛ چرا كه در این روز حسین بن على رضى اللَّه عنهما به شهادت رسیده
و سزاوار است روز مصیبت تمامى مسلمانان باشد و شما كه اهل سنّت هستید، چرا این روز را روز سرور و فرح قرار داده اید و مردم را به برپایى مجالس سرور و پوشیدن لباس نو و خوردن غذاهایى كه متناسب عید است دعوت مى كنید …؟
آن گاه چنین پاسخ مى دهد:
وهذا القائل خاطئ ومذهبه قبیح فاسد، لأنّ اللَّه تعالى اختار لسبط نبیّه صلى اللَّه علیه وآله «1» الشهادة … یوم عاشوراء لا یتّخذ یوم مصیبة، لأنّ یوم عاشوراء أن یتّخذ یوم مصیبة لیس بأولى من أن یتّخذ یوم موته فرح و سرور …
اشكال كننده به اشتباه رفته و اعتقادش قبیح و فاسد است؛ زیرا خداوند متعال شهادت را براى سبط پیامبر صلى اللَّه علیه وآله برگزیده است … و روز عاشورا را نباید روز مصیبت قرار داد؛ چرا كه عاشق به معشوق رسیده است. از این رو، این روز باید روز سرور باشد ….
عبدالقادر گیلانى در ادامه مى افزاید:
ولو جاز أن نتّخذ یوم موته [یوم] مصیبة لكان یوم الاثنین أولى بذلك، إذ قبض اللَّه تعالى نبیّه [محمّداً] صلى اللَّه علیه وآله فیه وكذلك أبوبكر الصدّیق قبض فیه؛ «2»
اگر بنا شد روز عاشورا را روز عزا و ماتم قرار دهیم، بهتر آن است كه روز دوشنبه را كه پیامبر و ابوبكر از دنیا رفتهاند روز عزا و غم معرفى كنیم.
هم چنین در قسمتی دیگر از این مقاله به سخنان مفتی وهابی شیخ عبد العزیز بن عبدالله آل شیخ و گفتار ابوخالد در سایت رسمی طلاب اهل سنت زاهدان ،استناد شده و چنین آمده :
شیخ عبدالعزیز بن عبدالله آل شیخ، مفتی كلّ و رئیس هیئت علمای بزرگ عربستان و رئیس مركز تحقیقات علمی و فتاوای عربستان در تاریخ محرم الحرام 1422 ق با صدور بیانیه‌ای و با توجیهی مسلمانان را به روزه گرفتن در روز عاشوراء ترغیب می‌نماید:
الریاض وكالة الأنباء السعودیة: وجّه سماحة الشیخ عبد العزیز بن عبد الله آل الشیخ مفتی عام المملكة رئیس هیئة كبار العلماء وإدارة البحوث العلمیة والإفتاء، الكلمة التالیة فی الترغیب فی صوم یوم عاشوراء: الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله، وعلى آله وأصحابه ومن اهتدى بهداه..؛ اما بعد: فقد ثبت عن النبی أنه كان یصوم یوم عاشوراء، ویرغب الناس فی صیامه، لأنه یوم نجى الله فیه موسى وقومه، وأهلك فیه فرعون وقومه، فیستحب لكل مسلم ومسلمة صیام هذا الیوم شكرا لله عز وجل! وهو الیوم العاشر من المحرم.ویستحب أن یصوم قبله یوما أو بعده یوما… ونظرا إلى أن یوم الاثنین هو الیوم الأول من محرم هذا العام 1422 هـ لأن الأصل هو كمال ذی الحجة، فإن الأفضل للمؤمن فی هذا العام أن یصوم یومی الثلاثاء والأربعاء التاسع والعاشر من محرم، أو یومی الأربعاء والخمیس العاشر والحادی عشر من محرم. وأسال الله أن یوفقنا وجمیع المسلمین لما یرضیه وأن یجعلنا جمیعا من المسارعین إلى كل خیر. إنه جواد كریم. وصلى الله على نبینا محمد وآله وصحبه… (3)
خبرگزاری عربستان سعودی در بیانیه ای از سوی عبد العزیز بن عبد الله بن محمد آل الشیخ اعلام كرد:
…؛ اما بعد؛ از پیامبر روایت شده كه آن حضرت، روز عاشوراء را روزه گرفته و مردم را نیز به روز گرفتن در این روز تشویق و ترغیب می نمودند؛ چرا كه عاشوراء روزی است كه خداوند، موسی و قومش را نجات بخشید و فرعون و قومش را هلاك ساخت. از این رو بر هر زن و مرد مسلمانی مستحب است كه روز دهم از ماه محرم را به پاس شكر گزاری از خداوند روزه بدارد و بهتر است كه روز قبل و بعد آن را نیز روزه بدارد… و با توجه به این كه امسال كه سال 1422 هـ ق است و ماه ذیحجه كامل می باشد روز دوشنبه، اوّل محرم می‌باشد، پس بهتر آن است كه امسال دو روز دهم و یازدهم محرم را روزه بدارند…
گفتار ابو خالد در سایت حوزه علمیه اهل سنت زاهدان :
با توجه به جایگاه روز عاشورا، در مورد روزه آن، در سنت پیامبر اكرم صلى اللّه علیه وسلم تأكید بسیار شده است و آن حضرت صلی اللّه علیه وسلم امت را تشویق به روزه گرفتن در این روز نموده اند.
