كشاورزان، كارمندان، كارگران، كاسب ها و كسانى كه درآمد كسب دارند، باید براى خود حساب سال خمسى داشته باشند و جهت محاسبه خمس، به صورت زیر عمل كنند:
هنگامى كه از دریافت اولین درآمد[1] یك سال گذشت، آن روز، وقت حساب سال است. هر چه از مؤونه كه مورد استفاده قرار مى گیرد و عین آن از بین مى رود (مانند خوراكى ها، موادهاى شوینده، وسایل تحصیلى دفتر، خودكار و غیر آنها) چنانچه تا آخر سال خمسى زیاد بیاید و در بازار ارزشى داشته باشد، باید خمس (یك پنجم) آن را با قیمت روز بپردازند. چیزهایى از مؤونه كه مورد نیاز انسان است و با استفاده عین آن، از بین نمى رود (مانند وسایل زندگى مثل فرش، یخچال، وسیله نقلیه و…)، هر چند سال هم بر آنها بگذرد، خمس به آنها تعلق نمى گیرد.[2]
مثال: كارمندى در پایان خرداد سال 80، اولین حقوق خود را دریافت مى كند ؛ حساب سال او پایان خرداد سال 81 است. در این تاریخ ده كیلو برنج، پنج كیلو لپه، پنج عدد تاید و مبلغ پنجاه هزار تومان زیاد آمده است. او باید یك پنجم هر یك از اجناس بالا را جدا كرده و بابت خمس بپردازد و جایز است قیمت آن را به روز حساب كرده و یك پنجم آن را به صورت پول نقد بدهد.
تبصره 1 – كسى كه شغل ندارد، اگر اتفاقا معامله اى كند و سودى ببرد – بعد از آنكه یك سال از وقتى كه فایده برده، بگذرد – باید خمس مقدارى را كه از خرج سالش زیاد آمده بدهد.[3]
تبصره 2 – درباره خمس بعضى از درآمدها (مانند حقوق خانواده شهدا، هدیه، جایزه بانكى و…) میان مراجع تقلید اختلاف نظر هست.
منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف: سید مجنبی حسینی
[1] – البته در آغاز سال خمسى ميان مراجع اختلاف نظر هست. ر.ك: زمان سال خمسى
[2] – العروة الوثقى، ج 2، باب الخمس، م 67.
[3] – توضيحالمسائل مراجع، م 1765 ؛ نورى، توضيحالمسائل، م 1761 ؛ وحيد، توضيحالمسائل، م 1773.