معمولاً لكنت زبان از دوران كودكى آغاز مىشود و به ندرت فردى كه در دوران كودكى لكنت ندارد، در بزرگسالى دچار آن مىشود. البته در موارد خاصى و بر اثر حوادث ناگهانى (مثل سيل، زلزله، آتشسوزى، تصادف و جنگ و درگيرى) ممكن است افراد بزرگسال نيز دچار اختلال در گفتار و لكنت شوند. گاهى در دوران بلوغ نيز افرادى كه به نحوى لكنت زبان داشتهاند، مجددا دچار لكنت زبان مىشوند. در واقع سن و شرايط و ويژگىهاى دوران بلوغ، در تغيير شكل و يا شدت لكنت نقش دارد. لكنت زبان معمولاً در ميان پسران، بيشتر از دختران هست و در بررسىها و تحقيقات مختلف، پسران سه برابر بيشتر از دختران، مبتلا به لكنت زبان مىشوند.[1]
انواع لكنت
به طور كلى به دو نوع لكنت مىتوان اشاره كرد:
1 – لكنت كلونيك يا حالت تكرار در بيان كلمه؛ در اين نوع از لكنت فرد مبتلا يك سيلاب از كلمهاى را با سرعت و تشنج بيان مىكند؛ مثلاً كلمه «پدر» يا «خودم» را چنين بيان مىكند: «پ پ پ پدر» و «خ خ خ خودم».
2 – لكنت تونيك يا توقف در تلفظ: اين نوع لكنت در اثر توقف چند ثانيهاى عضلات تلفّظى به وجود مىآيد. فرد مبتلا به اين نوع لكنت، هنگام اداى كلمات به شدّت به خود فشار مىآورد و بعد از چند ثانيه، به طور ناگهانى كلمه را بيان مىكند.
علل لكنت زبان
تاكنون علل بروز لكنت به طور دقيق بيان نشده است؛ آنچه مسلّم است اينكه لكنت علت واحدى ندارد؛ بلكه معلول علل گوناگون بدنى، عاطفى و اجتماعى و يا تركيب اين عوامل است. ناراحتىهاى عصبى، ناسازگارىهاى اجتماعى، اختلال در دستگاه عصبى و ناهنجارىهاى خفيف فيزيولوژيكى، در به وجود آمدن لكنت زبان نقش دارند.
روشهاى اصلاح و درمان لكنت زبان
خوشبختانه امروزه روشهاى مختلفى براى درمان لكنت زبان ابداع شده است كه به اختصار بيان مىكنيم.
1 – روشهاى زبانى تلفظى ؛ در اين روش، بر اصلاح تلفّظ و باز پرورى ريتم تنفس، تأكيد مىشود.
2 – روش دوجانبه يا مكمل ؛ در اين روش جنبههاى دوگانه فكر و زبان باز پرورى مىشود.
3 – روشهاى روان درمانى ؛ اين روش بيشتر براى افرادى به كار گرفته مىشود كه دچار كشمكشهاى عاطفى و اختلالات روانى هستند.
4 – روش دارو درمانى ؛ كه در آن از داروهاى ضد اضطراب و آرام بخش استفاده مىشود.
5 – روش رفتار درمانى ؛ بر اساس اين كه لكنت زبان ناشى از رفتارهاى سازش نايافته و يا نابهنجار است، در اين روش به اصلاح و تغيير رفتار فرد مبتلا به لكنت پرداخته مىشود.
6 – روش خود درمانگرى ؛ اين روش بيشتر براى بزرگ سالانى كه انگيزه قوى براى رفع مشكل خود دارند، مورد استفاده قرار مىگيرد.[2]
البته اين روشها به جز روش خود درمانگرى، بايد از سوى مشاور يا روان پزشك ارائه شود كه در اين نوشتار جاى بحث و بررسى آنها نيست.
پی نوشت ها
[1] – براى مطالعه بيشتر ر.ك: پريرخ دادستان، روانشناسى مرضى تحولى از كودكى تا بزرگسالى، ج 3، اختلالهاى زبان، ج 3، ص 65، انتشارات سمت، چاپ اول 1379.
[2] – غلامعلى افروز، مقدمهاى بر روانشناسى و آموزش و پرورش كودكان استثنايى، ص 92 و 93، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهاردهم، 1374 ؛ همان، خود درمان گرى .