روایتی از حضرت عبد الله بن عباس رضی اللّه عنه در بخاری نقل شده كه می فرماید:
رسول اللّه صلی اللّه علیه وسلم به مدینه تشریف آوردند، یهودیان را دیدند كه در روز عاشورا روزه می گیرند، آن حضرت صلی اللّه علیه وسلم فرمودند: [فلسفه] این كار چیست؟ [یهودیان] گفتند: این روز مباركی است، در این روز خداوند متعال بنی اسرائیل را از دشمنشان نجات داد و حضرت موسی علیه السلام این روز را روزه می گرفت.
آن حضرت صلی اللّه علیه وسلم فرمودند: من از شما به موسی سزاوارتر – نزدیكتر- هستم. لذا آن حضرت صلی اللّه علیه وسلم آن روز را روزه گرفتند و دستور به روزه آن روز دادند.
روایت دیگری نیز از ابن عباس رضی الله عنه نقل شده است كه پیامبر اكرم صلی اللّه علیه وسلم فرمودند:
صوموا یوم عاشورا و خالفوا فیه الیهود، صوموا قبله یوماً و بعده یوماً. روز عاشورا روزه بگیرید و با یهودیان مخالفت كنید – به این صورت كه – یك روز قبل و یك روز بعد از آن را نیز روزه بگیرید. صحیح مسلم، ش، 1162
نقد مقاله :
اهل بیت (علیهم السلام) و فقهای شیعه، نسبت به روزه گرفتن روز عاشوراء، نظر منفی دارند و كسی مشروعیت و استحباب برای روزه گرفتن روز عاشوراء ندارند. برخی او را حرام می‌دانند و برخی مكروه می‌دانند. عده زیادی هم می‌گویند بهتر است كه انسان از خوردن و آشامیدن خودداری كند و تا نزدیكی‌های نماز عصر، مقدار خیلی اندكی غذا بخورد و این مسائلی است كه در كتاب‌های فقهی بزرگان شیعه مطرح است. اخبار زیادی نیز در کتب روایی شیعه به خصوص کافی در این زمینه موجود است اما در این جا می خواهیم کراهت این روزه را از منابع خود اهل سنت بررسی نماییم
پس از نقل دیدگاه ابن تیمیه و عبد القادر گیلانی در مورد روزه روز عاشورا و برگزاری جشن و سرور در آن روز اینک نوبت به پاسخ به این سوال که روزه عاشورا سنت است یا بدعت از منظر برخی دیگر از علمای اهل سنت می رسد
ابوالفرج ابن جوزى حنبلى كه از دانشمندان بزرگ عامّه است، مى نویسد:
قد تمذهب قوم من الجهّال بمذهب أهل السنّة، فقصدوا غیظ الرافضة، فوضعوا أحادیث فی فضل عاشوراء، ونحن برآء من الفریقین؛ «4»
این كارها را (یعنى روزه گرفتن و برگزارى جشن و مجالس سرور و شادى در ایّام عاشورا) گروهى از ناصبیان انجام مى دهند تا به واسطه این اعمال شیعیان را آزار دهند.
حتّى آنها براى این كارها احادیثى جعل مى كنند. ما از هر دو گروه (یعنى هم گروه نخست كه عزاداران باشند و هم گروه دوم كه مجالس سرور در روز عاشورا برپا مى كنند) اعلام بیزارى مى كنیم.
منّاوى كه یكى دیگر از دانشمندان سنّى است، در ردّ این دیدگاه به نقل از مجدالدین فیروزآبادى (صاحب قاموس) مى نویسد:
ما یروى فی فضل صوم یوم عاشوراء والصلاة فیه والانفاق والخضاب والأدهان والإكتحال، بدعة ابتدعها قتلة الحسین رضی اللَّه عنه. وفی القنیة للحنفیة الإكتحال یوم عاشوراء لما صار علامة لبغض أهل البیت وجب تركه؛ «5»
آن چه كه در فضیلت روزه روز عاشورا و نماز، انفاق، خضاب كردن، روغن زدن و سرمه كشیدن در آن روز بیان شده است، بدعتى است از بدعتهاى قاتلین امام حسین رضى اللَّه عنه و سرمه كشیدن در روز عاشورا نشانه اى است بر دشمنى با اهل بیت علیهم السلام و ترك آن واجب است.
اینان كسانى را كه معتقدند روز عاشورا عید است و درباره آزردن اهل بیت و شیعیانشان حدیث جعل كرده اند، به عنوان «نواصب» و دشمنان اهل بیت علیهم السلام خوانده اند.
این نکته را هم نباید فراموش کرد که بررسی سندی و دلالی اخبار موجود در سنت بودن روزه عاشورا نشان داد که برخی از این اخبار از یک جهت ( سند یا دلالت ) و برخی دیگر از هر دو جهت مورد خدشه هستند که به دلیل طولانی شدن این مقاله از بیان اشکالات ان ها صرف نظر می کنیم لکن در صورتی که کسی خواستار نقل ان ایرادات شود در مقاله ای مستقل انها را بیان خواهیم کرد
تنها از باب نمونه باید گفت :در صحیح بخاری اگر چه اخباری با این مضمون که روزه عاشورا سنت است امده ولی در همان کتاب اخبار معارضی نیز امده است مثلا بخاری نقل کرده که راوی می گوید رسول خدا ص به روزه عاشورا امر می کردند ولی هیچ گاه دیده نشد که ایشان در آن روز روزه بگیرند . ( گذشته از اینکه پیامبر اکرم ص معصومند و ثابت شده که حتی ترک اولایی هم مرتکب نمیشدند ایا امکان دارد مصداق این ایه از قرآن شوند که ( لم تقولون ما لا تفعلون ) پس روایت از لحاظ دلالی درای اشکال است …
اکنون پس از نقل گفتارهای علمای وهابیت و اهل سنت پیرامون روزه عاشورا نوبت به آن رسیده تا حکم این مساله را از دیدگاه اهل بیت ع که سخنشان فصل الخطاب همه اقوال دیگر است بپردازیم
( با توجه به این که دیدگاه شیعه نیز برگرفته از اخبار اهل بیت ع در این زمینه است )
قبل از بیان اخبار اهل بیت ع لازم است بدانیم که :
در باره حكم روزه گرفتن در روز عاشورا اختلاف نظر وجود دارد.
بعضی قائلند: روزه روز عاشورا تا قبل از وجوب روزه ماه مبارك رمضان واجب بوده؛ اما بعد از وجوب ماه رمضان روزه عاشوراء نسخ گردیده است
و نسبت به بعد از نسخ روزه عاشوراء بعضی قائلند: بعد از نسخ روزه عاشوراء، استحباب آن باقی است و بعضی قائل به كراهت آن هستند.
و بعضی دیگر قائلند: روزه آن به اختیار واگذار شده تا هر كس بخواهد روزه بدارد
روایات اهل بیت علیهم السلام در نهی از روزه عاشورا
روزه ماه رمضان ناسخ روزه عاشورا:
در كتب و منابع شیعه روایات متعددی وجود دارد كه نشان دهنده این مطلب است كه با واجب شدن روزه ماه رمضان دیگر روزه روزه عاشورا از وجوب خارج گردیده و ترك روزه آن سزاوارتر است.
محمد بن مسلم و زراره بن أعین از أبا جعفر؛ امام باقر علیه السلام درباره صوم روز عاشوراء سئوال می كنند حضرت در پاسخ می فرماید:
كان صومه قبل شهر رمضان، فلما نزل شهر رمضان ترك.
قبل از وجوب روزه ماه رمضان روزه آن واجب بود؛ اما با نازل شدن وجوب این ماه، روزه عاشوراء ترك گردید.(6)
در روایتی دیگر راوی می گوید: از امام باقر علیه السلام در باره صوم روز عاشوراء سئوال نمودم؛ حضرت فرمودند:
صوم متروك بنزول شهر رمضان، والمتروك بدعة.
روزه ای است كه با وجوب روزه ماه رمضان ترك گردید و روزه گرفتن روزه متروك و بدعت محسوب می گردد. (7)
روزه عاشورا ، بدعت بنی امیه :
در روایتی شخصی از امام صادق علیه السلام راجع به روزه گرفتن در روز عاشوراء سئوال می كند حضرت می فرماید:
ذاك یوم قتل فیه الحسین علیه السلام، فإن كنت شامتا فصم. ثم قال: إن آل أمیة علیهم لعنة الله ومن أعانهم على قتل الحسین من أهل الشام، نذروا نذرا إن قتل الحسین علیه السلام وسلم من خرج إلى الحسین علیه السلام وصارت الخلافة فی آل أبی سفیان، أن یتخذوا ذلك الیوم عیدا لهم، وأن یصوموا فیه شكرا، ویفرحون أولادهم، فصارت فی آل أبی سفیان سنّة إلى الیوم فی الناس، واقتدى بهم الناس جمیعا، فلذلك یصومونه ویدخلون على عیالاتهم وأهالیهم الفرح ذلك الیوم. ثم قال: إن الصوم لا یكون للمصیبة، ولا یكون إلا شكرا للسلامة، وإن الحسین علیه السلام أصیب، فإن كنت ممن أصبت به فلا تصم، وإن كنت شامتا ممن سرك سلامة بنی أمیة فصم شكرا لله تعالى.
روز عاشورا روز شهادت امام حسین است. اگر می خواهی به حسین شماتت كنی (از بلایی كه به آنها وارد شده اظهار خشنودی كنی) در روز عاشورا روزه بگیر.
بنی امیه لعنه اللَّه علیهم و آن افرادی از اهل شام كه آنان را در كشتن حسین اعانت نمودند نذر كردند: اگر حسین كشته شود و اشخاصی كه از آنان بر حسین علیه السلام خروج كرده اند سالم بمانند و مقام خلافت نصیب آل ابوسفیان شود روز عاشورا را برای خود عید قرار دهند و آن روز را براى شكرگزارى روزه بگیرند.
لذا این موضوع تا امروز بین مردم سنت و معمول شد و مردم عموما به آنان اقتدا كردند. آری به این علت است كه روز عاشورا را روزه میگیرند و در این روز اهل و عیال خود را مسرور می كنند.
سپس حضرت فرمود: آری! روزه این روز برای مصیبت نیست. چون فقط برای سپاس از جهت سلامتی بنی امیه است.
حسین علیه السلام در این روز مصیبت دیده است، اگر تو هم مصیبت زده هستی این روز را روزه نگیر و اگر از كسانی هستی كه قصد شماتت اهل بیت را داشته و سلامت بنی امیّه تو را خشنود كرده این روز را روزه بدار.(8)
اخبار از این حیث در کتب شیعه فراوان است .
منبع:پرسمان
(1) به رغم این كه در منابع اهل سنّت درود و صلوات پس از نام مبارك پیامبر خدا صلى اللَّه علیه وآله به صورت ناقص (ابتر) آمده است، ما طبق فرمایش حضرتش، درود و صلوات را به صورت كامل آورده ایم. از طرفى، بعد از نامهاى مبارك اهل بیت علیهم السلام عبارتهاى علیه السلام و … آورده ایم.
(2). غنیة الطالبیین: 684- 687؛ به نقل از نفحات الازهار: 4/ 245.
(3) الانتصار، عاملی، ج 9، ص 302.
(4). الموضوعات: 2/ 199.
(5). فیض القدیر: 6/ 306
(6) من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 51، ح 224.
(7) كافی، ج 4، ص 146، باب صوم عاشوراء و عرفه
(8) امالی شیخ طوسی، ص 667، رقم1397 / 4